Galatasaray Panayia Kilisesi’nin onarımında idari süreç

Osmanlı Arşivi belgelerinden Galatasaray Panayia Kilisesi’nin geçirdiği onarımlar sırasında birçok kurumun görev aldığı bilinmektedir. Bu kurumların işleyişlerini anlayabilmek için belgeler kronolojik olarak incelenmiştir.

29 Muharrem 1311 (12.08.1893) tarihinde Patrik VIII. Neofitos’un Adliye ve Mezâhip Nezâreti’ne21 bir talebi olmuştur22. Söz konusu talep, Beyoğlu’nda bulunan Meryem Ana Kilisesi23’nin mevcut genişliğinin mahallede bulunan Hristiyan nüfusuna yetersiz kalmasından dolayı kilisenin hey’et-i asliyesine zarar gelmeden (özgün durumunu bozmadan) iki canibindeki dehliz mahallinin asıl ibadet mekânına alınması suretiyle

tevsîi (genişletilmesi) ile ilgilidir. Adı geçen dehlizleri ibadet yerinden ayıran duvarın

yıkılıp tesviye edilmesinde bir sakınca olmadığı yapılan keşif ile anlaşılmaktadır.

21 Adliye ve Mezâhip Nezâreti: Tanzimat’tan sonra bir süre Adalet işlerini, bu arada azınlıkların mezhep ve imtiyaz hukuklarını yürüten kuruluş (Sakaoğlu, 1985, s. 7).

22 BOA. ŞD. 2626/47-01.

23 Galatasaray Panayia Kilisesi Osmanlı Arşiv Belgeleri’nde Beyoğlu Meryem Ana Kilisesi ismi ile ifade edilmiştir.

Ayrıca kilisenin avlusunda bulunan mevcut papaz odalarında da bazı küçük termimât (onarımlar) ve ta’mirât yapılmasına dair ruhsat alınması da Patrikhane’nin talepleri arasındadır.

15 Rebiyülahir 1311(26.10.1893) tarihinde Şehremâneti Meclis Kalemi’nden Adliye ve Mezâhip Nezâreti’ne gönderilen yazı, Rum Patrikliği tarafından talep edilen genişletme ve onarımların incelemeye alındığını ifade etmektedir24. Adliye ve Mezâhip Nezâreti’nin görevlendirmesi sonrasında Şehremâneti’nin yapacağı incelemeye göre tevsî ve ta’mirât için bir sakınca bulunup bulunmadığının ve onarım için kaç kuruşa ihtiyaç olduğunun bir çizim ile birlikte bildirilmesi gerekmektedir. Söz konusu talebe karşılık Altıncı Daire-i Belediye Müdüriyeti tarafından kaleme alınan yazıda onarım için yaklaşık 215 lira-i Osmanî gerektiği, hazırlanan çizimde de açıkça ne yapılacağı belirtilmiştir (Şekil 4.12). Çizime ilave olarak onarım için gereken masrafın tablo halinde bir keşif defteri hazırlanmıştır (Şekil 4.13, Çizelge 4.1). Götürü usulü hazırlanan kontrat, taahhüt eden Aleko Frenklink imzasını taşımaktadır ve Vasilaki Efendi hazretleri ile kilisenin mütevellisi olan Zahariye Efendi’nin yerine hamiyetli bir kişi tarafından tedarik ve teslim olunmuştur.

9 Cemâziyelevvel 1311 (18.11.1893) tarihinde Adliye ve Mezâhip Nezâreti Mezâhip Müdürlüğü adına Adliye ve Mezâhip Nâzırı Rıza Bey tarafından Sadâret Makamına hitaben kaleme alınan yazı, tamirat ve tevsî için verilen ruhsatı ifade etmektedir25. Şehremâneti tarafından hazırlanan masrafları gösteren pusula ve çizimin iliştirilmiş olduğu karar üzerine, onarım ve genişletme için Adliye ve Mezâhip Nezâreti tarafından uygunluk verilmiştir.

24 Cemâziyelevvel 1311 (03.12.1893) tarihinde ise Bâbıâli Dâire-i Sadâret-i Divân-ı Hümâyûn adına Divân-ı Hümâyûn Kalemi tarafından yazılan yazı Beyoğlu Meryem Ana Kilisesi’nin onarımına ruhsat verildiğini ifade eder26. Rum Patrikliğinin vermiş olduğu dilekçe üzerine kilisenin yanlarında bulunan iki dehlizin (ki bunlar çizim üzerinde “direk altı” diye tabir olunmuştur) ana ibadet mekânına katılması ve papaz odalarının tamir edilmesi konusu Şehremâneti tarafından incelenmiş, Adliye ve Mezâhip Nezâreti’ne takdim olunmuştur (Şekil 4.12). Divân-ı Hümâyûn’un kararına

24 BOA. ŞD. 2626/47-02.

25 BOA. ŞD. 2626/47-03.

göre kilisenin çevresinin tamamen Hristiyan Mahallesi olması ile tevsî ve tamir için daha önce de belirtildiği üzere 215 lira-i Osmanî karşılığında yapılacak müdahalenin hazırlanmış çizime göre yapılmasında bir sakınca bulunmamaktadır. Tamirat ve tevsînin gerçekleşmesi için kayıt edilmesi ve söz konusu talebin onaylanması padişahın emridir.

