Günümüzde iĢletme çalıĢanlarının sergiledikleri davranıĢlar ve bu davranıĢların anlamlandırılması çok önemlidir. Bireylerin kurum içerisinde güç, adalet, etik, makam, mevki, yardımlaĢma, takım çalıĢması, yenilik, yaratıcılık, bilgi paylaĢımı, tartıĢma, duyarsızlaĢma vb. konularındaki tutum ve düĢüncelerini etkileyen davranıĢ biçimlerinden bir tanesi de Makyavelizm kavramı ile alakalı davranıĢlardan oluĢmaktadır (Ayan, Ünsar ve Kahraman, 2013: s.103). ÇalıĢmanın bu kısmında öncelikle Malyavelizm kavramının doğası ve Makyavelizm üzerine eleĢtiriler incelenek; daha sonra ise Makyavelizm kavramının literatüre hangi bakıĢ açısıyla kazandırıldığı aktarılacaktır.
Machiavelli‘nin yazmıĢ olduğu „Prens‟ isimli eseri yayınlandığı dönemde pek fazla ilgi görmemiĢtir. Avrupa‘daki din ve iktidar mücadelelerinin alevlendiği dönemlerde eser üzerinden tartıĢmalar baĢlamıĢtır. Kimileri Machiavelli‘ye
„kötülüğün öğretmeni‟, „despot‟ gibi sıfatlar yakıĢtırırken; kimileri de „özgürlük savunucusu‟, „modern cumhuriyetlerin kurucusu‟ gibi yakıĢtırmalarda bulunmuĢlardır. Esere yönelik tartıĢmaların ilk baĢladığı dönemlerde ‗iktidarı elde tutabilme amacıyla ahlak dıĢı her türlü uygulamanın savunucusu‘ olarak değerlendirilen Machiavelli‘nin, soyadı üzerinden ‗Makyavelizm‘ kavramı türetilmiĢtir. Buna ek olarak isminin Niccolo olması dolayısıyla “Old Nick” yani Ģeytanın kendisi yakıĢtırması bile yapılmıĢtır (Ağaoğulları, 2016: s.322).
Ġlerleyen dönemlerde Fransız ihtilalinin yarattığı ulusçuluk akımlarıyla birlikte Makyavelizm kavramı üzerindeki negatif düĢünceler yerini tamamen pozitif düĢüncelere bırakmıĢtır. Bu noktadan itibaren Makyavelizm ulusal birliği sağlayabilmek için gerekli tedbirler ve atılacak adımlarla iliĢkili bir kavram haline
107 gelmiĢ ve Hegel, Gramsci gibi siyaset bilimcileri Machiavelli‘yi ulusal kahraman ilan etmiĢlerdir (Ağaoğulları, 2016: s.323).
Machiavelli‘nin yazmıĢ olduğu eserlerin her geçen gün daha da iyi anlaĢılması üzerine siyaset ve tolum bilimciler arasında çeĢitli görüĢ farklılıkları oluĢmuĢtur. ÇağdaĢ düĢünürlerden Leo Strauss, Machiavelli‘yi „kötülüğün öğretmeni‟ olarak tanımlarken; Diderot‘da Makyavelizmi „tiranlık yapma sanatı‟
olarak değerlendirmiĢtir. Bu görüĢlere karĢılık olarak Spinoza, Machiavelli hakkında bilge insan olarak bahsetmekte, Rousseau‘da benzer bir Ģekilde Machiavelli‘yi halka büyük öğütler veren kiĢi olarak tanıtmaktadır. Farklı görüĢlerin ortaya çıkmasındaki temel etken Machiavelli‘nin yazmıĢ olduğu „Prens‟ ve „Titus Livius‟un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler‟ isimli eserlerinin temelde birbirinden farklı yönetim biçimlerine gönderme yapmasından kaynaklanmaktadır. DüĢünürlere göre Prens isimli kitapta monarĢinin, Söylevler isimli kitapta cumhuriyetlerin savunuculuğu yapılmaktadır. Bu nedenle düĢünürler bilimsel anlamda Machiavelli‘yi dengesiz, tutarsız olmakla suçlamıĢ ve iktidara yalakalık yapmakla eleĢtirmiĢlerdir (Ağaoğulları, 2016: s.324).
