Kuyucu Murat Paşa’nın Sadrazamlığı

Bu dönemde İran’a çeşitli seferler düzenlenmiştir. En son Serdar Ferhat Paşa’nın İran seferinden başarı elde edemeden dönmüş olması I. Ahmet’in tepkisini çekmiş ve Aralık 1014/1606 tarihinde Sadrazam Derviş Paşa idam ettirilerek yerine tecrübe ve başarılarıyla ön plana çıkmış olan Kuyucu Murat Paşa133 _{getirilmiştir.} Kuyucu Murat Paşa göreve geldikten sonra İran tehlikesini bir süreliğine görmezden gelerek farklı bir politika izledi. Hazırlıklarını Celaliler ve Canbolatoğlu İsyanı’nın kökünü kazımak üzere tertipledi. Zaten İran seferinden bir başarı elde edilmek isteniyorsa Anadolu ve Şam bölgesinin güvenilir olması ve desteğinin sağlanabilecek olması gerekmekteydi. Kuyucu Murat Paşa bunun farkında olmalı ki ilk önce iç

133 _{Kuyucu Murat Paşa’nın doğum yeri tam olarak bilinmemektedir. Doğum tarihi de bilinmemekte}

fakat 1611 yılında vefat ettiğinde doksan yaşının üzerinde olduğu kabul edilirse takriben 1522 yılında doğmuştur. Kuyucu Murat Paşa, Hırvat asıllıdır ve “Koca” lakabıyla ün salmıştır. Devşirme olarak Osmanlı Devleti hizmetine alınan Kuyucu, daha sonra Enderun’da eğitim almış ve buradan sipahi olarak çıkmıştır. 1554’te Mısır Valisi Mahmut Paşa’nın kethüdası, 1567’de Mısır sancakbeyliği görevlerinde bulunmuştur. 1571 yılında ise Mısır valisi Mahmut Paşa’nın kızıyla evlenmiş ve 1576’da Yemen valisi olmuştur. Rivayetlere göre 1585 yılında İran ile yapılan bir savaşta atıyla birlikte derin bir kuyuya düştüğü için lakabı Kuyucu olarak kalmıştır. 1590’da Kıbrıs, 1592’de Trablusşam, 1595’de Diyarbakır beylerbeyi olarak görev yapmıştır. I. Ahmet döneminde ise 1606 yılından 1611 ölümüne kadar sadrazamlık görevinde toplam beş yıl bulunmuştur. Daha geniş bilgi için bkz. İşbilir, Ömer, “Kuyucu Murat Paşa”, DİA, XXVI, Ankara, 2002, ss. 507-508.

isyanları yok etmeye karar verdi. Bunun içindir ki neredeyse sadaret süresinin tamamını isyanları bastırmak için harcamıştır.134

Sultan Ahmet, Kuyucu’dan Canbolatoğlu Ali meselesini hallettikten sonra Tavil, Kalenderoğlu, Karasaid gibi Celali isyanlarını da sonlandırmasını emretti. Kuyucu Murat Paşa, Canbolatoğlu Ali Paşa’nın göstermelik olan ve devleti oyalamaya yönelik bağlılık bildirimini kabul ederek, Canbolatoğlu’nun vergilerini ödemesini de göz önünde bulundurarak zaman kazanmayı istemiştir. Çünkü Kuyucu Murat Paşa Canbolatoğlu’nu gafil avlama niyetindeydi. Sadrazam bu şekilde Canbolatoğlu Ali Paşa’yı oyalarken, diğer taratan da silah ve asker toplayarak altı ay boyunca savaş hazırlıkları yaptı.135 _{Bu hazırlıklar çerçevesinde Kuyucu Murat Paşa,} Kırım Hanı’na mektup göndererek oğlu Toktamış’ı yardıma göndermesini istedi.136

Canbolatoğlu Ali Paşa ise bu arada ihtiyacı olan para ve silah problemini halletmek için çabalıyordu. Canbolatoğlu, kurmayı istediği devlet için dış desteğin gerekli olduğunun farkındaydı. Bu yardımın ise İran tarafından sağlanabileceğini düşünmekteydi. En azından başarısız olsa bile İran’a sığınmayı planlamaktaydı ki özellikle İran ile arasının çok iyi olmasını istemekteydi. Fakat Canbolatoğlu Ali Paşa’ya destek önerisi İran’dan önce Toksana Dükü Ferdinand’dan geldi. Ferdinand, yukarıda da belirttiğimiz gibi Hıristiyan aleminin Kudüs haç yolunu eline geçirmek ve Şam bölgesinin ticari gelirlerinden faydalanmayı arzuluyordu. Bu amaçla Halepli bir Hıristiyan olan Michelangiolo Corai’den, Canbolatoğlu ile görüşmesini ve desteklerini bildirmesini istedi.137 Toksana Büyükelçisi, Canbolatoğlu Ali Paşa’ya Papa V. Paul ve İspanya Kralı III. Fhlip’in de imzaladıkları bir anlaşma sundu. İmzalanan bu anlaşma metninde “Tanrının yardımıyla Osmanlı İmparatorluğunu zayıflatıp yok etmek, Canbolatoğlu hanedanının gücünü artırmak için geç kalmaksızın harekete geçmek ve Canbolatoğlu’na uygun zamanda yardım

