Mahalli İdareler Bütçesi

Mahalli idareler demokratik yaşamda üstlendikleri görevler ve kamu hizmetlerinin halka götürülmesinde yüklendikleri fonksiyonları nedeniyle yönetilenlerin yönetime katılmasının ilk basamağı olma özelliği taşımaktadır448_.

1982 Anayasasının 127. maddesine göre mahalli idareler; “il, belediye veya

köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişileridir”, şeklinde tanımlamakta ve bu hükme

dayalı olarak ülkemizdeki mahalli idareleri il özel idareleri, belediyeler ve köyler oluşturmaktadır.

5018 sayılı Kanun’un 3. maddesinde belirtildigi sekilde mahalli idareler “Yetkileri belirli bir coğrafi alan ve hizmetlerle sınırlı olarak kamusal faaliyet

gösteren belediye, il özel idaresi ile bunlara bağlı veya bunların kurdukları veya üye oldukları birlik ve idareleri” ifade etmekte olup; Kanunun 12. maddesine göre

mahalli idare bütçesi ise, “mahalli idare kapsamındaki kamu idarelerinin bütçesi” olarak tanımlanmaktadır.

Mahalli idarelerin başlıca mali kaynakları şu şekilde sıralanabilir449: 1. Otonom mali kaynaklar

• Kanunlarla gösterilen vergi, resim, harç ve katılma payları.

• Kamu teşebbüsü ve serbest piyasa faaliyetlerinden doğan işletme karları. • Taşınır ve taşınmaz malların kira, satış ve başka suretle

değerlendirilmesinden elde edilecek gelirler.

• Her türlü girişim, iştirak ve faaliyetler karşılığı sağlanacak gelirler. • Faiz ve ceza gelirleri.

448_{Tüğen, 2008: 66.}

449_{Halil Karataş, (2008): Mahalli İdarelere Genel Bütçeden Aktarılan Pay Artıyor, Bütçe Dünyası,}

• Bağışlar.

2. Yerel yönetimlere verilen paylar

• Genel bütçe vergi gelirlerinden ayrılan paylar.

• Merkezi yönetim bütçesinden aktarılan diğer kaynaklar. 3. Borçlanma

Mahalli idare bütçelerinin hazırlanması ve uygulanması ile diğer mali işlemleri, 5018 sayılı Kanun hükümleri saklı kalmak kaydıyla, kendi kanunlarındaki hükümlere tabidir. Ancak mahalli idarelerin ayrıntılı harcama programları ile finansman programları bütçeleri ile birlikte hazırlanır, görüşülür ve onaylanır. Ödenekler de bu usul ve esaslara göre kullanılır450_.

3.5. 5018 sayılı Kanun’a Dayalı Bütçeleme Süreci ve Uygulaması

Daha önce de belirttiğimiz gibi, 5018 sayılı Kanunun 3. maddesinde bütçe, “belirli bir dönemdeki gelir ve gider tahminleri ile bunların uygulanmasına ilişkin

hususları gösteren ve usulüne uygun olarak yürürlüğe konulan belge” olarak

tanımlanmaktadır. 5018 sayılı Kanun ile 1050 sayılı Kanun arasındaki fark daha en başta bütçenin tanımlanmasında karşımıza çıkmaktadır. 1050 sayılı Kanunda bütçeden kanun olarak bahsedilirken 5018 sayılı Kanunda bütçe belge olarak ifade edilmektedir. Ancak 5018 sayılı Kanunda bütçe, belge olarak nitelendirilse de, bu belgenin yani bütçenin uygulamaya konulması için bir yasa olması gerekmektedir. Şöyle ki, bütçenin uygulanması yani, belirli bir dönemde kamu kuruluşlarınca giderlerin yapılması ve gelirlerin toplanması için meclisin yürütme organını yetkilendirmesi gerekmekte, bu durum da ancak kanunla gerçekleşmektedir.

