Abaza Hasan’ın Anadolu’da Faaliyetleri

Seydi Ahmet Paşa’dan dipnotta bahsettiğimiz kısımda belirttiğimiz gibi İstanbul’dan Anadolu’ya hareket eden Abaza Hasan Paşa’nın isyanının önüne geçilmesi amacıyla 1065/1655’te Türkmen Voyvodalığı kendisine verilmiştir. Bu görevinde bir yıl kalan Abaza Hasan, daha sonra Diyarbakır valiliğine tayin olunmuştur. 1067/1657 yılında ise Halep valiliğine tayin edildi. 379

378 _{İlgürel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ateşli Silahların Yayılışı, s. 312.} 379 _{Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III, s. 336.}

Bu sırada sadarette Köprülüler dönemi başlamış ve Köprülü Mehmet Paşa vezir olmuştu. Vezir olduktan sonra hareketlerinden şüphe ettiği Abaza Hasan Paşa’nın yanına gitti. Abaza Hasan da bundan cesaret alarak diğer valileri de peşine takma düşüncesinden dolayı Konya’da toplanılması için mektuplar gönderdi. Toplantının amacı ise Köprülü Mehmet Paşa’yı bertaraf etmekti. Bu davete Şam valisi Tayyar Paşaoğlu Ahmet Paşa, Anadolu beylerbeyi Can Mirza Paşa ve bunlardan başka Ankara beyi Ali Mirza Paşa, Deli Ferhad Paşa, Mustafa Paşa, on beşten fazla vazifeli vazifesiz vezir, beylerbeyi ve sancakbeyi ile onların hizmetlerinde olan sarıca ve sekbanlardan birçok levent de karşılık vererek toplantıya katıldılar. Bu guruba dahil olanların sayısı 30.000’i bularak Konya Ovası’nda toplandılar.380

Köprülü Mehmet Paşa Erdel seferine çıkmak için Abaza Hasan ve bahsi geçen valilerden asker talep etmişti. Bunlar ise oyalanarak Köprülü Mehmet Paşa’nın Erdel seferine çıkmasını geciktirmişlerdi. Haziran ayında Erdel seferine çıkabilen Köprülü, bu şahıslardan asker alamamıştı.381 _{Uzunçarşılı, Abaza Hasan ve} yandaşlarının Erdel seferine katılmamasının nedeni olarak Rumeli’ye geçtikleri takdirde zaten kendilerine bilenen devletin gazabından endişe etmelerinden kaynaklanmaktaydı. Ayrıca Köprülü sefere çıktıktan sonra faaliyete geçme gibi bir niyetleri vardı. Abaza ve yandaşları sefere katılmama gerekçesi olarak Köprülünün gazabından çekindiklerini ileri sürdüler.382 _{Bu yüzden seferlere katılamayacaklarını} ve Köprülünün azledilip yerine Bağdat muhasarasında şehit olan Tayyar Paşa’nın oğlu Ahmet Paşa’nın tayin olunmasını istediler.383

Köprülü’nün seferlerine katılmayacaklarını bildiren bu cemiyete, Padişah Bağdat Muhasarasına katılma emri verir. Fakat buna da iştirak etmeyerek emri

380 _{İlgürel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ateşli Silahların Yayılışı, ss. 311-312.; Uzunçarşılı, Osmanlı}

Tarihi, III, s. 337.; Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, s. 154.

381 _{Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, s.154.; Öz, Mehmet, “II. Viyana Seferine}

Kadar XVII. Yüzyıl”, Genel Türk Tarihi, VI, Ed. Hasan Celal Güzel, Ankara, 2002, s. 102.

382 _{Köprülü sadarete geldiği zaman ülkede çeşitli karışıklıklar mevcuttu. Ülkenin bu halini düzeltmek}

isteyen Köprülü Mehmet Paşa, asilere ve yandaşlarına en ağır cezaları vermekteydi. Bu yüzden birçok kişinin kellesini almaktan kaçınmamıştı. Köprülü’nün gazabından kaçan sipahiler ise Abaza Hasan’ın yanına gidip ordusuna dahil olmaktaydı. Bu yüzden Abaza’nın da sıra kendisine geleceği endişesi vardı. Naima, Tarih, VI, s. 332.

getiren Zencefilli Oğlu Hasan Ağa’ya Köprülü öldürülmedikçe hiçbir sefere katılmayacaklarını ve bunun için de on beş gün mühlet verdiklerini bildirirler. Etrafı yağmalayarak Bursa’ya doğru hareket ederler. Abaza’nın Bursa’ya yöneldiğini haber alan İstanbul, Topal Sarı Kenan Paşa’yı Rikab-ı Humayun kaymakamlığından azlederek Bursa’ya gönderdi. Fakat Kenan Paşa bu azle gücenerek Abaza ile gizlice mektuplaşıp kendisine barut, kurşun, yiyecek yollayıp, Abaza’nın saflarına katılmıştır. Bu şekilde muhafazasız kalan Bursa şehrine Abaza Hasan rahatlıkla girebilmiştir.384

Bu arada Abaza Bursa’yı ele geçirince padişah endişe duymaya başladı ve Çavuşoğlu Mehmet Paşa’yı Gemlik üzerinden Bursa’ya gönderdi. Bursa’da yenilen Çavuşoğlu canını zor kurtarmıştı.385

