İddia pazarlığının tam manasıyla ne anlam ifade ettiğini anlayabilmek için tarihini anlamak gerekmektedir. Bugün iddia pazarlığı uygulamasının birçok eleştirisi yapılmakla birlikte iddia pazarlığının Amerikan kültüründe derin kökleri bulunmaktadır. Birleşik Devletler ceza adalet sisteminde iddia pazarlığının sağlam bir yeri bulunmakta ise de, tarihsel süreç incelendiğinde iddia pazarlığı uygulamasına farklı bakış açılarının olduğu anlaşılmaktadır.
İddia pazarlığı 1400’lü yıllarda İngiliz hukuk sisteminde uygulanmaya
başlanmıştır409. İddia pazarlığının ilk uygulanmaya başladığı sıralarda uygulayıcılar
tarafından çok da memnuniyetle karşılanmadığı ve bu yüzden iddia pazarlığı uygulamasına hukuk sistemi içerisinde kısıtlı olarak başvurulduğu ifade
408
http://www.a2lawyer.com/michigan_lawyer.html; (erişim tarihi; 07.06.2010).
409
Alschuler, Albert W.; “Plea Bargaining and Its History”; Law and Society Review; 1979, Cilt:13, Sayı: 2, sf: 211-245.
edilmektedir. Bununla birlikte iddia pazarlığının tamamen Birleşik Devletler orijinli
olduğu da belirtilmektedir410.
19. yüzyıldan önceki dönemlerde savcılar “iddia pazarlığı” sistemini zaman zaman uygulamakta idiler. Günümüzden yıllar önce hâkimler baktıkları davalarda karar verip ceza tayin etme bakımından oldukça geniş yetkilere sahip bulunmakta idiler. Davayı karara bağlamak ve ceza tayin etmek bakımından mutlak otorite sahibi olan hâkimler çok nadir olarak savcıların sanığa verilmesini istedikleri ceza hakkında görüş bildirmelerine izin vermekte idiler. Birleşik Devletler ülke olarak gelişimini sürdürdükçe hâkimler “iddia pazarlığı” uygulamasının faydalarını keşfetmişlerdir. Bununla birlikte “iddia pazarlığı” mahkeme tarafından açıklanarak aleniyet kazanıncaya kadar sanık ve savcı arasında kalmaya devam eden özel bir süreç olarak varlığını korumuştur. Günümüzde suç mağdurlarının da “iddia pazarlığı” sürecine
katılmaları mümkün hale gelmiştir411.
19. yüzyıl, iddia pazarlığının Birleşik Devletlerde ilk olarak ortaya çıktığı dönem olarak kabul edilmektedir. O tarihlerde suç oranının ve toplumsal karmaşanın giderek artması nedeniyle mahkemeler hukuk sisteminin devam edebilmesi ve durumu kontrol altında tutabilmek için iddia pazarlığının kullanılabilecek yegâne
sistem olduğuna inanmaktaydılar412. Bu nedenle toplumsal olayları bastırıp düzene
sokabilmek için mahkeme sisteminde gerekli düzenlemeler yapılmıştır. 1840’lı yıllar iddia pazarlığında artış görülen yıllardır. İddia pazarlığı toplumsal yapıdaki,
toplumsal olaylardaki ve kültürdeki değişim ile şekillendirilmiştir413. Suç oranının
artması sonucunda mahkemeler önlerine gelen davalarda artış yaşamışlardır. Bunun
sonucunda 1860 yılında iddia pazarlığı uygulaması kurumsallaştırılmıştır414. İddia
pazarlığının uygulanmaya başlamasıyla suçla mücadelede toplumsal kontrol sağlanmıştır. İddia pazarlığı ile anlaşmazlıkların çözümü mahkemelere taşınmıştır.
410
Vogel, Mary E; “The Social Origins Of Plea Bargaining: Conflict and The Law In The Process Of State Formation 1830–1860”; Law and Society Review; 1999, Cilt: 33, Sayı: 1, sf: 161–246.