Machiavelli‘nin ‗Prens‘ ve ‗Titus Livius‟un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler‟
isimli eserlerinin analizi sonucunda ‗Makyavelizm‘ kavramı ortaya çıkmıĢtır.
Machiavelli bu eserlerinde iktidarı elinde bulunduran kiĢilere gücü elde etme ve bunu verimli kullanmanın yöntemlerini aktarmaktadır (Ayan, Ünsar ve Kahraman, 2013:
s.103). Makyavelizm, olumsuz bir yakıĢtırma anlamında ise, kiĢilerin kendi kiĢisel çıkarlarını gerçekleĢtirebilmek için –saygısızca, edepsizce olmasa bile- etik dıĢı yani ahlak kurallarını umursamadan davranmaları ve baĢkalarını manipüle etmeleridir (Hunt ve Chonko, 1984: s.30).
Her ne kadar Makyavelizm kavramının isim babası Machiavelli gibi görünse de, kavram Machiavelli‘nin bizzat Ģahsına yöneltilmiĢ bir kavram değildir.
Machiavelli, ‗Prens‘ kitabında dönemin hükümdarlarına kendi bakıĢ açısından öğütler vermekte, kendi stratejilerini ve davranıĢ biçimlerini aktarmaktadır. Kitabın genel anlamda yöneticilere verdiği öğütler temelde Ģöyle sınıflandırılmıĢtır:
Devleti yaĢatmak ve gücünü devamlı olarak arttırmak en temel ve önemli amaçtır. Bu amacı gerçekleĢtirmek için kullanılacak her yol mubahtır.
108
Ahlak, hukuk ve din devlet himayesindedir. Amacı gerçekleĢtirebilmek için yeri geldiğinde bu alanlar araç olarak kullanılabilir.
Ahlak ve hukuk kavramları devletten bağımsız düĢünülemez. Devlet yoksa ahlak ve hukuk da yoktur. Hukuk ve ahlak devlet için vardır.
Ulusa dayanan bir devlet, gücünü bu ulustan alabilir. Dini kurumlar devlet aleyhine çalıĢmamalıdır (Machiavelli, 2018: s.7).
Buna bağlı olarak Makyavelizm kavramı, ahlak/etik sınırları dıĢındaki manipülatif davranıĢ biçimlerini temsilen, bireylerin sahip olduğu bir kiĢilik özelliği olarak literatürde yer bulmaktadır. Kısacası Machiavelli‘nin düĢünceleri toplumsal perspektiften bireylere indirgenmiĢtir. Dolayısıyla Makyavelizm kavramı ve makyavelist kiĢilik özelliği davranıĢ bilimleri perspektifinden Machiavelli‘ye değil bireylere atfedilmiĢ bir kavram konumundadır (McGuire ve Hutchings, 2006: s.193).
Makyavelizm kavramına yönelik akademik çalıĢmaların baĢlangıcı Christie ve Geis (1970) tarafından hazırlanan çalıĢma ile gerçekleĢmiĢtir (Ülbeği, 2016: s.89).
Bu kapsamda yapılan çalıĢmaların sonucunda makyavelizm tanımlarından en dikkat çekici olanı ise ―Amaca ulaşmak için kullanılacak her türlü araç mübahtır.”
düĢüncesidir. Bu düĢünceye göre kiĢileri baĢarılı yapacak olan her türlü yöntem yasal ve ahlakidir, yani kullanılacak yöntemler kiĢiyi baĢarıya götürüyorsa herhangi bir sınırlama yoktur (Güney ve Mandacı, 2009: s.84).
Makyavelizmin tanımı noktasında araĢtırmacıların farklı görüĢleri bulunmaktadır. Ang ve Leong (2000)‘e göre Makyavelizm, bireysel ve örgütsel amaçların gerçekleĢtirilebilmesi için saldırgan olma, manipülatif davranma, baĢkalarını suistimal etme, yoldan çıkarma, aldatma gibi davranıĢ biçimlerinin karaktere dönüĢmüĢ halidir.
