İddia pazarlığı ceza davalarında savcının sanığa; genellikle daha az ceza almasını sonuçlayan; “suçluyum” kabulünde bulunmasını teklif etmesi ve bu teklifin sanık tarafından kabul edilmesi sonrası taraflar arasında yapılan müzakere sürecidir ve süreç sonunda yapılan anlaşma da iddia anlaşmasıdır.
İddia pazarlığı, ceza yargılamasında sanıkları mahkeme önünde yargılanarak ceza kanunlarında ön görülen yüksek cezaları alma riskinden kurtaran bir uygulamadır. Örneğin, sanığın “felony” tarzındaki bir hırsızlık suçundan yargılanması halinde, yargılama sonucunda eyalet mahkemesinde hapis cezasına çarptırılması beklenirken, iddia pazarlığında kendisine teklif edilen “suçluyum” kabulü sonrasında hakkındaki iddia “misdemeanor” tarzındaki bir hırsızlık suçuna dönüştürülmekte ve bunun sonucunda hiç hapis yatması gerekmeyebilmektedir.
392
Federal Ceza Muhakemesi Kanunu, madde: 11 (d).
393
LaFave ve Israel, 1985, sf: 899; Scheb-Scheb, sf: 485; Hickey, sf: 34; Samaha, sf: 37, Bureau of Justice Statistics, US Department of Justice, Washington DC., 1996,
Birleşik Devletler Anayasa Mahkemesi “iddia pazarlığı”nı ceza adalet
sisteminin esaslı ve istenen bir parçası olarak tanımlamaktadır394. Mahkeme önünde
yargılanmaktan kurtulmak, yargılamanın taşıdığı risklerden ve belirsizliklerden kurtulmak ve yargılanma halinde mahkeme önüne taşınacak olan bilgilerin taşıdığı
değerlerin açığa çıkması tehlikesinden kurtulmak395 iddia pazarlığının faydaları
arasında sayılabilir.
Bazı hukukçular “iddia pazarlığı”nın anayasaya aykırı olduğunu çünkü iddia pazarlığının kişilerin jüri önünde yargılanma haklarını ortadan kaldırdığını savunmaktadırlar. Birleşik Devletlerde görülmekte olan ceza davalarında ispat yükü devlette yani savcıdadır. Bu nedenle sanık, lehine olan delillerin toplanmasını istemek, tanıklarını bulup dinletmek, jüriye haklılığını ispat etmek gibi
sınırlandırılamayacak haklara sahip bulunmaktadır396. Sanık, süreç boyunca sessiz
kalma hakkına sahiptir. Sanığın susma hakkını kullanması, sanığa yöneltilen her bir isnadın savcı tarafından ispatlanması gerektiğini ifade etmektedir. Sanığın anayasal hakları polis ve savcının keyfi uygulamalarını engellemeye ve sanığı korumaya yönelik tedbirler olarak öngörülmüştür.
İddia pazarlığı Amerika Birleşik Devletleri ceza adalet sisteminin en dikkat çekici parçalarından biridir. Birleşik Devletlerde ceza davalarının büyük çoğunluğu jüri önünde yargılama yapılarak değil, iddia pazarlığı yapılarak sonuca
ulaştırılmaktadır397. İddia pazarlığı mahkeme onayına tabi olarak uygulanmaktadır.
İddia pazarlığına yönelik farklı eyaletlerde farklı uygulamalar yer almaktadır. Federal yargılamalarda hukuk birliğini sağlaması açısından Federal Cezalandırma Rehberi yürürlüğe konmuştur. Birçok eyalette savcı ve sanığın iddia pazarlığını
394 Santobello v. New York, 404 U.S. 257, 261 (1971).
395
People v. Glendenning, 127 Misc.2d 880,882 (1985).
396
Hugo Black (Birleşik Devletler Temyiz Mahkemesi Hâkimi); http://www.timesonline.com, 28 Kasım, 2007; (erişim tarihi; 06.06.2010).
397
PBS Televizyonunun Hâkim Michael McSpadden ile yaptığı mülakat; June 17, 2004;
http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/plea/interviews/mcspadden.html; (erişim tarihi; 06. 06. 2010).
kolaylıkla yazılı hale getirebilmelerini sağlamaya yönelik hazır formlar
kullanılmaktadır398.
