SANAYİ İŞLETMELERİNDE KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
C. KURULUŞ YERİ MODELLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ
B.4.3. DİĞER ÇOK KONUMLU KURULUŞ YERÎ
r a t ü r d e ortaya konan t ü m nicel kuruluş yeri modellerini kapsayan bir k u r u l u ş yeri modelleri tipolojisi geliştirmek oldukça güçtür. Nicel kuru-luş yeri modelleri için yukarıda yapılan "tek konumlu kurukuru-luş yeri mo-delleri" ve "çok konumlu kuruluş yeri momo-delleri" yanında yapılabilecek diğer sınıflandırma imkanları —yine sadece sanayi işletmelerine ilişkin olmak üzere— aşağıdaki şekilde belirlenebilir:1 7 8
i) Modelde tanımlanan fonksiyonların şekline göre, doğrusal ve doğrusal olmayan kuruluş yeri modelleri,
ii) Z a m a n u n s u r u n u n modelde göz önünde t u t u l u p tutulmaması-na göre, statik ve ditutulmaması-namik kuruluş yeri modelleri,
iii) Modelde yer alan p a r a m e t r e değerlerinin kesinlik d u r u m u n a gö-re, determinist ve stokastik kuruluş yeri modelleri ve
iv) Modele uygulanan çözüm metoduna göre, analitik ve sezgisel (heuristik)) kuruluş yeri modelleri.
Burada çalışmamıza esas aldığımız tek konumlu (sürekli) ve çok ko-n u m l u (kesikli) kuruluş yeri modelleri, öko-nce —karşılaştırmalı bir şekil-de— uygulanabilirliği açısından ve daha sonra yukarıda belirlenen diğer sınıflandırma kriterlerine göre değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Tek konumlu veya sürekli kuruluş yeri modellerinin en önemli özel-likleri, homojen alan varsayımı ile —bu varsayımın tabii sonuçları ola-rak— sonsuz sayıda m ü m k ü n kuruluş yeri ve kuşuçuşu mesafe varsayım-Modele dahil edilen m ü m k ü n kuruluş yeri sayısının azalması nisbetinde, mode-lin çözümündeki hesap hacmi büyük ölçüde azalır, (m adet m ü m k ü n kuruluş yerinden meydana gelen bir modelde değerlendirilmesi gerekli kuruluş yeri kombinasyonu alternatifi 2m — 1 formülüne göre belirlenmektedir). Bu nedenle modele dahil edilecek m ü m k ü n kuruluş yerlerinin sıkı bir elemeden geçirilmesi ile, modelin çözümü önemli ölçüde kolaylaşır. Burada nitel değerlendirme, ni-cel modele girecek m ü m k ü n kuruluş yerlerinin belirlenmesinde bir süzgeç ro-lünü oynamaktadır. Pilz, V.F.: "Qualitative u n d Quantitative Aspekte der Stan-dortplanung", Rationalisierung, 1975, s. 108.
İTO Sadece 1960-1969 yılları arasında ortaya konan kuruluş yeri modelleri sayısı-nın üçyüzün üzerinde olduğu belirtilmektedir. Domschke, W.: "Modelle und Verfahren zur Bestimmung betrieblicher und innerbetrieblicher Satndorte, Ein Uberlick", Zeitschrift für Operation Research, Seria B/1973, s. 13. Bu modellerin başlıcalarmın çözüm metodlarına ilişkin olarak bkz.: Grundmann, W . et al.:
a.g.e.
Lüder, K.: a.g.e.
Bloech, J.: a.g.e.
Alvensleben, v. R.: a.g.e.
Liebmann, H. - P.: Die Standortwahl als Entscheidungsproblem. Ein Beitrag zur Standortbestimmung von Produktions - und Handelsbetrieben, W ü r z b u r g und Wien 1971.
larıdır. Böylece kuruluş yeri problemi, iki koordinatı kuruluş yeri seçi-mine konu olan coğrafi alanı ve diğer koordinatı amaç değişkeni ifade eden, üçlü bir koordinat sistemiyle gösterilebilir. Amaç değişkenin değe-ri homojen alanın h e r noktası ( m ü m k ü n kuruluş yedeğe-ri) için tanımlanabil-mekte ve amaç değişkenin m i n i m u m veya m a k s i m u m olduğu nokta, opti-m u opti-m kuruluş yeri olarak belirlenopti-mektedir.