Bir baĢka makyavelizm tanımına göre, makyavelist olmayan bireylerin alacağı ödüllerde azalma olacak Ģekilde, manipülatör yani makyavelist bireylerin olması gerekenden daha fazla ödül aldığı –en azından acil durumlarda- süreçtir. Yani makyavelist bireyler manipülasyon ile hak ettiklerinden daha fazlasını almakta ve diğer kiĢiler de hak ettiklerinden daha azını almaktadır (Ricks ve Fraedrich, 1999:
s.197).
109 Makyavelizm kavramını ‗dürüst olmama, hainlik, ispiyonculuk, düzenbaz‘
gibi aĢırıya kaçan sıfatlarla eĢleĢtirmek doğru olmayacaktır (Rawwas, Singhapakdi, 1998: s.28). Christie ve Geis (1970) çalıĢmalarına dayanarak makyavelizm üzerindeki bu olumsuz açıklamalara karĢı çıkmıĢlardır. Christie ve Geis (1970)‘e göre makyavelist bireyler, baĢkalarıyla alakalı konularda daha az duygusal olabilecek ve utandırıcı durumlarda kendilerini daha iyi gizleyebilecekleri bir serinkanlılığa sahiptirler. Bu özellikler makyavelist bireylere kendilerine has bir hava katmaktadır (Christie ve Geis, 1970; Rawwas ve Singhapakdi, 1998: s.28). ÇalıĢmanın sonraki kısmında makyavelist bireylerin kiĢilik özellikleri detaylı biçimde anlatılacaktır.
ġekil 12: Makyavelizm Ġle Ġlgili Bazı Kavramlar
Kaynak:Hunter, J. E., Gerbing, D. W., & Boster, F. J. (1982). Machiavellian beliefs and personality: Construct invalidity of the Machiavellianism dimension. Journal of Personality and Social Psychology, 43(6), 1293.
Yüksek makyavelist bireyler kendi çıkarları için baĢkalarını daha rahat manipüle etmeye çalıĢan insanlardır. Bununla birlikte yüksek makyavelist bireylerin kiĢiler arası iliĢki kurarken duygusallıktan uzak olduğu ve bireysel farklılıklara neredeyse hiç dikkat etmedikleri tespit edilmiĢtir. Empati ile makyavelist kiĢilik puanlarının arasındaki ters yönlü iliĢki de bunu kanıtlar niteliktedir. Yüksek makyavelist bireyler karĢılarındaki insanların duygu durumlarını ve ruh hallerini de iyi analiz edememektedir. Ayrıca makyavelist kiĢilik puanları ile anlaĢılabilirlik ve bilinçlilik kavramları arasında da negatif iliĢki bulunmaktadır (Austin vd., 2007:
s.180).
Günümüzde yüksek makyavelist bireyler baĢkalarını suistimal etmeye daha yatkın, agresif, manipülatif ve kendi çıkarlarını ön planda tutan kiĢilerdir. Bu kiĢiler için organizasyonun ya da diğer bireylerin baĢarısı, kurallar, prosedürler, hisler, ihtiyaçlar vb. ikinci plandadır (Rayburn ve Rayburn, 1996: s.1210). Buna ek olarak
Makyavelizm
Dogmatizm Sinizm Kontrol
Odağı
Hilekarlık
Yalakalık
Benlik Algısı
110 makyavelist kiĢileri sürekli dürüst olmayan, güvenilmez, ahlak dıĢı bireyler olarak görmemek gerekmektedir. Yüksek makyavelist bireyler kendi çıkarları doğrultusunda hareket etmekte ve o durumun gereği neyse ona göre davranmaktadır.
Dolayısıyla yüksek makyavelist bireylere her daim olumsuz sıfatlar yakıĢtırmak doğru olmayacaktır (Gable ve Dangello, 1994: s.599).
