3.4 İDDİA PAZARLIĞI SÜRECİNİN TEMEL AKTÖRLERİ
3.4.4 Mağdur
Birleşik Devletlerde federal suçları soruşturmakla görevli olan birim, Federal Soruşturma Bürosu (FBI)’dur. Ceza yargılama süreci boyunca suç mağdurlarına yardımcı olma ve onlara bilgi sağlama FBI’nın görevleri arasında yer almaktadır.
Federal soruşturmalar oldukça uzun sürebilen karmaşık süreçlerdir. Bu süreç, gerek federal, gerek eyaletler ve gerekse yerel kurum ve kuruluşlarla irtibatlı olarak yürütülmektedir. Federal soruşturma sürecinde mağdur haklarının korunması için kanuni düzenlemeler yapılmıştır. Suç mağdurlarının hakları Birleşik Devletler
Kanunu’nda yer almaktadır451. Kanunda belirtilen mağdur hakların şu şekilde ifade
etmek mümkündür:
1. Sanığın muhtemel zarar verici eylemlerinden korunma.
2. Makul, doğru ve en uygun zamanda sanığın mahkeme prosedürü, şartlı tahliye prosedürü hakkında bilgi edinme hakkı.
3. Her türlü mahkeme prosedürüne katılabilme hakkı.
4. Sanığın mahkeme sürecinde serbest bırakılması, iddia pazarlığı yapması, mahkûm edilmesi ya da şartlı tahliyesi gibi durumlarda mahkeme tarafından dinlenilme hakkı.
5. Dava sürecine ilişkin olarak savcı ile görüşme hakkı.
6. Kanunlarda öngörüldüğü şekliyle suçtan gördüğü zararın tamamen ve uygun zamanda tazmin edilmesini isteme hakkı.
7. Usuli işlemlerin makul sürede yürütülmesini talep etme hakkı.
8. Mağdur onuru ve kişisel gizliliği çerçevesinde adil muamele edilme hakkı.
450
Senna-Siegel, sf: 304.
451
Birleşik Devletler Kanunu uyarınca, bu hakların sağlanması ve uygulamasından ilgili Savcılık Ofisi sorumludur. Bununla birlikte mağdur haklarına yönelik eyalet uygulamaları farklılıklar sergilemektedir.
Eyalet mahkemelerinde felony suçlarının oldukça büyük bir kısmı sanığın
“suçluyum” kabulü üzerine yapılan iddia anlaşması ile neticelenmektedir452. Suç
mağdurlarının ceza adalet sisteminde yer alabilmelerini sağlamak için bu kişilerin iddia pazarlığı sürecine katılabilmelerini temin etmek gerekmektedir.
Mağdur hakları kanunlarının yürürlüğe girmesi ile suç mağdurları ceza yargılama sürecine öncekinden daha etkin olarak katılabilme ve süreçte yer alabilme imkânına sahip olmuşlardır. Suç mağdurları işlenen suçun kendi yaşamlarını ne şekilde ve hangi ölçüde etkilediği yönündeki bilgi ve tecrübe paylaşımları ve sanığa hangi cezanın verilmesinin uygun olacağını ifade eden görüşleri ile ceza adalet sisteminde günden güne artan öneme sahip bir rol üstlenmeye başlamışlardır. Bununla birlikte mağdurların çoğu kanunla kendilerine tanınan hakları tam olarak kullanma şansına sahip olamamışlardır.
Mağdurların iddia pazarlığı sürecine katkıda bulunmalarını isteyen eyaletlerde, mağdurların sürece katkısı iki noktada olabilmektedir:
1. İddia pazarlığı sürecinde savcı ile görüşme şeklinde,
2. İddia anlaşmasının mahkemede kabulünden önce mahkemeye sözlü ya da yazılı bilgi sunmaları şeklinde.
Her eyaletin kendi düzenlemesine bağlı olarak mağdur bu iki aşamadan herhangi birisine ya da her ikisine birden katılım sağlayabilmektedir.
452
Bureau of Justice Statistics, US Department of Justice, Washington DC., 1996; LaFave, Wayne R.- Israel, Jerold H.; Criminal Procedure, 2 nd Edition, St. Paul, Minnessota: West 1985, sf: 899; Scheb- Scheb, sf: 485; Hickey, sf: 34.
1. Savcı ile Görüşme453:
Görüşmelerin kapsam ve içeriği eyaletten eyalete farklılık göstermektedir. Belirtilen eyaletlerin kanunlarında savcının mağdur ile yapacağı görüşmenin ne şekilde olacağı ya da görüşmeden kastedilenin ne olduğu açık biçimde tanımlanmış değildir454.