25 Cemâziyelevvel 1311 (04.12.1893) tarihinde hazırlanan belge27 ise Beyoğlu Meryem Ana Kilisesi’ne yapılacak bu müdahaleler ile ilgili evrakın özetini göstermektedir. Evrak kaydında, Divân-ı Hümâyûn müzekkiresi, Adliye Nezâreti’nin tezkiresi, Şehremâneti’nin tezkiresi, Rum Patriğinin takriri, keşif defteri ve resim28

ekler olarak belirtilmiştir.

25 Cemâziyelahir 1311 (27.12.1893) tarihli belge29 Beyoğlu Meryem Ana Kilisesi’nde yapılacak onarımın Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dairesi heyeti üyeleri tarafından onayını göstermektedir. Padişah tarafından onaylanan karar doğrultusunda belirtilen sebepler ve harcanacak miktar ile yapılacak onarım için bir sakınca bulunmadığı ve Divân-ı Hümâyûn tarafından konu ile ilgili ruhsat verildiği, bunun da Adliye ve Mezâhip Nezâreti’yle, Şehremâneti’ne bildirildiği ifade edilmektedir.

Arz tezkiresinin padişahın başkâtibine yazılması üzerine Bâbıâli Dâire-i Sadâret Âmedî-i Divân-ı Hümâyûn adına Sadrâzam ve Yâver-i Ekrem Cevad tarafından 6 Recep 1311 (13.01.1894) tarihinde yazılan irade Şûrâ-yı Devlet Dâhiliye Dairesi’nin dilekçesi ve eki ile yapılacak genişletme ve onarımın uygun bulunduğunun padişaha bildirilmesini içermektedir30. Serkâtib-i Hazret-i Şehriyârî Süreyya tarafından 8 Recep 1311 (15.01.1894) tarihinde padişaha arz edilen husus sadaret makamı aracılığıyla padişahın emrini içermektedir. 23 Recep 1311 (30.01.1894) tarihi ile kayıt edilen evrak, Şehremâneti'ne bilgi verilmiş olmakla Adliye ve Mezâhip Nezâreti'nin konu ile ilgili işlemleri yürütmesi için padişahın buyruk verdiğini ortaya koymaktadır31. Galatasaray Panayia (Ton Eisodion) Kilisesi’nin genişletilmesi ve papaz odalarının tamir edilmesi ile ilgili Patrikhane tarafından 1893 yılında yapılan talebe karşılık olan

27 BOA. ŞD. 2626/47-05.

28 Osmanlı arşiv belgelerinde sıkça karşılaşılaşılan resm ifadesi anlam olarak ise yapının proje veya teknik çizimi olarak düşünülmelidir. Kimi zaman sadece plan, kimi zaman da kesit veya görünüşlerle birlikte sunulmaktadır.

29 BOA. İ.AZN. 8/28-03.

30 BOA. İ.AZN. 8/28-04.

yazışmalar sonucunda, talep edilen onarıma uygunluk verilmiştir. Kilisenin genişletilmesi ile ilgili onarımın yapılabilmesi için Osmanlı Devleti’nin birçok kurumu arasında yazışmalar söz konusu olmuştur. Bu yazışmalarda kiliseye yapılacak müdahale ile ilgili gerekçelerin ve alınan kararların sürekli tekrarlandığı göze çarpmaktadır (Şekil 4.11). Osmanlı Devleti kurumları arasındaki bu yazışmalarda alınan karar 3 numaralı kilise defterine32 283 numaralı hüküm ile kaydedilmiştir (EK C.4).

Şekil 4.11 : Galatasaray Panayia Kilisesi’nin onarımı ile ilgili Osmanlı Devlet kurumları arasındaki yazışmaların şeması (Sönmez Pulat, 2018). Galatasaray Panayia Kilisesi’nin genişletilmesi ile ilgili Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgelerin yanı sıra, Beyoğlu Rum Ortodoks Kiliseleri ve Mektepleri Vakfı Arşivi’nde Patrik VIII. Neofitos’tan cemaat başkanı Konstantinos Fotiadis’e gönderilmiş olan 10.02.1894 tarihli bir evrak33 bulunmuştur. Bu evrakta, Daimi Milli Karma Kurul34’un

32 Kilise defterleri Osmanlı Arşivi’nde Divân-ı Hümâyûn defterleri içinde gayrimüslimlere ait kilise, sinagog, mezarlık ve okul gibi dini ve hayrî mekânların inşası, tamiri veya genişletilmesi ile ilgili ferman kayıtlarını içermektedir. 3 numaralı kilise defteri Za.1304-L.1317 (1887-1900) tarihleri arasındaki kayıtları içerir.

33 Belgenin özgünü EK B başlığı altında Şekil B.1’de verilmiştir. Belge içeriği Dr. Savvas TSİLENİS tarafından Yunanca’dan Türkçe’ye tercüme edilerek özet halinde ne anlatıldığından bahsedilmiştir.

34 Daimi Milli Karma Kurul (Το Γραφειο Του Διαρκουσ Εθνικου Μικτου Συμβουλιου) : Patrikhane’nin 1860 yılından sonra Patrik ve halktan seçilmiş temsilcilerin birlikte oluşturduğu kurula verilen isimdir.

onayıyla kilisenin genişletilmesi hususunda Osmanlı Devleti’nden istenen talepten dolayı geç kalındığı ve bu onarımın bir an önce başlayıp bitirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca onarım giderlerinin kilise kasasından değil cemaate bağlı kişilerden alınacağı ifade edilmiştir. Bu evrak Osmanlı Devlet kurumları arasındaki yazışma sürecinin tamamlandığını ve kilisenin genişletilmesine onay verildiğini belirtmektedir.