Homojen alanın ifade ettiği özellik, yani coğrafi alanın h e r noktasının aynı kuruluş yeri şartlarını taşıdığı varsayımı, gerçek kuruluş yeri prob-leminin ileri derecede basitleştirildiği önemli bir soyutlamadır. B u var-sayıma göre coğrafi alanın h e r noktasında (veya her noktanın ifade ettiği her m ü m k ü n kuruluş yerinde) aynı üretim maliyetinin ve yatırım gider-lerinin ortaya çıktığı, aynı ulaşım, enerji ve işgücü imkanlarının olduğu, aynı satış hasılatının elde edildiği varsayılmaktadır. Böylece kuruluş yeri problemi, sadece toplam taşıma maliyetinin m i n i m u m olduğu noktanın
—optimum kuruluş yeri olarak— belirlenmesi sorununa indirgenmekte-dir. Halbuki gerçek kuruluş yeri problemlerinde coğrafi alanın farklı ko-numları değişik özellikler taşımaktadır: değişik arazi yapısı, farklı ulaşım imkanları, farklı altyapı tesisleri, farklı talep hacmi ve talep yapısı ve dolayısıyla farklı satış imkanları v.d. Dolayısıyla belirli bir sanayi kolu için gerekli kuruluş yeri şartları, ancak coğrafi alan içindeki sınırlı sa-yıdaki konumlarda sağlanabilir ve ancak sınırlı sayıda m ü m k ü n kuruluş yeri modele esas alınabilir. Zira kuruluş yeri seçimi soyut bir geometrik alanda değil, somut bir fiziki-coğrafi ve sosyo-ekonomik alanda yapıla-caktır.
Salt sonsuz sayıda m ü m k ü n kuruluş yeri varsayımı, esas itibarıyla modele önemli bir sınırlandırma getirmez.1 7 9 T a m tersine, sonsuz sayıda m ü m k ü n kuruluş yeri varsayımı ile modelin geçerlilik alanı genişletilmek-tedir. F a k a t —homojen alan varsayımının kaldırılmasıyla farklılıklar gös-terecek olan— coğrafi alanın sonsuz sayıdaki konumlarında maliyet, sa-tış hasılatı ve sermaye unsurlarının ayrı ayrı belirlenmesi imkansız ola-caktır. Sayısı çok fazla da olsa, ancak sınırlı sayıdaki m ü m k ü n kuruluş yerleri için bu unsurların belirlenmesi söz konusu olabilir. Bu d u r u m d a ise problemi kesikli bir model olarak ele almak gerekir. Şayet problem tek konumluluk şartıyla, sadece tek bir "optimum kuruluş yerinin" belir-lenmesi şeklinde çözülecekse sınırlı sayıdaki m ü m k ü n kuruluş yerlerinin herbirinin koordinat değerleri, amaç fonksiyonunda ayrı ayrı yerine ko-narak amaç değişkeninin değerleri b u l u n u r ve amacın optimize edildiği konum "optimum kuruluş yeri" olarak saptanır. Böylece kuruluş yeri problemi —kesikli model olarak— t a m enümerasyon (tüm alternatiflerin ı™ Teorik olarak, belirli bir sanayi kolu için gerekli kuruluş yeri şartlarının,
ala-nın her konumunda suni olarak gerçekleştirilebileceğinden hareket edilebilir.
denenmesi) metodu ile m ü m k ü n kuruluş yeri sayısı kadar bir deneme sonucunda belirlenmiş olur. Fakat problemin —tek konumluluğu da m ü m -k ü n bir alternatif olara-k içerme-k üzere— ço-k -konumlu -kuruluş yeri modeli olarak ele alınması halinde, t a m enümerasyon metodunda denenmesi ge-rekli alternatif sayısı çok artmaktadır. Bu metodun uygulanması m ü m k ü n kuruluş yeri sayısının beş-altı rakamlarını bulması halinde bile güçleş-mektedir. Dolayısıyla çok konumlu kuruluş yeri modellerinde, modelin problemi en özlü biçimde yansıtması y a n ı n d a ,1 8 0 —deneme sayısını büyük ölçüde azaltan— etkin bir çözüm metoduna sahip olması da büyük önem t a ş ı r .1 8 1
Çok konumlu (kesikli) kuruluş yeri modellerinde kuşuçuşu mesafe varsayımı da kaldırılarak, taşıma ücreti kuruluş yeri (As) ile talep veya tedarik merkezi (Bj) arasındaki birim taşıma maliyeti olarak ( Cu) tanım-lanmaktadır. Böylece taşıma ücreti, belirli bir kuruluş yeri ile belirli bir talep veya tedarik merkezi arasındaki ulaşım imkanları göz önünde t u -tularak, daha gerçekçi bir şekilde modele dahil edilebilir.1 8 2 Etkin çözüm metodlarına sahip modellerdeki doğrusallık şartından dolayı, taşıma üc-retlerinin çok konumlu kuruluş yeri modellerinde de sabit kabul edilme-si genellikle zorunlu olmaktadır.
