MÜBHEMÂTÜ’L KUR’ÂN

Mübhem, lügatte anlaşılması zor olan, kendisiyle ne kastedildiği açıkça belli olmayan kapalı söz veya mahiyeti bildirilmeyen, kapalı bırakılan şey anlamındadır.217

Istılahta ise “insan, melek ve cin gibi kavramların; bir topluluk ya da bir kabilenin, açıkça değil de ism-i mevsuller, ism-i işaretler, zamirler vb. yoluyla ifade edilmesine denir.218

216 _{Bkz. Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, III, 32; IV, 149.} 217 _{İbn-i Manzûr, XII, 57; Zebîdî, XXXI, 315.}

218 _{Cürcânî, s. 278; Suyûtî, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, IV, 371-372; Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s.}

88

Suyûtî’ye göre mübhemât’ın kaynağı sadece nakildir. Bu hususta re’yin yeri yoktur.219 _{Mübhemât’ın Kur’ân’da yer almasının}

birçok sebebi vardır. Kaynaklarda bu sebebler üzerinde örnekleriyle birlikte detaylıca durulmuştur.220 _{Bu araştırmamızın gayesine}

uygun düşmeyeceğinden dolayı burada bu detaylara, gereğinden fazla değinmeyecek, sadece İmam Beydâvî’nin temas ettiği birkaç örneği işleyeceğiz.

Örnek olarak Beydâvî tefsîri’nde, “ ﻰِﻓ ُﮫُﻟ ْﻮَﻗ َﻚُﺒ ِﺠْﻌُﯾ ْﻦَﻣ ِسﺎﱠﻨﻟا َﻦ ِﻣ َو ِةﻮٰﯿَﺤْﻟا ﺎَﯿْﻧﱡﺪﻟا ُﺪِﮭْﺸُﯾ َو َﱣ� ﻰٰﻠَﻋ ﺎَﻣ ﻰٖﻓ ٖﮫِﺒْﻠَﻗ َﻮُھ َو ﱡﺪَﻟَا

ِمﺎَﺼ ِﺨْﻟا İnsanlardan öylesi de vardır

ki, dünya hayatına ilişkin sözleri senin hoşuna gider. Bir de kalbindekine (Sözünün özüne uyduğuna) Allah’ı şahit tutar. Hâlbuki o, düşmanlıkta en amansız olandır”221 _{âyet-i kerimesinde, ْﻦَﻣ ism-i mevsûlu ile}

kendisinden bahsedilen kişinin, Ahnes b. Şureyk olduğu bildirilmiştir. Beydâvî’nin naklettiğine göre bu kişi, çok yakışıklı ve güzel konuşan biriydi. Münafıklık yaparak, Hz. Peygamber’in huzurunda müslüman olduğunu iddia etmiş. Sonra da bir gece vakti, Sâkif kabilesinin ekinlerini yakmış ve hayvanlarını öldürmüştür. Beydâvî tefsîri’nde geçen diğer bir görüşe göre bu âyette kastedilen kimseler, genel olarak bütün münafıklardır.221F

222

Bir başka örnek de Fatiha sûresinin 7. âyeti َﺖْﻤَﻌْﻧَأ َﻦﯾِﺬﱠﻟا َطاﺮ ِﺻ ْﻢِﮭْﯿَﻠَﻋifadesinde kendilerinden bahsedilen kişilerin, kim oldukları konusundadır. Beydâvî âyetteki ibhâmın giderilmesi maksadıyla, bu konuda âlimler tarafından söylenmiş görüşleri sıralamış, ancak bu görüşleri ﻞﯿﻗ lafzıyla naklederek herhangi bir tercihte bulunmamıştır. Beydâvî tefsrinde bu kişilerin; peygamberler, peygamberimiz (s.a.s) ve onun ashâbı ya da kitaplarının tahrif ve

219 _{Suyûtî, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, IV, 95; Kâtip Çelebî, II, 1583.}

220 _{Suyûtî, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, IV, 93-95; Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 187-188.} 221 _{Bakara: 2/204.}

222 _{Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, I, 133; Taberî, Ebû}

Ca’fer Muhammed İbn-i Cerîr, Camiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, I-XXIV, (1. Baskı), thk., Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türki bi’t-Teâvuni mea’l-Merkezi’l-Buhûsi ve’d- Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Abdussened Hasan Yemâme, Dâr Hicr, 2001/1422, III, 572-573.

