İlinden İsyanı ve Alınan Önlemler

Selanik olayları Batı kamuoyunda tepkiyle karşılanarak Bulgar örgütlerine darbe indirmiş olsa da İç Makedonya Devrimci Örgütü eylemlerine hız kesmeden devam etmiştir.536

Saray’dan, Hüseyin Hilmi Paşa’ya Bulgarların ilkbaharda Edirne vilayeti çevresinde şiddetli bir isyana hazırlandıkları, on beş yirmi bin civarı komitacı bulunduğunu ve bunların Aya Vasil günü isyan başlatma düşüncesinde olduğunu hatta Sırbistan ile Bulgaristan ve Bulgaristan ile Romanya arasında bir anlaşma yapılamaya çalışıldığı ihbarının alındığını bildirilmiştir.537 Bu bilgi devletin isyanın başlayacağından haberdar olduğu gerçeğini göstermektedir. Bu sebeple sıkı bir hazırlığa girişen örgüt, planını devreye sokmak için çalışmaya devam etmiştir.

Hüseyin Hilmi Paşa ise tüm bu gelişmeler yaşanırken sıkı bir şekilde çalışmaya devam ediyor çete eylemlerine son verilmesi için çözümler üretmeye gayret ediyordu. Üsküp’teki İngiliz temsilcisi onun çalışma ahlakından etkilenmişti. Hatta elçi, Paşa’nın doktoru Fontana’ya “yeteri kadar dinlenmeden sürekli çalışmaya devam ederse Hilmi Paşa’nın sağlığının bozulacağından” bahsetmiştir.538 Ancak Makedonya’da isyan ateşinin yakılması için sayılı günler kalmıştır. Bahar ayında başlatılması planlanan genel ayaklanma birkaç kez ertelenmişti. Selanik olayları ve arkasından örgütün önde gelen liderlerinden Gotse Delçev’in Banisa yakınlarında askerle girdiği çatışmada öldürülmesi isyanın başlama tarihini yaz ayı sonlarına ertelenmesine sebep olmuştur.539 Artık İç Makedonya Devrimci Örgütü için barut fıçısına kıvılcım sıçratma vakti gelmiştir. İç Makedonya Devrimci Örgütü ayaklanma için Aziz İlya540 gününe denk gelen 2 Ağustos

536 Mazower, Selanik, s.352-353.

537 İSAM/HHPE/2/110/1.

538 Brooks, Managing Macedonia, s.457.

539 Dermott, The Life Of Yané Sandansky, s.128. Gotse Delçev Makedonya bağımsızlık sürecinde çok önemli figürlerden birisidir. Şöhretinin günümüze kadar uzanması ve bugün adının Makedonya’da bir üniversitede yaşatılması bunun bir göstergesidir. Bakınız: http://www.ugd.edu.mk/; https://www.researchgate.net/institution/Goce_Delcev_University_of_Stip

540 Olayın “İlinden” Ayaklanması (yani Aziz İlyas ayaklanması) olarak anılmasının sebebi, Ortodoks takviminde 20 Temmuz’a denk düşen İlyas Peygamber Günü’nde başlamış olmasıdır.