Diğer eyaletlerde “görüşme”; bilgilendirme, dikkat çekme ya da mağdura tavsiyede bulunma olarak tanımlanmaktadır. Genel olarak “görüşmenin” ne olduğu ve ne şekilde gerçekleştirilmesi gerektiği hakkında az sayıda kanuni düzenleme
bulunmakta ve uygulama sorumluluğu savcılara bırakılmaktadır455.
2. İddia Anlaşmasının Kabulü Aşamasındaki Görüşme:
İddia anlaşmasının uygun koşullar taşıyıp taşımadığının tespitinde mağdurun beyanları büyük önem taşımaktadır. Bazı eyaletler iddia anlaşmasının yürürlüğe girmesine dair usuli işlemler esnasında mağdurun yazılı ya da sözlü beyanda bulunmasına imkân tanımaktadır.
Bu eyaletlerden Teksas, iddia anlaşmasının kabulü aşamasında mağdurun beyanlarını yalnızca yazılı olarak sunabileceğini kabul etmekte iken Missouri’deki
uygulama şu şekildedir456: İddia anlaşmasının mahkeme tarafından kabul
edilmesinden önce mahkeme mağdurun yazılı beyanlarını almalı ya da mağdurun şahsen yahut avukatı vasıtasıyla sözlü olarak mahkeme huzurunda ifadelerde bulunmasına imkân tanımalıdır.
Kansas eyaleti, savcının iddia anlaşmasının yapısı hakkında mağduru bilgilendirmesini düzenlemektedir. Bu eyalette mağdur ayrıca ceza adalet sistemi
453
Aşağıdaki eyaletlerde iddia pazarlığı sürecinde savcının, mağdur ile görüşmesi gerekmektedir: Kolorado, Kentucky, Mississippi, Missouri, Nebraska, New Hampsire, North Dakota, Ohio, Vermont, Wisconsin.
454
Kercher, Glen; Inviting Victim Participation In Plea Agreements, Crime Victim’s Institute, Sam Houston State University Criminal Justice Center, 2005.; Wisconsin Statute 971.095 (2000); Colorado Revised Status 24-4.1-303 (2001).
455
California Penal Code 679.02; Idaho Code 19-5306; Iowa Code 915.13.
456
sürecinde iddia anlaşmasına yönelik talep ve görüşlerinin mahkeme önünde dikkate
alınmasını istemek hakkına da sahiptir457.
Teksas eyaletinde, ceza adalet sisteminin ilk aşamalarında mağdurun yazılı beyanı tespit edilmekte ve bu beyan iddia anlaşmasının yürürlüğe girmesi aşamasında mahkeme tarafından dikkate alınmaktadır.
Rhode Island eyaletinde, mağdurun yazılı beyanlarının savcının soruşturma dosyasına girmesi benimsenmiştir. Mağdurun yazılı beyanı mahkeme tarafından incelenmekte ya da mağdura mahkeme huzurunda iddia anlaşmasının kabulü
öncesinde talep ve görüşlerini ifade edebilme hakkı tanınmaktadır458.
Georgia eyaletinde de benzer uygulamalar mevcuttur459.
Mağdurun Görüşlerinin Mahkemeye Sunulması:
Minnesota eyaletinde; mağdurun iddia anlaşması hakkındaki fikrini ifade edebilmesi ve iddia anlaşmasına yönelik itirazlarını belirtebilmesi bakımından mahkeme huzurunda hazır bulunamadığı durumlarda, bu beyanların savcı tarafından
mahkemeye bildirilmesi gerekmektedir460.
Arizona ve Maine eyaletlerinde; mağdur, iddia anlaşmasının yürürlüğe konması esnasında mahkemede hazır bulunmuş ve görüşlerini mahkemeye bildirmiş olsa dahi savcı, iddia anlaşması bakımından mağdurun pozisyonu hakkında
mahkemeyi bilgilendirmek zorundadır461.
Washington eyaletinde; savcı, iddia anlaşması hakkında mağduru
bilgilendirmek için makul çaba göstermek ve mağdurun iddia anlaşması hakkında
457
Kansas Status 22-3436, 74-7333 (2000).
458
Rhode Island General Laws 12-28-3 (2001).
459
Georgia Code 17-10-1.1(2000).
460
Minnessota Statue 611 A.03 (2000).
461
herhangi bir itirazı ya da görüşü mevcut ise bunu mahkemeye taşımak zorundadır.
