Teknik altyapı hizmetlerinin eşzamanlı ve eşgüdümlü planlanması bu kamu hizmetlerinin kentin mevcut durumuna ve geleceğine uyumlanabilmesine göre değerlendirilmeli ve geliştirilmelidir. Bu durumda da altyapı hizmetlerinin ve projelerinin, gerek mevcut gerekse de geleceğe ilişkin kentlilerin gereksinimlerinin ne kadarını karşıladığının ve kentlilerin yaşamlarını sağlıklı bir şekilde devam ettirebilmeleri için sağlıklı, fiziksel ve sosyo-ekonomik olarak nasıl bir kentsel yaşam çevresinin ve koşullarının ortaya konulduğunun, tarif edildiğinin irdelenmesi ve analiz edilmesi gerekmektedir. Bu noktada yerleşmedeki teknik altyapı sorunlarının ve risklerinin tespit edilmesi büyük önem taşımaktadır. Böylece güncel yaşanan sorunların azaltılması, ortadan kaldırılması ve gelecekte ortaya çıkacak olası altyapı sorunlarının önüne geçilmesi mümkün olabilecektir. Bu noktada, teknik altyapı hizmetlerine ilişkin gerekli bilgilerin toplanması kadar bu bilgilerin doğru bir şekilde irdelenerek ele alınması, sınıflandırılması ve bunların mekânsallaştırılması gerekmektedir.
Bilgilerin toplanmasında en önemli olan doğru ve güncel bilgilere ulaşabilmektedir. Ancak, özellikle ülkemizde teknik altyapı sistemlerine ilişkin sorumlu yönetim, kurum ve kuruluşlarda yeterli bilginin ve bilgi altyapısının veya bilgi sistemlerinin bulunmaması toplanan bilgilere göre sağlıklı bir değerlendirme yapmayı güçleştirmektedir. Bu durum, bilgilerin farklı kanallardan çapraz sorgulama yapılarak elde edilmesini ve doğruluğunun denetlenmesini zorunlu kılmaktadır. Bu kapsamda, bu hizmetleri vermekle yükümlü yerel yönetimler ve yerel yönetimin ilgili birimleri, bölgesel veya yerel idareler ya da bunların işletme müdürlükleri, hizmetleri hazırlayan ve uygulayan özel işletmeler ya da kuruluşlar, sivil toplum kuruluşları, mahalle muhtarları ve kentliler önemli bilgi kaynakları olarak ortaya çıkmaktadır. Bu farklı kanallardan toplanan bilgilerin sonucunda, teknik altyapı hizmetlerinin durumu, sahip olduğu sorunlar ve risklere yönelik kestirimde bulunmak mümkün olabilmektedir.
Bu farklı bilgi kaynaklarından, teknik altyapı hizmetlerinin sorunlarına ve risklerine ilişkin tespitlerin yapılabilmesi için teknik altyapı türlerine göre öncelikli olarak proje niteliklerine ilişkin şebeke özellikleri, malzeme cinsi ve özellikleri, yatay ve düşey koordinatları, tesisleri, yapım ve yenilenme yılı, ekonomik ömrü, kapasitesi, limitler, eşikler, gerçekleşme oranları gibi çeşitli bilgilerin toplanması gerekmektedir. Ancak, bu bilgiler üzerinden teknik altyapı proje niteliklerine ve hizmetlerin sorunlarına ilişkin saptamaların yapılabilmesi için bu proje niteliklerine ilişkin toplanan bilgilerin mevcut ve imar planı ile eşleştirilmesi ve uyumluluklarının ele alınması, irdelenmesi gerekmektedir. Çünkü teknik altyapı hizmetlerine ilişkin projeler imar planları üzerinden plan değişkenlerine bağlı olarak projelendirilmekte, uygulanmakta ve gerçekleştirilmektedir. Bu nedenle, teknik altyapı proje niteliklerine ilişkin bilgiler, kentin mevcut ve geleceğine ilişkin bilgiler ile ortak değerlendirildiğinde anlamlı olmakta ve teknik altyapı sorunlarına ilişkin sorgulamaların yapılarak gerçekçi bulgulara ulaşılmasını sağlamaktadır. Bunun dışında, kentlerde, teknik altyapı projelerinden ve yatırımlarından sorumlu yönetimlerin, kurumların ve kuruluşların, hizmetlere ilişkin işlerin gerek yönetiminden gerekse de finansmanından meydana gelen sorunlar da bulunmaktadır. Bu noktada da, hem kurumlar hem de mahalle muhtarları, kent sakinleri ile yapılan görüşmeler ve anketler önemli ve alternatif bilgi kaynakları olarak önem kazanmaktadır. Bütün bu bilgiler ve değerlendirme yaklaşımları, teknik altyapı hizmetlerine ilişkin projelerin uygunluğu ve uygulanabilirliği ve dolayısıyla kentteki teknik altyapı hizmet standardının ve mevcut-olası teknik altyapı sorunlarının ve risklerinin belirlenmesi hususunda aydınlatıcı olmaktadır.