1903 tarihine karar verdi. Ayaklanma, Slavlar için kutsal olan İlinden gününde başlatılacağı için bu adı aldı. Sırada zamanlaması kararlaştırılan ayaklanmanın yerinin belirlenmesi gerekiyordu. Bunun için Manastır bölgesi seçilmişti. Çünkü bu bölgede bulunan Osmanlı ordusu Makedonya bölgesinin kuzeyine göre daha zayıftı. Osmanlı Devleti, Bulgarların Makedonya bölgesindeki eylemcilere desteğinden dolayı Makedonya’nın kuzeyinde yoğunlaştırmıştır. Arnavutların eylemlerinden dolayı birliklerin bir kısmı da İpek Sancağına kaydırılınca seçilen bölge askerî açıdan zayıf kaldı.541 Bunun yanı sıra bölgenin dağlık olması ve gerilla savaşı için uygun olması ek olarak köylülerin kararlı ve iyi organize olması önemli tercih sebepleriydi. Çünkü Osmanlı Devleti’nin askerî gücüyle birebir mücadele etmek için zaten yeterli güçleri yoktur. Ayrıca Manastır bölgesinin Bulgaristan sınırına bitişik olmaması, Avrupa için bu hareketin gerçek bir Makedon isyanı olduğunun açıkça görülmesine sebep de olabilir. Son olarak ise, Yunanlılar tarafından talep edilen bölgenin güneyinde komite yönetimi altında bir ayaklanma başlatılması kırsal nüfusun Yunanlılardan ziyade Bulgar olduğu gerçeğini ilan etmeye yarayacaktır.542 Tüm bu sebeplerden örgüt ileri gelenlerinin amacının isyanı mümkün olduğunca uzatmak istedikleri görülmektedir.

İç Makedonya Devrimci Örgütünün başlattığı Cuma-i Bala İsyanı sonuçları itibariyle belli bir başarıya ulaşmıştır. İsyan sonrası yapılan Viyana Islahat programıyla istenilen ölçüde olmasa da Avrupa diplomasisi ve kamuoyunun ilgisi kendisini göstermiştir. Aynı senaryo bu kez çok daha geniş bir alanda ve daha fazla insanın katılımıyla tekrarlanacaktır. Sonuç itibariyle daha geniş katılımlı bir isyan dalgası hayal edilen özerk bir Makedonya’nın doğmasını sağlayabilirdi. Örgüt Müslüman halkı hedef alan bir ayaklanma planlanır. Zaten amaç Osmanlıların ayaklanmayı sert bir biçimde bastırmalarını sağlayarak Batılı kamuoyunu etkilemek ve böylece büyük güçleri müdahaleye zorlamaktır. Üç ilçenin isyanı faklı tarihlerde başlatmak istemenin temel sebebi ise, ayaklanmanın süresini mümkün olduğunca uzatma niyetinden ileri geliyordu. Böylece Avrupa kargaşaya müdahale edecek hatta Osmanlı yönetimi altındaki Hıristiyanlara özerk bir idare oluşturarak başına bağımsız bir Hıristiyan vali atanmasını

541 Saatçı, “20. Yüzyıl Başında Makedonya”, s.359.

bile destekleyecekti. Ayaklanma 2 Ağustos’ta St. Elijah543 gününde (Slavca İllinden) Manastır Vilayeti’nde patlak verdi ve kısa zamanda Edirne’nin bazı köylerine ve Selanik Vilayeti’ne de sıçradı.544 Ayaklanmacılar devletin müdahalesini geciktirmek için Manastır ile Selanik ve Pirlepe ile Ohrid arasındaki telgraf hatlarını kestiler.545 Örgüt ileri gelenleri İlinden Ayaklanması Bildirgesi adında bir yazı yayınladırlar. Bildirgede: “Kardeşler! Sonunda, hesaplarımızı yaşlı düşmanımızla çözmek için beklenen uzun bir gün geldi. Türk zulmüne uğrayan masum kardeşlerimizin kanı, intikam almak için çığlık atıyor! Annelerimizin ve kız kardeşlerimizin ihlal edilmiş onuru, tamir istiyor! Umutsuzluk, yeterince utanç verici! Yeter! Bir hayvanın utanç verici hayatını yaşamaktan daha bin kat daha iyidir! Makedonya’daki ve Odrin bölgesindeki halkın silahla silahsız düşmanlarıyla karşı karşıya kalacağı belirlenen gün 20 Temmuz’dur. O gün, liderlerinizden sonra kardeşlerinizi takip edin ve özgürlük bayrağı altında toplanın! Mücadelede azimli kalın kardeşler! Sadece kalıcılık ve uzun bir mücadele bizi kurtarabilir. Tanrı bizim adil sebebimizi ve ayaklanmanın gününü korusun!” Bu bildiriyle İç Makedonya Devrimci Örgütü üyeleri açık bir şekilde tüm niyetlerini ortaya koymuştur.546 Bunun yanı sıra örgüt yetkilileri ayaklanmanın nedeni olarak, Osmanlı Devleti’nin bölgede uygulaması gereken reformları uygulamadığı dolayısıyla bu isyana mecbur kaldıklarını açıklayan ve Avrupalı Devletleri bir an önce olaylara müdahale etmesini isteyen bir bildirge de yayınlamıştır.547 Artık İç Makedonya Devrimci Örgütü üyelerinin büyük bir umut ve vaatlerle başlattığı isyan ateşi geniş bir alana yayılmıştır. Bugüne kadar Makedonya’nın gördüğü en büyük isyan hareketiyle karşı karşıya kalınmıştır.