Abaza Bursa’ya giderken ordunun iaşesi için kazalardan akçe temin etmeye başlamıştı. Bunlardan birisi Yenice kasabasına saldığı salmadır.386 _{Yine Konya} Şeriyye Sicili’nde yer alan bilgiye göre bir başka yerden de akçeler toplatmıştır.387 Ayrıca Ereğli kasabasına bağlı Sınandı, Kösre, Çakıl, Osman Köseli Naztek, Seydi Fakılı, Burnalar, Yaka isimli köylerden de akçeler toplatılmıştır.388

Abaza Hasan Bursa şehrine girer girmez bazı kişileri ve Bursa kadısı Haşimzade’yi zorla Edirne’ye yollamıştır. Edirne’ye giden ahaliye Padişah IV. Mehmet sizi kim gönderdi diye sorunca, Abaza Hasan kulunuz! Cevabını almıştır. Bunun üzerine IV. Mehmet’in cevabı çok manidardır.

“Haşa! Onlar benim kullarım değildir. Leh Kralı kafir olmasına rağmen bu sefere yardım etti. Bunlar ise mü’min ve muvahhit ve padişahın kuluyuz derler. Ehli din ve İslam’a layık olan bumudur ki şeytana uyup baş korkusuyla bunca adamı kendisine uydurup nimete nankörlük ediyor? Kendisine vezr-i azam azledilecek zaman değildir, Bağdat’a muhasaraya yardım etsinler yada eyaletlerine dağılsınlar diye affettiğim haberini yolladım. Allah ile ahdim olsun ki bundan sonra hepsini

384 _{Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, s. 157.}

385 _{Duman, Mahmut, Köprülü Mehmet Paşa Hayatı, Şahsiyeti ve Faaliyetleri, Yayımlanmamış}

Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2006, s. 44.

386 _{Konya Şeriiyye Sicili, 18/15-2.} 387 _{K.Ş.S. 18/19-3.}

kılıçtan geçirip hiç birisini sağ koymayacağım. Sizleri de katlederdi fakat elçiye zeval yoktur. Yıkılın!”389 _{diyerek Abaza Hasan’ın menfaati uğruna devleti düşürdüğü}

müşkil durumdan yakınmıştır. Köprülü’yü de durumdan haberdar etmiştir.

Neticede Abaza Hasan Paşa, Köprülü Mehmet Paşa’nın azledilmeyeceğini anlayınca “Madem ki hal böyledir, bizi de Acem şahı gibi düşman bellesinler. Rumeli onların, Anadolu bizim olsun” diyerek faaliyetlerine başlar. Etrafa adamlarını salarak padişahı yola getirmek için devlet adamlarını katletme yolunu seçer. Mahmut Duman’ın yorumuna göre aslında Abaza Hasan padişahın direncini kırabilmek için tehdit vari hareket etmiştir. Katliamlar ya da gasp hareketine girme taraftarı değildi. Fakat askerleri o kadar asiydi ki mecburen kendisi de onlara ayak uydurmak zorunda kalmıştı.390

Asilerin yola gelmediklerini gören IV. Mehmet ise fesat çıkaranların kafirlerden daha şedit olduklarına dair fetva çıkartarak vilayetlere ve kazalara yollar. Ardından Diyarbakır Valisi Murtaza Paşa, Abaza Hasan üzerine serdar tayin edildi. Aynı zamanda Erzurum ve Abaza Hasan’ın yerine tayin olunan Sofu Mahmut Paşa’nın İçel askerleri391 _{ile Murtaza Paşa’nın emrinde hareket etmeleri emredildi.} Fakat bu işler cereyan ederken Abaza Hasan gitgide güç kazanmaktaydı. Mesela devletin Anadolu beylerbeyliğine tayin ettiği Konakçı Ali Paşa’nın Abaza isyanını İzmit civarında temizleme girişimi esnasında Abaza’nın gönderdiği 4.000 tüfekli asker tarafından bozguna uğraması neticesinde birçok asker şehit olmuş ve kendisi de yaralı bir vaziyette Bursa’ya anca kaçabilmişti.392 _{Bütün bunlardan dolayı olsa gerek} ki devlet erkanı içinde bile her ne kadar padişahtan çekindikleri için dillendiremeseler bile Köprülü Mehmet Paşa’nın katlini isteyen kimseler mevuttu.393

389 _{Türkal, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke, s. 157.; Göçek, Mehmet Fatih, Tarih-i}

Sülale-i Köprülü eserinin Traskripsiyon ve Tahlili, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara

Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul, 2006, ss. 73-74.; Naima, Tarih, VI, ss. 347- 348.; Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi, III, ss. 338-339.

390 _{Duman, Köprülü Mehmet Paşa Hayatı, Şahsiyeti ve Faaliyetleri, s. 43.}

391 _{Bu süreçte Abaza Hasan’ın yerine Halep valisi tayin olunan Sofu Mahmut Paşa’nın Halep}

askerleriyle değil de İçel askerleriyle Murtaza Paşa’nın emrine girmesinin nedeni, Halep askerlerinin Abaza Hasan’ın yanında saf tutmasından kaynaklanmaktadır.

392 _{İlgürel, Osmanlı İmparatorluğu’nda Ateşli Silahların Yayılışı, s. 313.}

393 _{Göçek, Tarih-i Sülale-i Köprülü eserinin Traskripsiyon ve Tahlili, s. 76.; Uzunçarşılı, Osmanlı}