Bu toplanan bilgilerden ve elde edilen bulgulardan yola çıkarak teknik altyapı hizmetlerinin sorunlarına ve risklerine ilişkin değerlendirmelerde ve saptamalarda bulunulurken, dikkate alınması gereken en önemli husus, belirlenen sorunların ve/veya risklerin niteliğine göre kent ve kentliler üzerinde farklı etkilerinin olduğudur. Bu durum bazı sorunları ve/veya riskleri diğerlerine göre daha önemli, öncelikli konuma getirmektedir. İşte bu noktada, kente ilişkin tespit edilen sorunların ve risklerin bu çerçevede ele alınıp sınıflandırılmasına, kategorize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu noktada, belirlenen teknik altyapı sorunlarını ve risklerini, kent ve
kentliler üzerindeki etkileri, öncelikleri, ağırlıkları ve önemi gibi sahip oldukları niteliklere göre üç kategoride ele almak ve değerlendirmek mümkündür. Buna göre;
Biyolojik-Ekolojik Sorunlar ve Riskler: Kentlilerin biyolojik yaşamına yani var olmasına, sağlıklı bir şekilde yaşamasına, yaşamlarını sürdürmelerine ve ekolojik çevreye etki eden teknik altyapı sorunları ve riskleridir. Kentlilerin hastalanmasına, sağlıklarını kaybetmesine ve ölümüne neden olan veya olabilecek bir niteliğe sahiptir. En önemli ve ağırlığının en fazla olması gereken kategoridir ve doğrudan kentlilerin sağlıklı yaşama, var olma koşullarını etkilemekte ve tehdit etmektedir.
Kentsel Çevre Sorunları ve Riskleri: Kentlilerin içinde bulundukları kentsel yaşam çevresinde, koşullarında ve kalitesinde, teknik altyapı hizmetlerinin eksikliklerinden ve/veya hizmetlere ulaşılamamasından kaynaklanan teknik altyapı sorunları ve riskleri olarak ortaya çıkmaktadır. İnsan sağlığını doğrudan etkilememekle birlikte kentliler üzerinde sosyal, kültürel, ekonomik, sosyolojik, psikolojik gibi birçok olumsuz etkileri bulunabilmektedir.
Teknik Sorunlar ve Riskler: Kentte hizmetlere ilişkin kaynakların verimli kullanılamamasından, projelerine uygun gerçekleştirilememesinden ve kentsel eğilimlere ve gelişimlere göre gerekli proje güncellemelerinin, düzenlemelerinin yapılmamasından ortaya çıkan genel olarak fiziksel, mekansal ve teknik altyapı sorunları ve riskleridir. Kentin mekân ve altyapı organizasyonunu, altyapı hizmet seviyesini ve kalitesini olumsuz etkilemesinin yanı sıra orta ve uzun vadede doğal yaşamın, günlük kent yaşamının işleyişini de olumsuz etkilemektedir.
