Hüseyin Hilmi Paşa’nın Teftişleri

Devletin kurum ve kuruluşlarının verimli bir şekilde işleyebilmesi için en önemli şartlardan biri idarî mekanizmanın sağlıklı bir düzende çalışmasıdır. Bu sebeple idarî sistemi doğru kurgulanmış yapılar sağlıklı mekanizma ile devlet adına katma değer yaratabilirdi. Osmanlı Devleti’nin bu anlamda Umumî müfettişlik bölgeleri oluşturma fikri, tam da bu soruna çözüm arayışından doğmuştur. Devlet sorunlu olarak nitelendirilen bölgelerinde ıslahat çalışması çerçevesinde, Umumî Müfettişlik bölgesi oluşturup başına Umumî bir müfettiş tayin etmek suretiyle, meselelerin çözümünü kolaylaştırmayı amaçlamıştır. Bu sayede meselelerin çözümü için dipolamasi kartını etkili bir şekilde kullanmıştır.

Harita 5: Vilayât-ı Selâse

Kaynak: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Vilayets_in_the_region_of_Macedonia_1907.png (Erişim Tarihi: 02.03.2018)

Umumî Müfettiş Hüseyin Hilmi Paşa’nın yanına eşlik etmesi için bir 4 Aralık 1902’de Nâsır Paşa286 görevlendirildi. Ayrıca Nâsır Paşa’nın maaşına zam yapıldığı Maliye ve Dâhiliye nezaretine bildirildi.287 Turuk ve Maâbir Müdürü Yusuf Razi Bey ile Ziraat Müfettişi Nesib Beyler de maaşları oranında harcırah tahsis edilerek Umumî Müfettiş maiyetine dâhil edilmişlerdir. Ayrıca Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli’de yapacağı müfettişlik görevi esnasında yanında çalışacak memurları kendisinin seçmesine dair Sadrazam Said Paşa’dan Hüseyin Hilmi Paşa’ya bir yazı gönderilmiştir.288 Hüseyin Hilmi Paşa yeni talimatname ve bilgilendirmelerle müfettişlik makamının görev, yetki ve sorumluluk alanları hakkında bilgilendirilmiştir. Hüseyin Hilmi Paşa’nın bölgede yapacağı düzenlemeler devlet açısından hayati önem taşımaktaydı. Islahat talimatnamesi yayınlandıktan 6 gün sonra Müfettiş Paşa’nın hızlıca göreve başlaması, devletin konuya verdiği önemi ve ciddiyeti ortaya koymaktaydı.

Hüseyin Hilmi Paşa’nın talimatnameye göre vereceği kararların vakit kaybetmeden ve iyi niyetle uygulanması gerekliliği vurgulanırken ilgili memurların konuyu dikkatle takip etmesinin devletin yararına olacağı belirtilmiştir.289 Bununla beraber Maliye Nezareti’nce, Edirne, Selanik, Manastır Kosova, Yanya ve İşkodra vilayetlerine yapılması planlanan seyahatler için gerekli ödenek ayrılmıştır.290

İstanbul’da, Umumî Müfettişlik makamının denetlenmesi, müfettişlikten gelen bilgilerin hızlı şekilde değerlendirilmesi ve aynı şekilde müfettişliğe gidecek talimatnamelerin düzenlenip gönderilmesi amacıyla bir kurul oluşturulmuştu. Bu durum ıslahat projesinin hızlı ve planlı yürütülmek istendiğini ve müfettişlik makamıyla iletişimin doğrudan sağlanmasının amaçladığını göstermekteydi.

286Belgede “Rumeli vilayatı hakkında bu defa kaleme alınıp mer’iyyet-i ahkâmına irade-i seniyye-i cenâb-ı mülûkâne-i şeref-sâdcenâb-ır olan ta’limâtcenâb-ın tatbikâtcenâb-ına i’tinâ etmek için teşkili lâzcenâb-ım gelen müfettişliğe refakatinde teftiş-i asker komisyon-ı âlisi a’zâsından bir zat bulunmak üzere…” ifadesiyle refakat edecek kişinin Teftiş-i Asker Komisyon üyesi olacağı belirtilmişti. ( BOA.BEO,1957/146718).