Suyûtî’ye göre mübhemât’ın kaynağı sadece nakildir. Bu hususta re’yin yeri yoktur.219 _{Mübhemât’ın Kur’ân’da yer almasının}

birçok sebebi vardır. Kaynaklarda bu sebebler üzerinde örnekleriyle birlikte detaylıca durulmuştur.220 _{Bu araştırmamızın gayesine}

uygun düşmeyeceğinden dolayı burada bu detaylara, gereğinden fazla değinmeyecek, sadece İmam Beydâvî’nin temas ettiği birkaç örneği işleyeceğiz.

Örnek olarak Beydâvî tefsîri’nde, “ ﻰِﻓ ُﮫُﻟ ْﻮَﻗ َﻚُﺒ ِﺠْﻌُﯾ ْﻦَﻣ ِسﺎﱠﻨﻟا َﻦ ِﻣ َو ِةﻮٰﯿَﺤْﻟا ﺎَﯿْﻧﱡﺪﻟا ُﺪِﮭْﺸُﯾ َو َﱣ� ﻰٰﻠَﻋ ﺎَﻣ ﻰٖﻓ ٖﮫِﺒْﻠَﻗ َﻮُھ َو ﱡﺪَﻟَا

ِمﺎَﺼ ِﺨْﻟا İnsanlardan öylesi de vardır

ki, dünya hayatına ilişkin sözleri senin hoşuna gider. Bir de kalbindekine (Sözünün özüne uyduğuna) Allah’ı şahit tutar. Hâlbuki o, düşmanlıkta en amansız olandır”221 _{âyet-i kerimesinde, ْﻦَﻣ ism-i mevsûlu ile}

kendisinden bahsedilen kişinin, Ahnes b. Şureyk olduğu bildirilmiştir. Beydâvî’nin naklettiğine göre bu kişi, çok yakışıklı ve güzel konuşan biriydi. Münafıklık yaparak, Hz. Peygamber’in huzurunda müslüman olduğunu iddia etmiş. Sonra da bir gece vakti, Sâkif kabilesinin ekinlerini yakmış ve hayvanlarını öldürmüştür. Beydâvî tefsîri’nde geçen diğer bir görüşe göre bu âyette kastedilen kimseler, genel olarak bütün münafıklardır.221F

222

Bir başka örnek de Fatiha sûresinin 7. âyeti َﺖْﻤَﻌْﻧَأ َﻦﯾِﺬﱠﻟا َطاﺮ ِﺻ ْﻢِﮭْﯿَﻠَﻋifadesinde kendilerinden bahsedilen kişilerin, kim oldukları konusundadır. Beydâvî âyetteki ibhâmın giderilmesi maksadıyla, bu konuda âlimler tarafından söylenmiş görüşleri sıralamış, ancak bu görüşleri ﻞﯿﻗ lafzıyla naklederek herhangi bir tercihte bulunmamıştır. Beydâvî tefsrinde bu kişilerin; peygamberler, peygamberimiz (s.a.s) ve onun ashâbı ya da kitaplarının tahrif ve

219 _{Suyûtî, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, IV, 95; Kâtip Çelebî, II, 1583.}

220 _{Suyûtî, el-İtkân fî ‘Ulûmi’l-Kur’ân, IV, 93-95; Cerrahoğlu, Tefsir Usûlü, s. 187-188.} 221 _{Bakara: 2/204.}

222 _{Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, I, 133; Taberî, Ebû}

Ca’fer Muhammed İbn-i Cerîr, Camiü’l-Beyân an Te’vîli Âyi’l-Kur’ân, I-XXIV, (1. Baskı), thk., Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türki bi’t-Teâvuni mea’l-Merkezi’l-Buhûsi ve’d- Dirâsâti’l-Arabiyye ve’l-İslâmiyye, Abdussened Hasan Yemâme, Dâr Hicr, 2001/1422, III, 572-573.