Görüldüğü gibi belirlenen sorunların ve risklerin kent boyutunda kent ve kentliler üzerinde farklı etkileri bulunabilmektedir. Dolayısıyla da bunların her biri sorunun niteliğine, etkilerine göre farklı ağırlıkta ve öncelikte kategorize edilmeli ve değerlendirilmelidir. Bu noktada da belirlenen teknik altyapı sorunlarının önem
sırasına, derecesine göre; birinci sırada biyolojik-ekolojik, ikinci sırada kentsel çevre ve üçüncü sırada ise teknik sorunlar ve riskler gelmektedir. Bazı durumlarda kentlere ilişkin belirlenen sorunların birden fazla kategori ile ilişkili olması halinde, sorunun ağırlığı ve önemi fazla olan kategoride ele alınması, değerlendirilmesi uygun olmaktadır.
Kentlerde teknik altyapı hizmetlerine ve sorunlarına ilişkin toplanan gerekli bilgilerin doğru bir şekilde irdelenerek ele alınması ve sınıflandırılmasından sonra, analizlerin tam anlamıyla yapılabilmesi için bunların mekansallaştırılması da gerekmektedir. Bu noktada, kentlerin idari sınırları (mahalle sınırları) ile teknik altyapı hizmet sınırları, bölgeleri veya alt bölgelerine (içme suyu için basınç katları, pompa ve depo bölgeleri, kanalizasyon için pompa bölgeleri, elektrik dağıtım için trafo bölgeleri, telekomünikasyon için saha dolapları gibi) ilişkin eşleme sıkıntıları ile karşılaşılmakla birlikte, idari sınırlar özelinde bilgiye ulaşmanın ve toplamanın kolaylığından dolayı gerekli durumlarda kentte idari sınırlar içinde yeni alt bölgelerin oluşturulması, teknik altyapı sorunlarının sağlıklı bir şekilde tespit edilmesine ve mekânsallaştırılmasına yardımcı olması açısından gerekebilmektedir. Bu bölgeleme (idari sınırların alt bölgelere bölünmesi) esnasında alt bölgelerin, teknik altyapı hizmetleri ve projelerinin nitelikleri açısından belirleyici ve veri özelliğine sahip olan nüfus, arazi kullanımları, imar planı öngörüleri, hizmet sınırları gibi değişkenler dikkate alınarak oluşturulması, teknik altyapı sorunlarının en doğru şekilde mekânsallaştırılması açısından büyük önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, belirtilen değişkenlere bağlı olarak idari sınırlar içerisinde farklı ve karakteristik özelliklere sahip bölgelerin bulunması durumunda alt bölgelerin oluşturulması gerekmektedir. Yapılan bu bölgelemeler ile teknik altyapı sorunlarına ilişkin yapılan tespitlerin, sorunların gerçeğe en yakın sonuçları verecek şekilde mekânsallaştırılması sağlanabilmektedir. Bu noktada zaman zaman yaşanmakta olan en büyük sorun, teknik altyapı hizmet sınırları, bölgeleri ile idari sınırlar arasında eşleştirmede yaşanan zorluklar nedeniyle, belirlenen bazı teknik altyapı sorunlarına ilişkin bölgelere yapılan atamaların, mekânsallaştırmaların bölge geneline ilişkin gerçek sorunları ve eğilimleri göstermede uzak ve yetersiz kalmasıdır.