543 Örgüt üyeleri St. Elijah günün seçilmesinin halka etkisini şöyle tasvir ediliyordu: “Aziz İlliya’nın (İlyas) ateşli bir at arabasıyla havada dolaştığı ve bir fırtınanın kanatlarında cennete yükseldiği söylenirdi. Böylece tüm ikonlarda tasvir edildi ve halk, duyduğu seslerin şimşek ve gök gürültüsüne neden olan bu muhteşem aracın geçişi olduğuna ve susuz bitkilere hoş geldin yağmuruna neden olduğuna inandı.” Mercia Macdermott, For Freedom And Perfection. The Life Of Yané Sandansky, s.143.

544 Tokay, Makedonya Sorunu, s.46.

545 Saatçı, Makedonya Sorunu, s.65.

546 Macedonia Document and Metarials, s.498.

Harita 7: İlinden Ayaklanması Haritası

Kaynak: http://radomirdnes.com/?p=34417 ( Erişim Tarihi: 02.10.2017)

İsyanının başladığı ilk günlerde Osmanlı ordusu isyancı çeteleri dağlara kadar takip edecek durumda değildi. Çünkü Makedonya’daki ordunun (yaklaşık 60 bin kişi) büyük kısmı, 1903 yılı başındaki reform programına Arnavut direnci yüzünden hâlâ Kosova vilayetindeydi. Yaklaşık 10.000 km2’lik bir alana yayılan isyan bölgesinde Ağustos başlarında yalnızca yaklaşık 20.000 asker vardı ve çoğu kentlerdeki güvenlikten sorumluydu.⁵⁴⁸ Bulgar subayları tarafından yönetilen ve büyük miktarda isyancı takımından oluşan 500 kişilik bir güç ise 3 Ağustos günü bir dağ kasabası olan Kruşevo’ya girmeyi başararak burayı işgal etmişler ve buradaki birçok önemli noktaya saldırmışlardı. Kruşevo kasabasının isyancıların ellerine geçmesi ile İlinden İsyanı politik olarak doruk noktasına ulaşmıştır. Komiteciler burada 60 üyeden oluşan bir meclis oluşturarak Kruşevo Cumhuriyeti’ni kurmuşlardır. Ancak kurulan bu cumhuriyetin ömrü sadece 10 gün sürmüş ve 13 Ağustos 1903 tarihinde Bahtiyar Paşa’nın Kruşevo’yu

isyancıların elinden geri almasıyla son bulmuştur.549 Bu sırada bir başka bölgede 18-19 Ağustos’ta Makedonya ve Bulgaristan’dan gelenlerin öncülüğünde Trakya Ayaklanması başlatıldı. Bu grupta Istranca Cumhuriyeti’ni ilan etti. Osmanlı Ordusu takviye kuvvetlerle ayaklanmayı bastırmıştır.550 Sonuç olarak isyan bir süre sonra bastırılarak İç Makedonya Devrimci Örgütü üyelerinin bir kısmı öldürülmüştür.551