411
www.abanet.org; (erişim tarihi; 07.06.2010).
412
DeLong, Briana; The Use Of Plea Bargaining In The United States’ Criminal Justice System; Yüksek Lisans Tezi; Simon Fraser University Library, Burnaby, BC, Canada, Fall 2007, sf: 4.
413
Vogel, 1999, sf.168.
414
Çünkü bu uygulama sayesinde ihtilafların kısa sürede çözümü mümkün hale gelmiştir. Bu sayede toplumsal düzen ve mülkiyet korunarak kısa sürede adaletin sağlanması temin edilmiş ve suçlular açısından caydırıcılık sağlamıştır.
Birleşik Devletlerde iddia pazarlığının ilk kez yaygın bir şekilde uygulanması
1920’li yıllarda karşılaşılan “viski davaları” nedeniyledir415. Viski davaları, alkol
bulundurmanın ve satmanın yasaklandığı dönemlere ait davalardır. Karşılaştıkları aynı cinsten yüzlerce dava karşısında savcılar, bu davaların çözümü için pratik yöntemler geliştirmek zorunda kalmışlardır. Davayı kısa süre içinde çözen savcılar daha çok para kazanma imkânı elde etmekte idiler. Savcının elinde ne kadar çok dosya olduğunun önemi bulunmamakta idi. Önemli olan savcının dosyaları ne kadar
çabuk elden çıkardığı idi416. Daha çok davaya bakan savcının daha çok para kazanma
imkânı bulunmakta idi. İddia pazarlığı çabuk, kesin ve basit usullerle davayı
sonlandırma imkânı sunmaktaydı417. Birleşik Devletlerin kapitalist bir toplum
yapısına sahip olduğu da göz önüne alındığında iddia pazarlığının neden kabul gördüğü daha kolay anlaşılmaktadır. İddia pazarlığı az çalışma karşılığında çok para kazanma imkânı sağlayan bir uygulama olduğundan savcılar tarafından tercih edilir hale gelmiştir.
Bu davalarda iddia pazarlığı uygulamasının artarak devam etmesinin bir başka sebebi de işlenen eylemlerin katı cezalar gerektirmesidir. Viski davalarında suçun karşılığı olarak belirlenen cezalar sabit olup oldukça ağırdı. Hâkimin ceza tayini bakımından herhangi bir takdir yetkisi bulunmamaktaydı. Bu durum savcıların kişiler hakkındaki isnatları kendi menfaatleri doğrultusunda yönlendirmelerine neden
olmuştur418. Dolayısıyla savcılar bir bakıma, hâkime ihtiyaç olmaksızın, kişi
hakkında cezayı tayin eden konumuna gelmişlerdir. Diğer taraftan hâkimlerin ceza tayin sürecinden bu şekilde uzaklaştırılmaları genel kabul gören bir uygulama olmamıştır.
415
DeLong, sf: 5.
416
Fischer, George; Plea Bargaining’s Triumph: A History Of Plea Bargaining In America; Stanford University Press, 2003, sf. 43.
417
Fischer, sf. 48.
418
İddia pazarlığı 19. yüzyılın başlarında ve ortalarında kabul edilebilirlik
bakımından bazı engellerle karşılaşmıştır419:
1. İddia pazarlığı hâkimlere savcılardan daha az hizmet eden bir uygulama olarak kabul edilmiştir.
2. İddia pazarlığı hâkimlerin tekelinde olan ceza verme sürecine doğrudan etki ettiği için hâkimler tarafından benimsenmemiştir.
3. İddia pazarlığı uygulaması bazı yetkilerinin azalması sonucunu doğurduğundan hâkimlerin gururunu kırmıştır.
Viski davaları süreci sonunda iddia pazarlığı Birleşik Devletler ceza adalet sisteminin yaygın uygulamalarından birisi haline gelmiştir.