Kentlerde teknik altyapı sorunlarının (mevcut-olası) belirlenmesine yönelik bu aşamaların tamamlanmasından sonra, teknik altyapı hizmetlerinin her biri için tespit edilen sorunların ve risklerin niteliklerine, ağırlıklarına ve önemine göre güncel (mevcut), gelecek (olası) ve toplam (mevcut-olası) olmak üzere teknik altyapı sorunlarının iki farklı zaman dilimi ve genel olarak, kentin mahallelerine ve oluşturulan bölgelerine göre dağılımı, sorunlar ve riskler matrisleri ile ele alınmalı ve analiz edilmelidir. Bu matrislerin oluşturulmasında, teknik altyapı sorunlarından biyolojik sorunlar kategorisine girenler 3 puan, kentsel çevre ile ilgili sorunlar kategorisine girenler 2 puan ve teknik sorunlar kategorisine girenler 1 puan olarak değerlendirilerek, bölgelerde ortaya çıkan sorunlara göre bölgelerin toplam puanları hesaplanmalıdır. Daha sonra, o teknik altyapı türünde ortaya çıkan sorunların tümünün var olması durumunda oluşacak toplam puanın 3 eşit aralığa ayrılması ile az sorunlu, orta sorunlu ve çok sorunlu puan aralıkları belirlenerek, her bölgenin hesaplanan toplam puanlarına göre, az, orta ve çok sorunlu bölgeler ile varsa sorunsuz bölgelerin dağılımını kent genelinde gösteren haritalar ve grafik gösterimleri oluşturulmalıdır. Teknik altyapı sorunlarına ilişkin yapılan bu analizlerde, değerlendirmelerde bölgelerin niteliklerinin birbirlerine çok yakın olması halinde bu 3’lü sınıfta (az/orta/çok) yapılan analizlerin, daha detaylı analiz yapabilmek ve bölgeleri birbirinden ayrıştırmak maksadıyla 3’ün katları şeklinde (6’lı sınıflama, 9’lu sınıflama gibi) genişletilmesi yoluna da gidilebilmektedir. İrdelemelerin yapıldığı kentte var olan her bir teknik altyapı sorunlarına ilişkin bu analizlerden sonra, aynı yöntemi kullanarak bütün teknik altyapı türlerini ilişkin yapılan analizlerin beraber değerlendirildiği kentte genel teknik altyapı hizmetlerinin sorunlarına yönelik sonuç harita ve grafik gösterim hazırlanmalıdır. Sonuç haritada karşılaşılabilen en önemli sorun, bu haritaların özellikle bir veya iki altyapı türüne göre sorunların öne çıktığı bölgelerin az sorunlu niteliğe sahip olarak ortaya çıkabilmesidir. Bu yüzden yanlış çıkarımlarda bulunmamak için, her bir teknik altyapı türüne ilişkin ağırlıklı ve öncelikli sorunların ortaya çıktığı bölgeleri gösteren haritanın hazırlanmasına da ihtiyaç bulunmaktadır.
Teknik altyapı sorunlarının belirlenmesine yönelik geliştirilen bu analiz yöntemiyle, kentin güncel ve geleceğe yönelik iki farklı zaman diliminde ve bunların
beraber değerlendirildiği genel (mevcut-olası) teknik altyapı sorunlarının konumu, dağılımı, nitelikleri tarif edilerek, ortaya konulmakta ve bunun sonucu olarak teknik altyapı hizmetlerine ilişkin riskli ve öncelikli mekansal ve fiziksel müdahalelerin yapılması gereken bölgeler ortaya çıkmaktadır. Bu teknik altyapı sorunlarına ve risklerine ilişkin yapılan analizler ile teknik altyapı planlaması ve kent planlaması arasında eşgüdümün sağlanması, teknik altyapı hizmetlerinin ortak-eşgüdümsel proje niteliklerine göre çözüm önerilerinin ve ortak gerçekleştirme-programlama yöntemlerinin geliştirilmesi mümkün olabilmektedir. Bu noktada, tespit edilen bu sorunları ve riskleri oluşturan, belirleyen analitik faktörlerin, proje niteliklerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulmaktadır.
3.8 Kentsel Teknik Altyapı Sorunlarını Belirleyen Proje Niteliklerinin