Kumkapı Panayia Kilisesi’nin yeniden yapımında idari süreç

Osmanlı Arşiv belgeleri, Kumkapı Panayia Kilisesi’nin yeniden yapımında da birçok farklı kurumun devreye girdiğini ortaya koymaktadır. Bu kurumlar arası işleyiş için belgelerin kronolojik olarak içerikleri anlaşılmaya çalışılmıştır.

3 Ramazan 1310 (21.03.1893) tarihinde Patrikhâne-i Millet-i Rum İstanbul adına Patrik Neofitos’un Adliye ve Mezâhip Nezâreti’nden bir talebi olmuştur71. Yangından zarar gören ve geçici olarak ahşap çatı ile örtülen kilisenin duvarlarının yıkılma tehlikesi ile karşı karşıya olması sebebi ile eski arsa ve temelleri üzerine boyuna 44, enine 24 ve yüksekliği 20 zirâ (yaklaşık boyuna 33 m, enine 18 m, yükseklik olarak 15 m) boyutlarında kâgir olarak tecdîden (yenilenerek) yapılması talep edilmektedir. 15 Muharrem 1311’de (29.07.1893) Şehremâneti Mektubi Kalemi’nden Adliye ve Mezahip Nezâreti’ne gönderilen yazı72 kilisenin yapılmasına dair Şehremâneti tarafından uygunluk verildiğini içerir. Birinci Daire-i Belediye’nin yapmış olduğu inceleme sonrası Rum Patrikhanesi’nin talebi üzerine Kumkapı’da yanan kilisenin boyuna 40, enine 24, yükseklik olarak 20 zirâ (yaklaşık boyuna 30 m, enine 18 m, yükseklik olarak 15 m) büyüklüğünde kâgir olarak inşa edilmesinde bir sakınca olmadığı, çizilen resim ile birlikte ifade edilmiştir. Kiliseye iki çan mahalli ekleneceği de çizimde belirtilmiştir.

18 Cemâziyelevvel 1311 (27.11.1893)73 ve 25 Cemâziyelevvel 1311 (04.12.1893)74

tarihlerinde Şehremâneti Meclis Kalemi’nden Adliye Nezâreti’ne yazılan yazılar çan mahallinin özelliklerini açıklamaktadır. Kilisenin bulunduğu mahallin sırf Hristiyan mahallesi olması üzerine yapının üst tabanından her iki köşesine üç zirâ yüksekliğinde yapılacak çan kulelerinin birine 120, diğerine 80 kıyye75 sıkletinde (153 kg ve 102 kg) iki adet çan konulacağı belirtilmiştir. Şehremâneti’nin yapmış olduğu inceleme ile yapılacak olan çan kuleleri için bir sakınca olmadığı belirtilerek 10 Recep 1311

71 BOA. ŞD.2632/1-1.

72 BOA. ŞD.2632/1-2.

73 BOA. ŞD.2632/1-3.

74 BOA. ŞD.2632/1-4.

75 Kıyye: Okka da denilen demir, kurşun, çivi, kireç, keten, sülüğen, neft yağı, çeşitli boyalar vb. malzemelerin satışı için kullanılan, şehir ve kasabalara göre değişmekle beraber en çok bilineni 400 dirhem ağırlığında olan ve değişik kaynaklarda 1 kg 282 gr 945 miligram ya da 1280 gr diye gösterilen eski bir ağırlık ölçüsü (Sönmez, 1997, s. 84)

(17.01.1894) tarihinde konu Adliye ve Mezâhip Nezâreti Mezâhip Müdürlüğü’nden Sadaret makamına iletilmiştir76.

5 Şaban 1311 (11.02.1894) tarihindeki yazışma77 da Sadâret makamının konu ile ilgili onayını göstermektedir (Şekil 4.45). Kilisenin yeniden yapımı ile ilgili Osmanlı Devlet kurumları arasındaki bu yazışmalar sonuncunda alınan karar 3 numaralı kilise defterine 318. hüküm olarak kayıt edilmiştir (EK C.3).

Şekil 4.45 : Kumkapı Panayia Kilisesi’nin yeniden yapımı ile ilgili Osmanlı Devleti kurumları arasındaki yazışmaların şeması (Sönmez Pulat, 2019). Kumkapı Panayia Kilisesi ile ilgili Osmanlı Arşivi belgelerinde kilisenin yeniden yapımı dışında kiliseye ikinci çan kulesinin yapımına dair yazışmalar ile karşılaşılmıştır.