nesh edilmeden önce Hz. Mûsa ile Hz. İsâ ümmetinden olan kimseler olabileceği geçmektedir. Ancak Beydâvî tefsiri muhakkikleri Muhammed Subhi b. Hasan Hallâk ve Mahmud Ahmed el-Atraş’ın da ifade ettiği gibi bu mesele hakkındaki genel görüş, fâtiha 7. âyette geçen kimselerin, َﻊَﻣ َﻚِﺌﻟوُﺄَﻓ َلﻮُﺳ ﱠﺮﻟا َو َﱠ� ِﻊِﻄُﯾ ْﻦَﻣ َو

َﻦﯾِﺬﱠﻟا َﻢَﻌْﻧَأ ُﱠ� ْﻢِﮭْﯿَﻠَﻋ َﻦِﻣ َﻦﯿِّﯿِﺒﱠﻨﻟا َﻦﯿِﻘﯾِّﺪ ِّﺼﻟا َو ِءاﺪَﮭﱡﺸﻟا َو َﻦﯿ ِﺤِﻟﺎﱠﺼﻟا َو 222F 223_âyetinde

zikredilen ‘peygamberler, sıddîklar şehitler ve iyi kimseler’ olduğudur.”223F

224

“

َﻦﯿ ٖﺤِﺒْﺼُﻣ ٌعﻮُﻄْﻘَﻣ ِء َﻻُﺆٰھ _{َﺮِﺑاَد} ﱠنَا َﺮْﻣَ ْﻻا َﻚِﻟٰذ ِﮫْﯿَﻟِاﺎَﻨْﯿَﻀَﻗ َو

Ona şu durumu

kesin olarak bildirdik: “Sabaha çıkarken onların sonu kesilmiş olacak.”224F

225

Beydâvî’nin bildirdiğine göre yukarıdaki âyette geçen

َﻚِﻟٰذ

َﺮْﻣَ ْﻻا

ifadesinde ism-i işaret olan kelime (

َﻚِﻟٰذ

) mübhemdir. Akabinde gelen ifadeler onu tefsir etmiştir. Yani âyetin başında zikri geçen durum, daha sonra gelen (

َﻦﯿ ٖﺤِﺒْﺼُﻣ ٌعﻮُﻄْﻘَﻣ ِء َﻻُﺆٰھ _{َﺮِﺑاَد} ﱠنَا

) ifadesiyle izah edilmiştir.225F

226 _{O da sabah vakti onlardan hiç kimsenin sağ}

kalmayacağı, köklerinin kurutulacağı manasındadır.

“

او ُﺮَﻔَﻛ

َﻦﯾ ٖﺬﱠﻟا

_{ُرﺎَﺼْﺑَا}

_{ٌﺔَﺼ ِﺧﺎَﺷ}

_َﻰِھ

اَذِﺎَﻓ

ﱡﻖَﺤْﻟا

_{ُﺪْﻋ َﻮْﻟا}

_{َب َﺮَﺘْﻗا َو}

Gerçek vaad

(kıyametin kopması) yaklaşır, bir de bakarsın inkâr edenlerin gözleri açılıp donakalmıştır.”226F

227

Müfessire göre yukarıdaki âyette de

_َﻰِھ

zamiri, bir görüşe göre mübhem bir kelimedir. Akabinde gelen “

ُرﺎَﺼْﺑَا

gözler” kelimesi de onu tefsir etmiştir.227F

228

“

ﻰٰﻈَﻟ

_{ﺎَﮭﱠﻧِا}

ﱠﻼَﻛ

Fakat ne mümkün! Bilinmeli ki o, alevlenen bir

ateştir.”228F

229

223 _{Nîsâ: 4/69.}

224_{Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., tlk., thr., Muhammed Subhi b. Hasan Hallâk, Mahmud}

Ahmed el-Atraş, I, 18; Duman, s. 77.

225 _{Hicr: 15/66.}

226 _{Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, III, 214-215.} 227 _{Enbiyâ: 21/97.}

228 _{Beydâvî, Envâru’t-Tenzîl, thk., Muhammed Abdurrahmân el-Mar’aşlî, IV, 60.} 229 _{Meâric: 70/15.}

90

Müfesir Beydâvî’ye göre yukarıdaki âyet-i kerîme’de geçen

ﺎَﮭﱠﻧِا

kelimesindeki hâ zamiri, bir görüşe mübhemdir. Ondan sonra gelen

ﻰٰﻈَﻟ

kelimesi de onu tefsir etmiştir.229F

230

Belgede Beydâvî Tefsîri’nde Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü (sayfa 97-100)