İddia pazarlığı; iddia ve savunma makamları arasında mevcut dava hakkında uygun bir iddia ve bunun sonucunda uygun bir cezaya ve yazılı bir anlaşmaya ulaşabilmek için yapılan müzakere sürecidir. Bu süreç sanığın, suçunu kabul etmesi halinde daha az ceza almasına imkân tanımaktadır. Bu uygulama mahkemeler açısından yargılama sürecini hızlandırması ve birçok davanın oldukça kısa sürede sona ermesini sağlaması bakımından büyük öneme sahiptir. İddia pazarlığı davanın tarafları arasında yapılan sözleşme hukuku temeline dayanan karşılıklı bir
anlaşmadır399.
İddia pazarlığı ceza davalarını etkin şekilde çözmenin bir yoludur. Mahkemelerin karara bağlaması gereken ve yıldan yıla inanılmaz bir şekilde artan ceza davaları karşısında iddia pazarlığı, davaları kısa sürede sona erdirmenin popüler bir yolu olarak görülmektedir.
İddia pazarlığı savcı ve sanık müdafii arasında gerçekleşen müzakerelerden oluşmaktadır ve iddia anlaşmasının kabulü ya da reddi yönünde son sözü hâkim söylemektedir. İddia anlaşmasına ulaşabilmek için tarafların dikkate aldıkları oldukça fazla etken bulunmaktadır. İşlendiği iddia edilen suçun önemi, sanığın adli sicili, savcının elinde bulunan delillerin gücü gibi çeşitli faktörler iddia pazarlığında önemli yer tutmaktadır.
Birleşik Devletler hukukçularına göre, iddia pazarlığı için mükemmel ya da basit bir tanım bulunmamaktadır. Bazı tanımlar şu şekildedir:
Savcının kendisine sunduğu imtiyazlara karşılık olarak sanığın suçunu kabul etmesi sürecine iddia pazarlığı adı verilmektedir. Sanık bu anlaşma ile yargılanma hakkından vazgeçmektedir ve bu nedenle aslında beraat etme hakkından da
398
Örneğin; Form CR-101, Plea Form With Explanations and Waiver of Rights-Felony, Judicial Council of California.
399
vazgeçmiş olmaktadır. Bununla birlikte yüksek ceza almaktan da kurtulmaktadır.
Devlet uzun ve masraflı bir yargılama sürecine girmemiş olmaktadır400.
İddia pazarlığı, savcı ve sanık tarafından bir ceza davasını çözüme kavuşturabilmek için yapılan, mahkemenin onayına tabi olan ve her iki tarafı da
memnun eden bir anlaşmadır401.
İddia pazarlığının efektif olabilmesi için yargı sisteminin ve onun aktörlerinin kesinlikle eşgüdüm içerisinde faaliyet göstermesi gerekmektedir. Adalet sistemindeki yanlış uygulamalar iddia pazarlığı ile elde edilmek istenen faydalara ulaşmaya imkân vermez. İddia pazarlığı sistemini kabul edip uygulayacak her bir devletin kendi analizini yaparak iddia pazarlığının kendisi açısından uyumunu kontrol etmesi
gerekmektedir402.
Birçok ülkede iddia pazarlığı uygulamasının ceza adalet sisteminde yer almakta ve uygulanmakta olduğunu söylemek mümkündür. Bununla birlikte bu ülkeler soruşturma görevlileri ve mahkemelerinde bulunan yeterli sayıdaki görevliler ile adalet sisteminde büyük çaplı adaletsizlik olmasını önleyebilecek sistemlere sahiptirler. Birleşik Devletlerde dahi iddia pazarlığı oldukça problemli bir alandır. Medya ve sivil toplum kuruluşlarının raporlarına göre birçok davada sanıklar suçu kabul etmesi için baskı görmekte ya da sanık müdafiinin ücretini ödemeye zorlanmaktadırlar. Sistematik hataların mağdurlarının çoğunun fakir kişiler olduğunu söylemeye gerek bile yoktur. Günümüzde Birleşik Devletlerde yetkili merciler iddia pazarlığı uygulamasının ne şekilde kısıtlanabileceğini ya da uygulamanın ne şekilde
kaldırılabileceğini düşünmektedirler403.