Tüm bu hususlar kayıt altına alınmalıdır462.
South Dakota eyaeltinde; savcı, mağdurun iddia anlaşması hakkındaki
görüşlerini açıkça kayıt altına almalıdır463.
Oregon eyaletinde; mağdurun iddia pazarlığı hakkında bilgilendirme ve danışma talebinde bulunması durumunda hâkim, savcıya mağdurun iddia anlaşması
hakkındaki görüşünü sormak zorundadır464. Bu sayede mahkemeye iddia anlaşması
hakkında görüşlerini ifade edememiş olan mağdurun iddia anlaşması hakkındaki olumlu yahut olumsuz görüşlerinin hâkime aktarılmış olması sağlanmaktadır.
Mağdurun Görüşlerinin İstenmesi:
En azından 22 eyalette savcının, mağdurun teklif edilen iddia anlaşması
hakkındaki görüşlerini sorması gerekmektedir465.
Georgia eyaletinde; mağdurun beyanları dava dosyasında yer almaktadır ve bu beyanlar savcı tarafından muhakemenin herhangi bir aşamasında iddia anlaşması
müzakereleri kapsamında sanığa karşı kullanılabilmektedir466.
İllionis eyaletinde; savcının iddia anlaşmasına girmeden önce mağdur ile görüşmesi, mağdurun fikirlerini alması ve eğer mağdurun hazırladığı yazılı bir metin
mevcut ise bunu da kabul etmesi gerekmektedir467.
462
Washington Revised Code 9.94A.080-090 (2001).
463
South Dakota Codified Laws 23A-7-9 (2001).
464
Oregon Revised Status 135.406 (1999).
465
Bu eyaletler; Alabama, Arizona, Connecticut, Delawere, Florida, Georgia, Illionis, Indiana, Los Angeles, Maine, Michigan, Minnessota, Montana, New Jersey, New York, North Carolina, Oregon, Pensilvania, Rhode Island, South Dakota, Washington, Virginia eyaletleridir.
466
Georgia Code No: 17-10-1.1 (2000).
467
South Dakota eyaletinde; suç mağdurlarının beyanlarını hem sözlü hem de
yazılı olarak sunabilmeleri mümkündür468. Mağdurların yalnızca yapılan iddia
anlaşmasının uygun olup olmadığı yönünde yazılı beyanda bulunabilme hakları olmayıp ayrıca savcı tarafından iddia anlaşmasının maddeleri hakkında değerlendirme haklarının tanınması da gerekmektedir.
Bu şekildeki uygulamada, suç mağdurlarına savcının kararı hakkında bilgilendirme imkânı sağlanmaktadır. Bu bilgilendirme imkânına rağmen iddia anlaşmasının koşulları ve cezalandırmaya yönelik tavsiyeler ile ilgili son karar ve yetki savcınındır.
Eyaletlerin çoğunda mağdurlara kanunen tanınan bu haklar göz ardı edilmektedir. Bu nedenle mağdurlar iddia anlaşması sürecinde çoğu kez süreç dışında kalmaktadırlar.
Kanuna Uygunluğun Garanti Edilmesi:
Birçok eyalet, suç mağdurlarına iddia anlaşması sürecinde savcı ile görüşme/savcıya danışma hakkı tanımakta ise de eyaletlerin çok azında mağdurların bu haklarının garanti altına alınmasına yönelik mevzuat düzenlemesi bulunmaktadır.
Arizona eyaletinde aşağıdaki hususların mevcut olmadığı iddia anlaşmasını
mahkeme kabul edememektedir469:
1. Savcı, mağdurun iddia anlaşması hakkında bilgilendirilmesi için makul çabanın gösterildiği hususunda mahkemeyi bilgilendirir.
2. Mağdurun iddia pazarlığı konusunda bilgilendirilmesi için makul çaba gösterilmelidir ve mağdur iddia pazarlığı sürecinde hazır bulunma hakkına sahip
468
South Dakota Codified Laws 23A-28C-1, 23A-7-8 (2001).
469
olduğu ve hazır bulunması halinde talep ve isteklerini yahut görüşlerini beyan etme hakkına sahip olduğu konusunda bilgilendirilmelidir.
3. Savcı, mağdurun bilgilendirilme gerekliliğinin yerine getirildiğini ve iddia pazarlığı sürecinde mağdurun duruşunun ne olduğunu mahkemeye sunabilir.
Maine eyaletinde savcı, iddia anlaşması hakkında mağduru bilgilendirme konusundaki her türlü çabasını ve mağdurun iddia anlaşması hükümlerine yaptığı her
türlü itirazı mahkemeye sunmalıdır470.