134 _{İşbilir, “Kuyucu Murat Paşa”, DİA, XXVI, 507-508.} 135 _{Barkey, Eşkıyalar ve Devlet, s. 221.}

136 _{Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III, s. 106.} 137 _{Griswold, Anadolu’da Büyük İsyan, s. 106.}

gönderileceği”138 _{şeklinde söz ve vaatlerle sözü geçen devletler ve liderler}

Canbolatoğlu’nu isyana teşvik ettiler.

Yine Griswold’un aktardığı metinde Canbolatoğlu Ali Paşa’nın bin adet tüfek namlusu, beş adet sahra topu ve yedek parçaları, bir aslan yontusu, iki adet tekerlek üzerinde götürülebilen döner tüfek, bir bahçıvan ile bir top nişancısı, on iki tabanca, hem beyaz, hem de karışık renklerde sütunlar ile bir fıçı şarap gönderilmesini istediği belirtiliyor.139 Anlaşmada dikkat çeken unsur bahsi geçen devletler tarafından her hangi bir askeri yardımın geleceğinden söz edilmemesi. Bu durum ise bu devletlerin Canbolatoğlu İsyanı’nın netice vereceği hususunda endişeli olmalarından kaynaklanabileceği gibi mücadelenin gidişatına göre de yardımın şekillenebileceğine işaret edebilir. Söz konusu bu listedeki ihtiyaçların karşılanması bile Canbolatoğlu için fazlasıyla isyanına yardım edebilecek düzeyde olduğu aşikardır. Ancak Osmanlı Devleti karşısında yine de aciz kalacağı açıktır.

Griswold yapılacak yardımları sıraladıktan sonra Canbolatoğlu’nun, Toksana Büyük Dükası’nın ödeyeceği belli bir ödenek karşılığında Hıristiyan hacıların vergisiz bir şekilde haç görevlerini yerine getirebileceği ve Halep’te ticaretin serbest olacağını taahhüt ettiği bildiriliyor. Bu anlaşma Toksana Dükalığı’na avantaj sağladığı gibi isyanın olumlu neticelenmesi olasılığında ve Canbolatoğlu’nun bölgenin hakimi olması halinde Toksanalılara bölgede hakimiyet kurabilme imkanı da sağladığı açıktır. Ayrıca söz konusu anlaşmada Şam’a yerleşen Toksanalılar’ın kendi aralarında yaşayacağı herhangi bir problemde sorunların aşılabilmesi için Osmanlı hukuk sisteminde olduğu gibi kendi kanunlarına göre, yani Floransa yasalarının geçerli olması hususunda fikir birliği ettiklerinden bahsedilmektedir.140

Anlaşmaya baktığımız zaman Canbolatoğlu Ali Paşa’nın kendisini Şam beldesinin koruyucusu ve prensi ilan etmesi dışında herhangi bir ittifaktan veya Osmanlı ordusuna karşı savaşmak amacıyla bu silahlanmayı gerçekleştirdiğinden bahsedilmiyor. Ayrıca anlaşmada Canbolatoğlu ismi bir hanedan ismi olarak geçmektedir. Bu durum ise Ali Paşa ile yapılan anlaşmanın bir bağlayıcı tarafının

138 _{Griswold, Anadolu’da Büyük İsyan, ss. 153} 139 _{Griswold, Anadolu’da Büyük İsyan, s. 154.} 140 _{Griswold, Anadolu’da Büyük İsyan, ss. 155-156.}

olmadığını göstermektedir.141 _{Ayrıca anlaşma Toksanalıların emperyal zihniyetlerini} ön plana çıkarması açısından da önemlidir. İsyanın başarılı olması halinde Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu müşkül durumdan istifade etmek isteyen batılılar, İran’dan başlayıp Halep ve Kıbrıs üzerinden devam eden ve Livorno’da son bulan ticaret yolunun getirilerinden faydalanabileceği bir kapitülasyon elde etmiş olacaklardı.