Birleşik Devletler uzun yıllardır iddia pazarlığını uygulamaktadır. İddia pazarlığı uygulamasına şüpheli yaklaşanlara göre ceza adalet sistemi suçlular için
400
Columbia Encyclopedia: http://www.answers.com/topic/plea-bargain; (erişim tarihi; 13.09.2010).
401
Law Encyclopedia: http://www.answers.com/topic/plea-bargain; (erişim tarihi; 13.09.2010).
402
www.justice.gc.ca; (erişim tarihi; 13.09.2010).
403
oldukça yumuşak hale gelmiştir ve yalnızca suçu kabul etmeleri karşılığında
haklarında hafif cezalara hükmedilmektedir404.
İddia pazarlığı, bir ceza davasında savcı ile suçlananın karşılıklı olarak memnun olmalarını sağlayacakları ve mahkeme tarafından onaylanması gereken bir
süreçtir405. Genellikle sanık daha az ceza almasına, daha alt seviyedeki bir suçtan
yargılanmasına olanak tanınmasına, hakkındaki suçlamalardan bir ya da birkaçının kendisine yönlendirilerek diğerlerinden muaf tutulmasına karşılık olarak kendisine isnat edilen suçu/suçları kabul etmektedir.
İddia pazarlığı sanığın suçunu ikrar etmesi sonrası yargılamaya gidilmesi durumunda alması muhtemel cezadan daha az ceza almasını sağlayan ve savcı ile savunma makamı arasında yürütülen pazarlık sürecidir. Süreç sonunda varılan
anlaşma, iddia anlaşması olarak tanımlanmaktadır406.
Biz iddia anlaşmasını ve iddia pazarlığını şu şekilde tanımlamanın mümkün olduğunu düşünüyoruz: İddia ve savunma makamları arasında yapılan, şüphelinin/sanığın genellikle daha az ceza almasını, iddia makamının ise cezai uyuşmazlığın mahkûmiyet ile sonuçlanmasını garanti ettiği, mahkemenin onayı ile yürürlüğe giren, sözleşme hukuku temelinde yürütülen bir anlaşmadır. İddia pazarlığı ise bu anlaşmanın yapılma sürecini ifade etmektedir.
İddia pazarlığı daha çok mahkeme dışı süreçte hayata geçirilmektedir. İddia anlaşmasına yargılama başladıktan sonra ve hatta jürinin kararını açıklamasından hemen önce ulaşıldığı da görülmektedir.
İddia pazarlığının faydalı ya da zararlı olduğu yönünde birçok tartışmanın
sürmekte olduğu belirtilmekte407 ise de iddia pazarlığının hem avantajları hem de
dezavantaları olduğunu söylemek mümkündür.
404
www.whiterockonline.com; (erişim tarihi; 22.08.2010).
405
www.blackslawdictionary.com; (erişim tarihi; 22.08.2010).
406
Hickey, sf: 34.
407
İddia pazarlığı savcının, sanığın “suçluyum” kabulü yapmasını teşvik ettiği bir anlaşmadır. Ceza adalet sisteminde her dava yargılama yolu ile hükme bağlanacak olsaydı mahkemelerin etkin bir şekilde çalışamayacak kadar iş hacmi ile karşı karşıya kalmaları kaçınılmaz olurdu. İddia pazarlığı savcıların, aksi takdirde mahkeme önünde yargılamaya gidecek davalarda, sanık tarafından yapılan
“suçluyum” kabulü elde etmelerine olanak sağlamaktadır408.
Ceza davalarının büyük çoğunluğu “iddia pazarlığı” yolu ile mahkeme önüne getirilmeksizin çözüme kavuşturulmaktadır. Hem devlet hem de sanık açısından iddia pazarlığına girmek ya da girmemek yönündeki karar isnat edilen suçun/suçların ciddiyetine, davada mevcut delil durumuna, yargılama sonucunda mahkûmiyet kararı çıkabilmesi olasılığına ve daha birçok faktöre bağlı olabilmektedir. İddia pazarlığı uygulaması yoğun yargılama takvimleri ve tam kapasite ile dolu hapishaneler nedeniyle genellikle mahkemeler tarafından teşvik edilmektedir.