Hegarty ve Sims tarafından (1978,1979) yapılan çalıĢmalarda Makyavelizm ile etik olmayan davranıĢların iliĢkisi incelenmiĢ ve yüksek makyavelist bireylerin rüĢvet ile ilgili konulara sıcak yaklaĢtıkları tespit edilmiĢtir. Flynn, Reichard ve Slane tarafından (1987) yapılan çalıĢmada ise yüksek makyavelist bireylerin cezalandırılmaktan kaçınmak amacıyla düĢük makyavelist bireylere oranla daha fazla hileye baĢvurdukları tespit edilmiĢtir (Jones ve Kavanagh, 1996: s.514).
ĠĢ yaĢamında bireylere avantaj sağlayan konulardan birisi de değerli bilgiye sahip olmaktır. Liu (2008) tarafından yapılan çalıĢmada elde edilen bulgulara göre yüksek makyavelist bireylerin değerli bilgileri paylaĢma konusunda isteksiz oldukları tespit edilmiĢtir. DüĢük makyavelist bireylerde ise durum tam tersidir. DüĢük makyavelist bireyler kendi çıkarlarını ön planda tutmak yerine kurumun ve diğer insanların hislerine, baĢarılarına da önem verdiklerinden dolayı, değerli bilgi paylaĢımı konusunda son derece rahattırlar (Liu, 2008: s.238).
Tablo 15: Makyavelist Bireylerin Tipik Özellikleri Yüksek Makyavelist Bireyler Düşük Makyavelist Bireyler Sosyal etkileĢime karĢı katı duruĢ BaĢkalarının düĢüncelerine karĢı savunmasız KiĢisel inanıĢını gizlemede baĢarılı KiĢisel inanıĢını gözler önüne seren
TartıĢmanın gidiĢatına göre düĢünce değiĢtiren
DüĢüncesine sıkı sıkıya bağlı
Boyun eğmeyen bir duruĢ Kabullenmeye çoktan hazır bir görünüm Doğruları söylerken son derece ikna edici Doğruları söylerken bile az ikna edici
BaĢkalarının niyetleri hakkında Ģüpheci DıĢ görünüĢe göre baĢkalarına Ģüpheyle yaklaĢmayan
Duruma göre strateji değiĢtirebilen Tek bir düĢünceye bağlı kalarak hareket eden KarĢı tarafın misilleme imkanı yoksa fazla
istismar etmeye yatkın
Ġstismar etmeye gönülsüz
Daha akıĢkan bir çevre ve iĢ hayatına uyumlu Daha sabit bir çevre ve iĢ hayatına uyumlu Kaynak:Nelson, G., & Gilbertson, D. (1991). Machiavellianism revisited. Journal of Business Ethics, 10(8), 633-639.
111 Tablo 15‘teki bilgilere ek olarak yüksek makyavelist bireyler paraya, güce ve rekabete öncelik vermektedirler. Makyavelist bireylerin etik dıĢı davranmaya istekli oldukları, etik olma konusunda umursamaz oldukları ve etik davranma noktasında gerekli adımları atmadıkları (Ford ve Richardson, 1994: s.209) çalıĢmalar sonucunda onaylanmıĢtır. Ancak bahsedilen etik dıĢı davranıĢlar fiziksel müdaheleden ziyade, yüksek makyavelist bireylerin istediklerini elde etme uğruna yapmıĢ oldukları gizli hilelerden oluĢmaktadır (Pilch ve Turska, 2015: s.85-86).
Makyavelist kiĢilik özellikleri bağlamında ele alınan konular bireylerin sergilemiĢ oldukları davranıĢların ne anlam ifade ettiği üzerine kurgulanmıĢtır.
Makyavelist bireyleri hukuk dıĢı bir eylemde bulunmadıkları sürece yüksek veya düĢük makyavelist kiĢilik özellikleri göstermeleri üzerinden yargılamamak gerekmektedir. ġüphesiz düĢük makyavelist bireylere uygun çalıĢma ortamları bulunduğu gibi, ikna kabiliyetinin gerektirdiği, hareketli bir iĢ ortamında yüksek makyavelist bireyler daha baĢarılı olacaktır.