İddia pazarlığı uygulamasında 1920’li yıllarda yaşanan hızlı artış sonrasında iddia pazarlığının uygulanma oranı 1960’lı yıllara kadar hemen hemen sabit kalmıştır. 1960 yılındaki hızlı nüfus artışı mahkemelerdeki iş yükünün yeniden artmasına neden olmuş ve yargılama sistemindeki kaynakların sabitliği nedeniyle mahkemeler iş yükünü azaltmak için daha etkin tedbirler aramaya başlamışlardır. Bunun sonucu olarak 1967 yılında Amerika Barolar Birliği (American Bar Association, ABA) ve ABD Başkanının Kanun ve Adalet Yönetim Komisyonu (President’s Commission on Law Enforcement and Administration of Justice) uygun bir şekilde kullanılabilirse iddia pazarlığının önemli bir değer olduğunu
açıklamışlardır420. Bu açıklamaya rağmen ilerleyen yıllarda iddia pazarlığının
mahkemelerde uygulanmasına yönelik spekülasyonlar devam etmiştir.
Bununla birlikte Birleşik Devletler Anayasa Mahkemesi 1970 yılında verdiği bir karar ile “iddia pazarlığı” sürecinin sanık bakımından gönüllü olarak yapılması ve yapılan işlemlerin sanığın iradesi ile gerçekleşmesi halinde cezai uyuşmazlığın
çözümünde kullanılabilecek bir yöntem olduğuna hükmetmiştir421. Birleşik Devletler
419 Fischer, sf: 58. 420 Alschuler, 1979, sf: 237. 421
Anayasa Mahkemesi 1971 yılında verdiği bir karar422 ile “iddia pazarlığı”nın
Amerikan ceza adalet sisteminin gerekli bir birleşeni olduğuna hükmetmiştir423.
Anayasa Mahkemesi bu kararında; “İddia pazarlığı uygulaması yaygınlaştırılmalıdır. Eğer herbir ceza davası bilinen anlamıyla bir ceza yargılamasına konu edilecek olursa, bu durumda eyaletlerde ve federal devlette görev yapan tüm hâkim ve savcılar ile mahkeme teşkilatlarını şu andaki mevcut sayının kat kat üstüne çıkarmamız gerekmektedir. Bu ise adalet sistemini yavaşlatan masraflı bir yoldur” ifadelerine yer vermiştir. Mahkemenin bu kararı ile birlikte iddia pazarlığı Birleşik
Devletlerde uygulama açısından tam olarak kabul edilmiştir424.
Tarihsel süreç göz önüne alındığında, iddia pazarlığının gelişmesine katkıda
bulunan olaylar şu şekilde belirtilebilir425:
1. Yargılama sürecinin giderek daha karmaşık bir hal alması,
2. Ceza hukukunun etki alanının büyümesi,
3. Suç oranlarının yükselmesi,
4. Dava yükünün artması,
5. Ceza yargılamalarında siyaset etkisinin giderek artması ve bu durumun yargı sistemini yozlaştırması,
6. Ceza yargılama sürecinde daha fazla sayıda devlet görevlisinin yer almaya başlaması,
7. Savcıların kanundan kaynaklanan yetkilerinin artması.
Günümüzde çelişkili raporlara rastlanmakta ise de iddia pazarlığı
uygulamasının oldukça yüksek olduğunu ifade etmek mümkündür426.
422
Stanbello v. New York, 404 U.S. 257, 92 S. Ct. 495, 30 L. Ed. 2d 427 (1971).
423
Alschuler, 1979, sf: 239.
424
Alschuler, 1979, sf: 240.
425
Guilty Plea: Plea Bargaining - The Development Of Plea Bargaining - Century, Trial, Criminal, Law, Pleas, and Nineteenth http://law.jrank.org/pages/1284/Guilty-Plea-Plea-Bargaining- development-plea - bargaining.html #ixzz0wmepPRW6; (erişim tarihi; 28.08.2010).