Bu özellikleriyle, gerçek kuruluş yeri problemlerinin daha özlü b i r biçimde ifade edilebildiği çok konumlu (kesikli) kuruluş yeri modelleri uygulamada daha büyük önem taşır. Çok konumlu kuruluş yeri model-lerinde önemle üzerinde durulması gereken konular, m ü m k ü n k u r u l u ş yerlerinin belirlenmesi ve çözülebilir bir model hazırlanması olarak ort a y a konabilir. Zira —modelin çözülebilirliği varsayılırsa— oportimum k u ruluş yeri sistemini oluşturan konumlar, modelin başında belirlenen m ü m -k ü n -kuruluş yerleri arasından seçilme-ktedir. Baş-ka bir deyimle, şayet ger-çek optimum k o n u m (veya konumlar) m ü m k ü n kuruluş yerleri arasında ıso Bkz.: I. Bölümde dipnot 126.
ısı "Kuruluş yeri probleminin çok konumluluk şartına uygun olarak optimum kuruluş yeri sisteminin belirlenmesi şeklinde ele alınması, sadece çok büyük teşebbüsler için değil, küçük ve ortaboy teşebbüsler için de göz önünde tutul-ması gereken bir husustur." Timmermann, M.: "Standort - Diversifikation als Instrument der Unternehmenspolitik", Die Unternehmung, 1973, s. 41.
182 Fakat taşıma ücretlerinin taşınan mal miktarına göre farklılıklar göstermesi halinde, Cy, taşınan mal miktarına (Xu) bağlı olacaktır Halbuki Xi;| 1er ancak mo-del çözümüyle belirleneceğinden, taşıma ücretleri momo-dele sabit bir u n s u r ola-r a k değil, Cy = Cu CXij) fonksiyonuna göre, t a ş m a n mal miktarıyla eşanlı be-lirlenmesi gerekli bir değişkendir. Ayrıca bu d u r u m d a taşıma maliyeti de doğ-rusallık özelliğini kaybetmekte, dolayısıyla problem doğrusal programlama modeli olarak ifade edilememektedir. Ancak çözüm metoduna sahip —doğrusal olmayan— bir modelde, taşıma maliyetinin bu özelliğinin dikkate alınması b i r anlam taşır.
bulunmuyorsa, modelin çözümü ile belirlenen optimum kuruluş yeri sis-temi içinde de bulunmayacaktır. Bu ihtimalleri ortadan kaldırmanın ilk yolu, m ü m k ü n kuruluş yerleri sayısını olabildiğince geniş tutmaktır. Fa-k a t öte yandan modelin çözülebilirliği de bir baFa-kıma —modele esas alı-nan— m ü m k ü n kuruluş yerleri sayısına bağlıdır. Zira m ü m k ü n kuruluş yeri sayısının artmasıyla modelin hesap hacmi de büyük ölçüde artmaktadır. Bu bakımdan modelin hazırlanmasının başlangıç aşaması olan m ü m -k ü n -kuruluş yerlerinin belirlenmesinde azami di-k-kat gösterilmesi ve bu önseçimin —coğrafi konumların nitel değerlendirilmesi de dahil olmak üzere— geniş bir analize dayandırılması gerekir.