287 BOA. BEO, 1959/146877/1-2. (21 Teşrînisânî 1318 / 4 Aralık 1902).

288 İSAM/HHPE/19/1227 (17 Teşrînisânî 1318 / 1 Aralık 1902).

289 BOA.BEO, 1959/146877/3 (21 Teşrînisânî 1318 / 4 Aralık 1902 ).

290 Umumî Müfettiş ve beraberindeki memurlar Kosova’ya hareket edeceklerinden İstanbul’dan Üsküp’e kadar harcırahları olan 30.559 kuruş Hüseyin Hilmi Paşa’nın konağına gönderilmiştir. Ayrıca teftiş edecekleri diğer vilayetler için gerekli harcırahları temin için o yerlerdeki maliye memurlarına bilgi verilmiştir. (BOA.BEO, 1959/146877/4 (21 Teşrînisânî 1318 / 4 Aralık 1902 ).

Hüseyin Hilmi Paşa daha önce Rumeli’de hiç çalışmamıştı. Daha önceki memuriyeti genellikle Arap nüfusun yoğun olduğu bölgelerde geçmişti. Müfettişlik görevine başlar başlamaz ilk olarak bölgeyi tanımak üzere gezi ve teftişler yapmak istedi. Umumî Müfettişlik sınırlarında olan bölgede özel trenle bir gezi yaptı. Yerel yöneticilerle bürokratlardan bölgenin mevcut durumuyla ilgili rapor istedi.291 Müfettiş Paşa, Vilayât-ı Selâse dâhilinde teftişe gidecek bir heyet oluşturmakta zorlanılırsa fırsat buldukça bizzat kendisi gitmeyi planladı.292 Kazalarda denetimler yaptıkça bu bilgileri telgrafla İstanbul’a bildiriyordu.293 Her ne kadar eksiklikler tespit edip önem sırasına göre icraatlara girişilse de işlerin akışını bozan gelişmeler yaşanacaktır.

Hüseyin Hilmi Paşa’nın göreve getirilmesindeki temel amaç bölgedeki sorunları tespit ederek bu sorunların yerinde çözüme kavuşturulmasıydı. Paşa, Umumî Müfettiş olarak sorunların yoğun olduğu bölge merkezlerine giderek doğrudan sorunun bulunduğu yerlerde çalışmalarını sürdürdü. Gazeteci Emile Berr, yayınladığı makalede bu durumun çeteciliğin kol gezdiği ve güvenlik zaafının olduğu bir dönemde oldukça cesur bir davranış olduğunu yazarken şu bilgilere yer verir: Hüseyin Hilmi Paşa, Selanik’e 8 Aralık 1902’de gelmiştir. Reformlarının birkaçını tasarlayacağı Üsküp’e yerleşecektir ve birkaç ay sonra Manastır’a görevini devam etmeye gelecektir. Buradaki görev daha çetindir, Manastır isyanın merkezidir ve Rumeli müfettişi burada olağanüstü dirençle karşılaşacaktır. Hepsinin üstesinden geldiğini söylemiyorum ama tespitime göre bu onu ne korkutmuş ne de cesaretini kırmıştır. Manastır’da daha ne kadar kalacağını bilmiyor, niyeti oradan yalnızca yapmak istediği önemli işleri halledilince ayrılmak.294 Hüseyin Hilmi Paşa görev bölgesindeki vilayet merkezlerine sıkça yaptığı ziyaretler yerel gazetelerde de haber konusu olmuştur.295

291 İSAM/HHPE/1/33. Bu raporda; Sırbistan hududu kumandanı Mehmed Halid tarafından Hüseyin Hilmi Paşa’ya Mitroviçe Fırkası dâhilinde Sırbistan, Karadağ ve diğer iç hudutlardan ordu nakli için yolların, köprü ve geçitlerin durumlarını bildirilmiştir.

292 BOA. TFR.1.A.33/3236.

293 BOA. Y.A. HUS. 445/127.

294 Le Figaro, 12 Octobre 1903.

Hüseyin Hilmi Paşa’nın göreve geziler ve teftişlerle başlaması onun iş yapma biçimini ortaya koymuştur. Kısaca onun yönetim anlayışı nerede bir problem varsa yerinde tespit edip meseleyi çözmektir. Hilmi Paşa idare merkezini sorun olan bölgelere taşıyarak sorunları yerinde çözen bir idareci olmuştur.