Ülkemizde bütçeleme süreci daha önce de belirtildiği gibi çeşitli aşamalardan oluşmaktaydı. 5018 sayılı Kanun ve ilgili Anayasa değişikliğinden sonra da bu açıdan durum değişmemiştir. Buna göre, ilk olarak bütçe yürütme organınca hazırlanmakta, hazırlanan bütçe yasama organı tarafından görüşülerek onaylanmakta,

Cumhurbaşkanı tarafından onaylanan ve Resmi gazetede yayınlanan bütçe yürütme organınca uygulanmakta ve son olarak uygulanan bütçe yasama ve yargı organlarınca denetlenmekte ve ayrıca idari denetime tabii olmaktadır. Görüldüğü gibi eski ve yeni sistem arasında, bütçenin hazırlanması, uygulanması ve bütçe döneminin tamamlanarak bütçenin kapatılması sürecindeki temel işleyişte bir değişiklik olmamıştır. Bu aşamaların ve genel olarak bütçeleme sürecinin nasıl işleyeceği ise Anayasamızda genel ilkeler itibariyle ve 5018 sayılı Kanun’da ise ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

Bütçenin hazırlanmasına ilişkin süreç 5018 sayılı Kanun kapsamında değerlendirildiğinde, ilk aşamada bütçenin kapsadığı alanın belirtilmesi gerekmektedir. Kanunda bütçenin hazırlanmasına ilişkin hükümler kapsam yönünden merkezi yönetime dahil idareleri içine almaktadır. Genel yönetim kapsamında olan sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idarelerin bütçelerinin hazırlanması ve onaylanması bu idarelerin kendilerine ait mevzuatları kapsamında gerçekleştirilmektedir. Bu kuruluşların bütçeleri de yine TBMM’nin onayına sunulmaktadır. 5018 sayılı Kanunla kabul edilen yeni bütçe sistemi ve bütçeleme süreci ilk olarak 2006 mali yılı merkezi yönetim bütçesi ile uygulamaya konulmuştur

451_.

Bu çalışmada esas itibariyle merkezi yönetim bütçesinin uygulanma süreci ele alınmakta, sosyal güvenlik kurumları ve mahalli idareler bütçeleri ile ilgili açıklamalara ise gerekli hallerde yer verilmektedir.

3.5.1. Bütçe Dönemi

Daha önce belirtildiği gibi bütçenin uygulanma dönemine mali yıl denir ve bu süre genellikle bir yıldır. Çeşitli ülkelerde mali yıl başı 1 Nisan, 1 Temmuz ve 1 Ocak olabilmektedir. Mali yılbaşının belirlenmesinde ülkelerin gelenekleri, ekonomik durumu, iklimi ve tarımsal üretim koşulları, yasama organının çalışma

takvimi, ülkedeki yatırım ve bayındırlık hizmetlerinin durumu, kanunlarla getirilmiş ilkeler önemli rol oynamaktadır. Ülkemizde mali yılbaşı Meşrutiyet döneminde 1 Mart’tı. Cumhuriyet dönemiyle beraber mali yılda değişik uygulamalar olmuş; 1926’ da 1 Haziran’a, 1944’te 1 Ocak’a, 1950’de 1 Mart’a ve en son 1981 yılında yeniden 1 Ocak’a alınmıştır452.

1050 sayılı Kanun döneminde bütçeler bir yıllık olarak hazırlanmakta, bir yıllık olara mecliste onaylanarak uygulanmaktaydı. Ancak 5018 sayılı Kanuna göre artık Türkiye’de bütçeler çok yıllı olarak, üç senelik bir perspektifle hazırlanmaktadır. Fakat bütçenin uygulama dönemi yani mali yıl yine 1 senelik bir dönemdir ve eskiden olduğu gibi 1 Ocak’ta başlar. Örneğin 2006 mali yılı merkezi yönetim bütçe kanun tasarısı hükümet tarafından, 2007 ve 2008 yıllarına ait gelir ve gider tahminlerini kapsayacak şekilde çok yıllı olarak hazırlanmış ve meclise sunulmuştur. Ancak uygulamada birer yıllık dönemler olarak ele alınıp, uygulanmaktadır.