Modelin çözülebilirliği açısından ise, kuruluş yeri probleminin —eşit-lik veya eşitsiz—eşit-likler halindeki— doğrusal denklemler vasıtasıyla ifade edi-lebilmesi b ü y ü k önem taşır. Zira en etkin çözüm metodları —ulaştırma modellerini de kapsayan— doğrusal programlama modelleri için gelişti-rilmiştir. Öte yandan kuruluş yeri problemleri doğrusal olmayan fonksi-yonlarla daha gerçekçi bir şekilde ifade edilebilir. Bu d u r u m özellikle amaç fonksiyonu için geçerlidir. Taşıma ücretinin t a ş m a n mal miktarına v e / veya taşıma mesafesine göre değişmesinde taşıma maliyeti, ölçeğe göre a r t a n v e / v e y a azalan getiri durumlarında üretim maliyeti, satış fiyatımn satış miktarına göre değişmesi halinde satış hasılatı, birim ü r ü n e düşen sermaye ihtiyacının ölçek büyüklüğüne göre değişmesi halinde de serma-ye ihtiyacı fonksiyonu, doğrusallık özelliğini kaybetmektedir. Doğrusal ol-m a y a n ol-modeller için, ancak belirli şartlar altında çözüol-m ol-metodları geliş-tiirlmiştir. Doğrusal olmayan ve çözüm metodu b u l u n m a y a n modeller-de doğrusal olmayan fonksiyonların, ancak belirli aralıklarda doğrusal ifa-de edilmeleri suretiyle problem yaklaşık olarak çözülebilir.1 8 3 Bu durum-da, modele fonksiyonun doğrusal ifade edildiği aralıkları gösteren yeni bir endeks ilave edilmesi gerektiğinden, modelin hesap hacmi artacak-t ı r .1 8 4
Kuruluş yeri problemlerinde bazı değişkenlerin çözüm değerlerinin tamsayı olması da önemlidir. Dolayısıyla kuruluş yeri modellerinin bazı değişkenlerin tamsayı olma şartını sağlamaları gerekir.1 8 5 Kuruluş yeri 183 Pressmar, D.B., Jahnke, B„ Karpak, B., Merih, K.: "Planlama modellerinin
li-neerleştirme problemleri", İ.Ü. İşletme Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 1, Nisan 1980, s. 38.
184 Doğrusallaştırılan aralıklar ne k a d a r küçük olursa gerçek fonksiyon o oran-d a iyi ifaoran-de eoran-dilecek, b u n a karşılık mooran-delin hesap hacmi oran-de aynı oranoran-da ar-tacaktır.
185 Tamsayılı programlama modelleri üç g r u b a ayrılabilir: 1) Çözümde bulunan tüm değişkenler için tamsayı olma şartı (tamsayılı programlama modelleri), 2) Çözümde bulunan bazı değişkenler için tamsayı olma şartı (karma
tam-problemlerinde, özellikle sadece bazı değişkenlerin 0 veya 1 tamsayı ol-maları şartını taşıyan, 0;1 tamsayılı programlama modelleri (Model 3, 5, 7 ve 9) ve kısmen k a r m a tamsayılı programlama modelleri (Model 7) de b ü y ü k önem taşır. Öte yandan modele dahil edilecek herhangi bir t a m -sayı şartı ile, doğrusal programlama modellerinde simplex metodu geçerliliğini kaybetmekte, başka bir deyimle bu metod bazı değişkenlerin t a m -sayı olma şartını sağlayamamaktadır. Bu bakımdan çözüme giren t ü m de-ğişkenlerin tamsayı olma şartının otomatikman sağlandığı klasik ulaştır-ma modelleri ve yerleştirme modelleri, kuruluş yeri problemlerinin mo-delleştirilmesinde büyük önem kazanmaktadır. Genel olarak bazı veya t ü m değişkenlerin tamsayı (veya 0;1 tamsayı) olma şartının öngörüldüğü modeller için, genel geçerliliğe sahip çözüm metodları geliştirilememiştir.
Burada en çok kullanılan metodlar, Gomory m e t o d u1 8 6 ve sezgisel (heu-ristik) çözüm metodlarıdır.1 8 7 Değişken ve sınırlayıcı şart sayısı nisbeten az olan modellerde ise, pratik çözüm metodları kullanılabilmektedir.1 8 8
Çalışmamızda ortaya konan kuruluş yeri modelleri statik bir yapıya sahiptir. Halbuki kuruluş yeri kararları işletmeyi uzun süre, h a t t a genel-likle işletmenin t ü m yaşamı boyunca bağlayıcı nitelikte olduğu için, mo-dele esas alman parametrelerin zaman boyutu üzerindeki değişmelerinin dikkate alınması gerekir.1 8 9 Burada en önemli sorun, geleceğe ilişkin bu
sayılı programlama modelleri), 3) Çözümde bulunan tüm veya bazı değişken-ler için sadece 0 veya 1 tam sayılarını alma şartı (0;1 tamsayılı programlama modelleri). Müller - Merbach, H.: Operation Research, Berlin 1970, s. 349.