15 Ramazan 1311 (22.03.1894) tarihinde Kumkapı Meryem Ana Kilisesi Muhtar ve Mütevellilerinin Şûrâ-yı Devlet’e göndermiş olduğu belgenin78 içeriğinde kilisenin iki köşesine birer çan kulesi yapılması için ruhsat verilmemesi durumunda kilise cemaatinin yeni bir talebi olduğu ifade edilmiştir. Yapılan inceleme sonucunda çan kulelerinin kilisenin yanmadan önceki halinde bulunup bulunmadığı, çanların ağırlığının ne kadar olduğu belirtilecektir. Yanmadan önceki kilisede bir çan olması sebebi ile iki çan takılmasına izin verilmemesi durumunda resimde79 belirtildiği üzere iki çan kulesi inşa edilmesi, fakat bir çan kulesine süsleme ile saat konulması kilise

76 BOA. ŞD.2632/1-5.

77 BOA. ŞD.2632/1-6.

78 BOA. ŞD.2632/1-7.

79 Söz konusu resim arşiv belgesinde bulunan Şekil 4.49’da gösterilen cephe çizimi ise burada süsleme amaçlı kullanılmış herhangi bir saat görülmemektedir.

cemaatinin talebidir. Aynı tarihte Divân-ı Hümâyûn Kalemi tarafından yazılan yazı80

Adliye ve Mezâhip Nezâreti tarafından çan kulelerinin ve çanların durumunun kilisenin önceki halinde olup olmadığının incelenmesi ile ilgili görevlendirmesini içermektedir.

Yaklaşık iki buçuk ay sonra 1 Zilhicce 1311 (05.06.1894) tarihinde, Şehremâneti Meclis Kalemi’nden Adliye ve Mezâhip Nezâreti’ne gönderilen yazıda81 Birinci Daire-i Belediye’nin kilisenin yanmadan önceki durumuna göre çan kuleleri ve çanların ağırlığı ile ilgili gerekli incelemeleri yapması istenmektedir. Birinci Daire-i Belediye’nin yaptığı incelemelere göre kilisenin yanmasından önce sokak cephesinde bulunan su hazinesinin82 üzerinde 3,5-4 zirâ yüksekliğinde bir çan kulesi bulunduğu ve bunun içinde 120 kıyyelik çan takılı olduğu ifade edilmiştir. Bu durumda yeni yapılacak iki çan kulesinden birine bu eski 120 kıyyelik çanın, diğerine yeni bir 80 kıyyelik çanın takılmasında bir sakınca bulunmamaktadır.

22 Zilhicce 1311 (26.06.1894) tarihinde Adliye ve Mezâhip Nezâreti Mezâhip Müdürlüğü’nden Şûrâ-yı Devlet’e yazılan yazı Şehremâneti’nin çan kulesi ve çanlar ile ilgili yaptığı incelemenin sonuçlarını aktarmaktadır83.

13 Safer 1312 (16.08.1894) tarihinde Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dairesi’nin üyelerinin imzasını taşıyan belge84 kurumlar arası yazışmalar sonrasında yapılan incelemeler doğrultusunda verilen kararı içermektedir. Belge aynı tarihle birlikte evrak özetini gösterir biçimde85 Divân-ı Hümâyûn kalemi tezkiresi, Adliye Nezâreti’nin tezkiresi, Şehremâneti’nin tezkiresi, Rum Patriki takriri, resim, dilekçe, Adliye Nezâreti’nin 22 Zilhicce 1311 (26.06.1894) tarihli tezkire-i cevabiyesi, Şehremâneti’nin 1 Zilhicce 1311 (05.06.1894) tarihli tezkire-i cevabiyesi ekleri ile kayıt altına alınmıştır.

Arz tezkiresinin padişahın başkâtibine yazılması üzerine Sadâret Mektubî Kalemi adına Sadrâzam ve Yâver-i Ekrem Cevad tarafından 22 Recep 1312 (19.01.1895) tarihinde yazılan irade Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dairesi’nin dilekçesi ve eki ile birlikte

80 BOA. ŞD.2632/1-10.

81 BOA. ŞD.2632/1-8.

82 Su hazinesi ifadesinin EK G başlığı altında Şekil G.12’de verilen 1924 tarihli Pervititich Haritası’nda kilisenin kuzeydoğu tarafında görülen sarnıç olabileceği düşünülmektedir. Bu sarnıç yerinde bugün Müsteşar Sokak’ta bulunan dükkanlar yer almaktadır.

83 BOA. ŞD.2632/1-9.

84 BOA. İ.AZN.12-42.

konunun uygun bulunduğunun padişaha bildirilmesini içermektedir86. Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî Tahsin tarafından 23 Recep 1312 (20.01.1895) tarihinde padişaha arz edilen husus sadaret makamı aracılığıyla padişahın emrini içermektedir.

Kumkapı Panayia Kilisesi’nin ikinci çan kulesinin yapımı ile ilgili yapılan incelemeler sonucunda uygunluk verilmiştir (Şekil 4.46).

Şekil 4.46 : Kumkapı Panayia Kilisesi’nin ikinci çan kulesinin yapımı ile ilgili Osmanlı Devleti kurumları arasındaki yazışmaların şeması (Sönmez

Pulat, 2019) .

Kumkapı Meryem Ana Kilisesi’nin yeniden yapımı ve çan kuleleri ile çanların durumu hakkında yapılan yazışmalar dışında 7 Cemâziyelevvel 1325 (18.06.1907) tarihinde Sadâret Mektubî Kalemi’nden Rüsûmat Emâneti’ne gönderilmiş bir belge daha vardır. Bu belge, yeniden inşa edilen kiliseye tefriş olunmak üzere Avrupa’dan mermer ve somaki taşlarının getirtilmesine dair gümrük girişleri ilgili yazıdır.