Müslümanların Islahatlara Tepkisi ve Hüseyin Hilmi Paşa’nın

Terör iklimin yarattığı sonuçlardan birisi de Müslüman unsurların silahlanmasıdır. Silahlanma halkın kendini koruması için ortaya çıksa da bir süre sonra kin duyulan Bulgar çetecilere ve köylerine karşı kullanılmasına da yol açmıştı. 1902 bahar ve yazında artan çete olayları Müslüman halkta tepkileri arttırmıştır. Avusturya Macaristan’ın Manastır Konsolos yardımcısı, Goluçovski’ye şöyle yazar; “Bulgar isyanı ve komitelere karşı duyulan nefret özellikle Müslüman halkta öyle arttı ki misillemeler kaçınılmaz oldu.500

Tahsin Uzer de duruma ilişkin; Bulgarların Müslümanlara karşı gittikçe artan saldırıları karşısında Müslüman halk sabır ve tahammülden uzaklaşıyordu. Nitekim Razlık’ın Babiyak köyündeki 300 Müslüman Lezekop’un Kavaçeviçe köyünü bastı. Köydeki hayvanları ve eşyaları kaldırıp götürürken birkaç Bulgar’ı da öldürdüler. Her zamanki gibi yabancı devletler ve Avrupa basını kıyameti kopardı” diyordu.501 Bu gelişmelere bir de ıslahat programına en başından beri tepki duyan Müslüman Arnavutlar dâhil olmuştur. Arnavutlar ıslahat programı açıklandığında tepki gösterir. Çünkü yapılacak ıslahatlar Arnavut nüfusun yaşadığı bölgelerin gelecekte Sırbistan’a ve Bulgaristan’a bağlamasına zemin oluşturabilirdi.502 Dolayısıyla ıslahatların Sırplara ve Bulgarlara yarayacağını düşünmeleri sebebiyle uygulanmasına karşı çıkarlar.503 Bununla birlikte Arnavutların ıslahatlardan kaynaklanan bir başka hoşnutsuzluğu da jandarma ve polis kuvvetlerine Hıristiyanların alınmasıydı. Bunlara ek olarak Bulgar ve diğer unsurların yürüttüğü çetecilik faaliyetleri de onların hoşnutsuzluğunu daha da arttırır.504 Arnavutlar bazı kaygılarında haksız değildi yaşadıkları bölgeler, İtalya, Yunanistan ve Avusturya-Macaristan devletlerinin ilgisini çeker. Arnavutlarla devlet arasında itilaf çıkması durumunda Avrupa’nın işe karışacak olması hükümeti Arnavutlara karşı daha serbest bir politika gütmeye sevk etmiştir.

II. Abdülhamid, Arnavutlarla itilafa düşmekten özellikle kaçınmıştır. Arnavutlara karşı bir devlet hassasiyetin oluşması Hüseyin Hilmi Paşa’nın icraatlarını gerçekleştirirken

500 Adanır, Makedonya Sorunu, s.160.

501 Uzer, Makedonya Sorunu, s.144.

502 Adanır, Makedonya Sorunu, s.179.

503 Hacısalihoğlu, Jöntürkler, s.107.

zorlanmasına sebep olmuştur.505 Öyle ki Viyana Islahat Programında Arnavutlarla ilgili ıslahat çalışması ön görülmüştür. Ancak hükümetten Hüseyin Hilmi Paşa’ya gönderilen Rumeli Talimatnamesi Zeyl’inden Arnavutlarla ilgili maddeler çıkarılmıştır.⁵⁰⁶ Bunun yanı sıra hükümet sık sık yapılacak ıslahatlarda Müslümanların mağdur edilmemesini hatırlatmaya devam etmiştir.507 Ancak devletteki bu hassasiyet Arnavutların bir kısmına rahat hareket etme imkânı sağlamıştır. Onlar devletin bu tutumunu daha çok serbest hareket ederek değerlendiriyor kimi Arnavut askerler firar ederek çeteciliğe başlarken kimisi de Bulgarlarla anlaşarak çetecilik faaliyetlerinde bulunuyordu. Eşkıyalık, özellikle Müslüman Arnavutların çoğunluğu teşkil ettikleri Batı Makedonya’da derin kök salmıştı. Arnavut çetecilerden korkan halk bu durumu değiştireceğini iddia eden İç Makedonya Devrimci Örgütü’ne bel bağlamaya başlamıştır. Bu eylemlere karşı devletin yeterli önlemleri almaması İç Örgütü güçlendirmiş hatta devlet içinde devlet konuma getirmiştir. İç Örgüt bu eylemleri durdurma görevini de üstlenmiştir.508 Arnavutların bu sorumsuz ve rahat davranışları devleti bu konuda önlem almaya itmiştir. Bu sebeple Arnavutların hem çetecilik faaliyetleri hem de reformlara karşı tepki göstermelerinin Avrupalı Devletlerin müdahalesine sebep olacağını belirtilmişti. Bu duruma sebep olanlar tespit edilerek bir an önce bunun önüne geçilmesi müfettişlik makamından istenmiştir.509