186 Müller - Merbach, H.: a.g,e„ s. 351.
187 Gritzka, Ch.: Die Anwendung der heuristischen Systemanalyse zur Vorbereitung industrieller Standortentscheidungen, Diss, Mannheim, 1974. Klein, H.: Heuris-tische Entscheidungsmodelle, Wiesbaden 1971.
188 Burada model, tamsayı olma şartım garanti etmeyen bir metodla (örneğin simpleks) çözülmektedir. Şayet çözümde tamsayı olması öngörülen değişken de-ğerleri tamsayı çıkmamışsa, bu değişken dede-ğerleri aşağı ve/veya yukarı doğ-ru en yakın tamsayı ile değiştirilerek, sınırlayıcı şartları sağlayıp sağlamadık-ları açısından kontrol edilirler. Özellikle sınırlayıcı şartsağlamadık-ların kesin olmadığı mo-dellerde bu yolla kolayca sonuca gidilebilir.
189 Literatürde kuruluş yeri probleminin dinamik özelliği öteden beri vurgulana-gelmiştir. Fakat çözülebilirlik özelliklerinden dolayı statik modeller hep ön pla-n a geçmiştir. Ritschl, H.: "Reipla-ne upla-nd historisciıe Dypla-namik dos Stapla-ndortes der Erzeugungszvveige", Schmollers Jahrbuch, 1927, s. 883. Christialler, W.: Die zentrale Orte in Siiddeutschlaud, J e n a 1933 s. 86. Rüschenpöhler, H.: Der Stan-dort industrieller Unternehmungen als betriebsıvirtschaftliches Problem, Berlin
1961, s. 78. Ayrıca, dinamik unsurlar ihtiva eden kuruluş yeri modellerine iliş-kin olarak bkz.: Jacob, H.: a.g.e., s. 286. Gümbel, R.: Die Behandlung von Stan-dortproblemen mit Methoden der Unternehmensforschung, Vortrag puf der DGU Tagung, Berlin 1966. Rachman, G.-D: "Dynamische Programmierung der Stan-dortverteilung der Produktion", Sowjetwissensch&ft. Gsseüschaftsvrissenschaft-liche Beitrâge, Berlin 1965, s. 205.
tür p a r a m e t r e değişikliklerinin, hangi zaman aralığı içinde modelde dik-kate alınması gerektiğidir. Ekonomik ufuk kavramıyla ifade edilen bu zaman aralığının uzunluğu, ancak model parametrelerinin t a h m i n edile-bilirlik özelliğini koruduğu sınırlara kadar götürülebilir. Uygulamada, t a h m i n edilebilen zaman aralığının kuruluş yeri planlamasına esas alın-ması ve h e r yıl sonunda bu t a h m i n değerlerin yeni bilgilerin ışığı altında yeniden gözden geçirilmesi e n uygun yol olmaktadır.1 9 0
Kuruluş yeri problemlerine ilişkin olarak ve genelde, p a r a m e t r e de-ğişikliklerinin zaman boyutu üzerindeki değişmelerini, yani parametre-. lerin dinamiğini içeren özel bir çözüm tekniği olmadığı için, tek yol, plan-lamaya esas a l m a n zaman aralığında, h e r dönem için hesapları ayrı ayrı yapmaktır. B u n u n sonucu olarak, parametrelerin dönem değerlerinin za-m a n boyutu içindeki gelişza-meleri dikkate alınaza-mayacaktır.1 9 1 Başka bir deyişle, problemin dinamik yapısı, ancak bir sıra statik modelin ardarda getirilmesiyle ifade edilebilmektedir. Bu da, modele yeni bir dönem en-deksinin ilave edilmesi suretiyle gerçekleştirilmekte ve parametre değer-leri her dönem için ayrı ayrı t a h m i n edilmektedir. Örneğin, T ekonomik ufku ifade etmek üzere, taşıma ücreti
m n T
2 2 2 Cİ J t
1 = 1 j = l t = l
şeklinde, Aı den Bj talep merkezine t dönemindeki taşıma ücreti olarak, çözüm değerleri de yine dönem endeksi ile, örneğin taşınan mal miktarı için
m n T
2 2 2 X . 1 = 1 j = l t = l
şeklinde, t döneminde Ai den Bj talep merkezine t a ş m a n mal miktarı ola-rak ifade edilir. Başka bir alternatif de, t ü m parametre ve değişkenleri
—paranın bugünkü (halihazır) değerini de dikkate almak suretiyle— or-talama bir büyüklük olarak, örneğin Ai den Bj talep merkezlerine t ü m dönemleri kapsayan toplam taşıma maliyetinin
Mt = 2 2 2 C ü t . K u t . ( - 4 - ) - 1
ı=ı j=ı t=ı ı ortalama taşıma maliyeti
ise Grundmann, W. et al.: a.g.e., s. 52.