Delaware eyaletinde savcı, mağdurun iddia anlaşması hakkında
bilgilendirildiğini ve iddia anlaşması mahkemenin onayına sunulmadan önce iddia
anlaşması hakkındaki görüşlerinin tartışıldığını kayıt altına almalıdır471.
Mağdurun bilgilendirilmesinin mümkün olmadığı durumlarda savcı mağduru bilgilendirmek adına yaptığı işlemleri belirtmek zorundadır.
Oregon eyaletinde mağdurun iddia anlaşması hakkında bilgilendirilip bilgilendirilmediği ve müzakere sürecinde görüşlerine başvurulup başvurulmadığına
dair karar hâkim tarafından verilmektedir472.
Görüşme Hakkı İle İlgili Yanlış Algılamalar:
Mağdurun savcı ile görüşme hakkı, mağdura iddia anlaşmasını veto etme hakkı vermemektedir. Birleşik Devletlerde hiçbir eyalet mağdurun savcı ile görüşme hakkını, mağdurun savcının işlemlerini kontrol etme hakkı olarak kabul etmemektedir.
Kanunların mağdura, savcı ile görüşme hakkı çerçevesinde tanıdığı şey mağdurun savcı ile görüşme şansını tanıması ve bu şansın tanındığı durumlarda mağdurun konu hakkında kendisini ifade etmesidir.
470
Maine Revised Status; Title 17-A, 1173 (2000).
471
Delawere Code; Title 11, 5106 (2000).
472
Mağdurun, savcı ile görüşmesini zorunlu kılan kanuni düzenlemeler savcının, yasal yetkilerini kullanmasının ihlali anlamı taşımamaktadır. Birçok eyaletteki mahkeme, mağdurun soruşturma sürecini başlatmak ya da sonlandırmak bakımından tek başlarına bir yetkilerinin olmadığına hükmetmiştir. Mağdurun ceza soruşturma ya da yargılama sürecine dair dilek ve talepleri önemli olsa da bunlar süreci belirleyici
özellik taşımamaktadır473.
Mağdurlar, savcının süreci belirleyici özelliğini etkilemeksizin ve
engellemeksizin kendilerini ifade etme haklarını kullanabilmektedirler. Mahkeme kararları ile de belirtildiği üzere mağdurların sanığın cezalandırılmasına yönelik talepleri ile savcının sanık ile anlaşmaya vardığı cezanın farklı olması yapılan iddia
anlaşmasını ihlal edici nitelikte değildir474.
Mağdurun beyanları, mahkemenin iddia anlaşmasını kabul edip etmeme kararını etkileyebilmektedir. İddia anlaşması sürecinde savcı, mağdur ile yaptığı görüşmeler sayesinde mağdurun iddia anlaşması hakkındaki talep ve beklentilerini tespit ederek bunları anlaşma metnine yansıtma imkânına sahip olmaktadır. Mağdurun talep ve beklentilerinin iddia anlaşması metnine yansıtılması, bu
anlaşmanın mahkeme tarafından onaylanma olasılığını olumlu yönde
etkilemektedir475.
Mağdurun iddia anlaşması hakkındaki gerçekçi olmayan beklentileri ceza yargılama sürecinde verilecek eğitim ile asgari düzeye indirilmeye çalışılmaktadır. Savcılık ofisindeki mağdur/tanık koordinatörleri mağdurun hangi konularda bilgi alabileceği konusunda mağdura yardımcı olmaktadır. Bu süreçte koordinatörler, mağdurun ne şekilde vereceği ifade ile iddia anlaşması sürecinde etkili olabileceği
konusunda mağdura yardımcı ve mağduru yönlendirici olmaktadırlar476.
473
State v. Johnson, No. C4-92-2517, Minnessota Appelate Court, June 9,1993.
474
Sharp vs. Missouri, 908 S. W. 2d 752 (Mo. Ct. App. 1995); State v. Clark, 566 A. 2d 1346 (Vt. 1989).
475
Kercher, sf: 3.
476
Mağdurun iddia anlaşmasına yönelik talep ve isteklerinin iddia anlaşmasının mahkeme tarafından kabulü aşamasında mahkeme tarafından dikkate alınması, savcının mağdur ile iddia anlaşması sürecinde görüşmesini ve anlaşma metnini buna göre şekillendirmesini sağlamaktadır. Bu durum ceza yargılama sürecinde mağdur
haklarının gözetilmesi ve gelişmesi bakımından önem arz etmektedir477.