Hüseyin Hilmi Paşa Arnavutlarla ilgili paylaştığı bilgide, Ergiri, Koloniye, Toskalık bölgelerinde iyi niyetli olmayan bir hayli Arnavut bulunduğunu İlbasan, Debre, Yakova ve Prizren taraflarında da bu düşünceye sahip olanların artmaya başladığını ifade etmiştir. Hatta memur ve askerlerin bir kısmının da devlet aleyhindeki faaliyetler içinde yer aldığının tespit edildiğine dikkat çekmiştir. Ayrılıkçı Arnavutların dışarıdan destek aldığını bu durumun zararları ve ortaya çıkaracağı durumu ilgililere ve henüz bu düşünceye sahip olmayanlara bizzat anlatıldığı da aktarmıştır. Ayrılıkçı Arnavutların çalışma şekilleri ve durumlarının araştırıldığı bunların gece gündüz takip edildiği ifade

505 Adanır, Makedonya Sorunu, s.106-107.

506 İSAM/HHPE/3/158.

507 “lehü’l-hamd ve’l-minne salâbet-i dîniye-i şâhâneleri ber kemâl ve hissiyât-ı diyânet ve takvâ-yı seniyyeleri vâsıl-ı derece-i âlem olup dâimâ âhireti tefekkür ve min kablü’r-rahman kendilerine vedî’a olan tebe’â-i şâhânelerinin râhatını ve bi’l-hassa ahâlî-i İslâmiyenin yevmen fe-yevmen kesb-i refâh ve kuvvet itmelerini ve her dürlü mağdûriyetden masûn olmalarını mütemâdiyen teem mül buyurmakdadırlar” (İSAM/HHPE/1/3).

508 Adanır, Makedonya Sorunu, s.138-139.

edilmiştir.510 Nitekim Şemsi Paşa, Hüseyin Hilmi Paşa’ya gönderdiği bir haberde İpek, Seniçe ve Prizren sancakları ahalisinin birlik olarak ıslahatlara karşı çıktıkları bu sebeple çarşıların kapatılmasına uğraştıklarını bildiriyordu. Hüseyin Hilmi Paşa buna karşı gerekli önlemlerin alınmasını istemişti.511

II. Abülhamit’in Arnavutlara karşı siyaseti oldukça yumuşak seyretmeye devam ediyordu. Önlem olarak Said Paşa’nın sadaretten ayrılmasından sonra Rumeli Vilayeti Komisyonu Reisi Ferid Paşa’yı sadrazamlığa getirmiştir. Kuşkusuz atama tesadüfen gerçekleştirilmemiştir. Avlonyalı Ferid Paşa, Arnavut kökenli saygın bir aileden geliyordu. Arnavutların ıslahatlara karşı tepkisi bu yolla kırılmaya çalışılmıştır.512

Büyükelçi Baron Marschall atamayı değerlendirirken benzer bir tespit yapıyordu.513