19i Birman, I. J.: a.g.e., 1971, s. 246.
mt = Mt — ( — r — )T — 1 şeklinde modele esas alınmasıdır.1 9 2
Yine, kuruluş yeri problemlerinin bir uzun dönem planlama konusu olmasından kaynaklanan p a r a m e t r e değerlerinin tahminindeki güçlükler nedeniyle, kuruluş yeri problemleri stokastik modeller vasıtasıyla daha gerçekçi bir şekilde ifade edilebilir.1 9 3 Stokastik modellerin bu üstünlüğü-ne karşılık, geüstünlüğü-nel geçerliliğe sahip bir çözüm m e t o d u n u n olmaması, uygu-lama imkanını çok sınırlandırmaktadır. Stokastik modellerde, ancak si-mulasyon ve sezgisel (heuristik) çözüm metodlarının kullanımı söz ko-nusudur. Sezgisel metodlar ayrıca, analitik metodların uygulanamadığı modellerin çözüme ulaştırılmasında başvurulan bir yöntemdir.1 9 4 Özellik-le analitik metodlarla çözüÖzellik-lemeyen doğrusal olmayan programlama ve tamsayılı programlama modelleri şeklinde ifade edilen kuruluş yeri prob-lemlerinin çözüme ulaştırılmasında, sezgisel metodlardan geniş ölçüde ya-rarlanılır.1 9 5 Sezgisel metodların en önemli sakıncası, bu metodların op-t i m u m çözümü garanop-ti edememeleridir.1 9 6 Modelin yapısına göre değişik, birbirlerinden çok farklı çözüm metodlarını kapsayan sezgisel (heuristik) metodlar için genel geçerliliğe sahip bir sınıflandırmaya gitmek de im-kansızdır. Zira sezgisel metodlar probleme dönük olarak geliştirilen çö-z ü m metodlarını kapsamaktadır. Kuruluş yeri problemlerine ilişkin en çok kullanılan sezgisel metodlar, simulasyon, k a r a r ağacı ve sınırlı enü-tnerasyon (sınırlı sayıda alternatiflerin denenmesi) metodlarıdır.1 9 7
192 Burada i, bugünkü değere indirgemeye esas a l m a n faiz haddini ifade etmek-tedir .
193 Özellikle teşebbüs tarafından kontrol edilemeyen değişken değerlerinin kesin şekilde tahminleri imkansız olduğundan, ancak stokastik bir modelde gereğince dikkate alınabilirler. Grundmann, W. et al.: a.g.e„ s. 53.
1 9 4 Kuruluş yeri problemlerinin çözümünde kullanılan analitik ve sezgisel metod-lar için bkz.: Dick, R.: Quantitative Modelle zur Lösung betriebsvvirtschaftlicher Standortmodelle und ihre Einordnung in eine entscheidungsorientierte Standort-theorie, yayınlanmamış doçentlik tezi, TU Aachen 1971.
195 Liebmann, H.-P.: a.g.e., s. 144.
196 Alvensleben, R.v.: a.g.e., s. 97. Gritzka, Ch.: a.g.e„ s. 64.
19T Klein, W.: Heuristische Entscheidungsmodelle, Wiesbaden 1971. Hansman, W.-K:
Entscheidungsmodelle zur Standortplanung der Industrienternehmungen, Diss.
Hamburg 1972.