Ancak Arnavutlar ıslahatlara karşı tepkilerini sürdürmekte kararlıydılar. Bunlara ek olarak Rusya’nın Mitroviçe’de konsolosluk açması tepkilerin daha da artmasına sebep olmuştu. Bu olaya tepki olarak 1000 ile 1500 kadar silahlı Arnavut Vulçetrin’de toplanarak protesto gösterisi düzenledi. Arkasından bu grup Mitroviçe’ye giderek tepkilerini göstermek isteseler de Mitrovce komutanı Şemsi Paşa kent girişini kapatmıştır. Dağılmaları istenen grubun bu talimatı dinlememesi üzerine Hüseyin Hilmi Paşa’dan da izin⁵¹⁴ alınarak grubun üzerin top atışı yapılmış ve göstericilerden birçoğu hayatını kaybetmiştir.515 Olaylardan bir gün sonra onbaşı İbrahim adında bir Arnavut asker, Mitroviçe Rus Konsolosuna ateş ederek ağır yaralanmasına sebep olmuştur. Bu süreçte Hüseyin Hilmi Paşa yaralı konsolusun tedavisini yakından takip etmiştir. Ancak olaydan on gün sonra konsolos hayatını kaybetmiştir.516 Bir büyükelçinin vurulması devletlerarasında siyasi kriz çıkması hatta bir savaş çıkması için oldukça yeterli bir sebeptir. Nitekim olay Rusya’nın büyük protestosuna sebep olmuştur. Devlet krizin derinleşmemesi için bir takım önlemler alınacaktır. Bu olaylardan sonra Hüseyin Hilmi

510 İSAM/HHPE/1/47. (03 Zilkade 1320 / 01 Şubat 1903).

511 BOA.BEO. 1990/149179.

512 Aksun, Osmanlı Tarihi, IV. Cilt, s.483.

513 “Saygın bir Arnavut ailesinin üyesi olan Ferid Paşa’nın vatandaşları üzerinde büyük bir nüfuzu vardır. Arnavutlara karşı şiddet uygulamak istemeyen sultanın, muhtemelen bu halkı barışçı yoldan sakinleştirmek için bu nüfuzu değerlendirmek istemektedir.” Adanır, Makedonya Sorunu, s.180.

514 BOA.Y.PRK.BŞK. 69/46 ( 24 Muharrem 1321 / 22 Nisan 1903).

515 Adanır, Makedonya Sorunu, s.181; Saygılı, “Sultan II. Abdülhamid’in”, s.176-177.

Paşa, daha etkin politika ile Arnavut muhalefetinin üstüne gitmiştir. Prizren’de 20 kadar Arnavut beyi tutuklatıp İstanbul’a gönderileceği haberleri yabancı basında yer almaya başlamıştır.517 Ayıca ıslahatların tüm büyük yerleşim yerlerinde uygulanacağı ve yeni düzene karşı gelenlere karşı sert önlemler alınacağı da duyurulmuştur. Padişah tüm bu gelişmelere rağmen Arnavutlara karşı sert bir müdahaleye yanaşmasa da Sadrazam Ferid Paşa gerekirse şiddet kullanarak ıslahatları gerçekleştirmek istiyordu. Bu amaçla Kosova vilayetinde görev yapan ordunun bir kısmı Arnavutların üstüne gönderilmiştir. Arnavutların isyan etmesinde öncülük eden isimler tutuklandı ve bölge sükûnet altına alındı.518 Ancak bölge yeni gelişmelere gebe durumdaydı. Avusturya - Macaristan sefiri Baron von Calice, Arnavutların tepkilerinin yarattığı sonuçla ilgili olarak; Babıâli’yi komitecilere karşı savaşan ve sınırları koruyan birliklerinin bir kısmını çekmeye zorluyorlar⁵¹⁹ açıklamasında bulunuyordu. Alınan tedbirler bir bölgede otoritenin tekrar kurulmasına yardımcı olsa da bir başka bölgede açıklara sebebiyet veriyordu. Elçiyi tespitlerinde haklı çıkaran gelişme yaz sonlarına doğru Bulgar örgütlerinin öncülüğünde başlatılan isyan olacaktır. Arnavutların hareketinin Bulgar isyanın çıkmasına doğrudan bir katkı sağlamasa da en azından kolaylaştırıcı bir etkisi olduğunu söylemek mümkündür. Arnavutların sorumsuz davranışları sonucu artan şikâyetler Müslüman oldukları için ayrıcalık tanındığı düşüncelerini kuvvetlendirmiştir. Sebep oldukları cinayetlerin yarattığı siyasi krizler de bir başka sorundu. Bunun yanı sıra çetecilik faaliyetleri örgütlere taraftar kazandıran bir başka olumsuz gelişme olmuştur. Özellikle Arnavutların reformlara karşı şiddetli tepkisi Hüseyin Hilmi Paşa’nın işini zorlaştırmıştır. Çünkü reformları uygulamaya ayıracağı zamanı Arnavutların bu sorumsuz davranışlarının yarattığı sonuçları ve çıkardıkları isyanların etkilerini ortadan kaldırmak için harcamak zorunda kalmıştır.