Kent kavramıyla ortaya çıkan ve zamanla çeşitlenen ve gelişim gösteren teknik altyapı hizmetlerinin nicelik ve nitelik olarak birçok açıdan bir birlerinden farklılaştıklarını söylemek mümkündür. Çünkü her bir hizmet kentin başka bir gereksinimini karşılayarak farklı bir işlevi, hizmeti yerine getirmektedir. Dolayısıyla da, işlevine ve gereksinimine bağlı olarak farklı bir mekânsal organizasyon ve yapılanma içinde kentsel alanda kendine yer edinmektedir.
Ancak teknik altyapı hizmetlerinin türüne ve özelliklerine göre aralarında yer alan bu farklılıkların yanı sıra, bu hizmetlerin genel olarak aşağıda belirtilen ortak özellikleri taşıdıklarının söylenebilmesi de mümkündür. Buna göre:
Teknik altyapı hizmetleri kentlerin imar planları ve değişkenleri
üzerinden projelendirilmekte, uygulanmakta ve gerçekleştirilmektedir. Dolayısıyla, bu hizmetlerin hazırlanması ve
sunulması, yerleşmenin planının olup olmaması ve planın uygulanıp uygulanmamasına veya gerçekleşme oranına bağlı olarak gerçekleşmektedir.
Teknik altyapı hizmetleri kentlerde kamusal bir kullanım alanı olan
yollar üzerinden kente servis edilmekte, ulaştırılmaktadır. Yollar
kentlerin omurgasını oluşturması ve yerleşmenin her yerine servis götürmesi nedeniyle bütün kenti kavrayan bir ağ yapısına sahiptir. Dolayısıyla kentte her yere ulaşımı sağlayan ve kamusal alan olan yolların, kentin ve kentlilerin gereksinim duyduğu diğer teknik altyapı hizmetlerinin ulaştırılmasında da önemli bir rolü ve işlevi bulunmaktadır.
Teknik altyapı hizmetleri sağlıklı ve kaliteli kentsel yaşam
çevrelerinin, koşullarının oluşturulması için gerekli ve zorunlu olan kentsel hizmetlerdir. Kentliler, kent içinde dengeli bir toplumsal yapıya
sahip olabilmek, sağlıklı, huzurlu ve mutlu bir şekilde var olabilmek ve varlıklarını sürdürebilmek için kentin bu zorunlu hizmetlerine ihtiyaç duymaktadırlar.
Teknik altyapı hizmetlerinde ortak tüketim söz konusudur. Bu hizmetlerin bütün kente hazırlanması ve sunulması nedeniyle kullanılmasında bireysel tüketimden çok ortak tüketim söz konusu olmakta ve kullanım sonucunda hizmetin miktarında bir azalma olmamaktadır. Dolayısıyla tüketiciler teknik altyapı hizmetlerinden aynı anda yararlanabilmektedirler (Aktan ve Dileyici, 2005).
Teknik altyapı hizmetleri genellikle şebeke özelliği gösterirler ve
“şebeke dışsallığı”na sahiptirler. Bunların başında telekomünikasyon,
elektrik ve su hizmetleri gelmektedir. Şebeke dışsallığı, bir tüketicinin bir mal veya hizmete olan talebinin o mal veya hizmeti kullanan diğer tüketicilerden etkilenmesi olarak ifade edilebilir. Başka bir deyişle, bir tüketicinin bir mal veya hizmetten elde ettiği kazanç, o mal veya hizmeti kullanan kişi sayısı arttıkça artmaktadır (İçöz, 2003).
Teknik altyapı hizmetlerinde, hizmetin bedeli genel olarak
kullanıcılar tarafından karşılanmaktadır. Hizmetlerden faydalananların
genellikle hizmetin bedelini ödemesi söz konusudur. Bu özelliğinden dolayı bu tür hizmetlere, yarı özel mal veya ücretli mal sınıflandırması içerisinde yer verilebilmektedir. Belirli bir bedel karşılığında sunulmasından dolayı tüketimden dışlama mümkün olabilmekle birlikte, altyapı hizmetlerinin bedava sunumu da söz konusu olabilmektedir (Aktan ve diğer, 2005).
Teknik altyapı hizmetlerinde üretim maliyetinin altında bir fiyat
belirlenebilmektedir. Bu özellik teknik altyapı hizmetlerinin kamu hizmeti olma ve kamu yararı argümanı göz önüne alındığında ortaya
çıkmaktadır. Bir başka deyişle, devlet üretiminin gerekçelerinden birini düşük fiyat tespiti oluşturmaktadır. Dolaysısıyla kar amacı güdülmeyen ya
da karın ikinci planda irdelendiği ve değerlendirildiği bir özellik taşımaktadırlar (Aktan ve diğer, 2005).
Bazı teknik altyapı hizmetlerinde birleşik mal özelliği
bulunabilmektedir. Bazı hizmetlerin sunumu, diğer mal ve hizmetlerin
sunumuna da olanak sağlayabilmektedir. Bu durum, bu hizmetlerin türüne ve o hizmet türündeki ürün ya da mal çeşitliliğine göre değişmektedir (Bulutoğlu, 1988).
Teknik altyapı hizmetlerinin stoklanması mümkün değildir. Teknik altyapı sektörü önemli ölçüde hizmet niteliği taşıyan bir sektördür. Bu nedenle diğer mallarda olduğu gibi stoklanması söz konusu olamamaktadır (Aktan ve diğer, 2005).
Bazı teknik altyapı hizmetleri, diğer kullanıcılarla birlikte kullanıldığı
zaman kalitesi artan ücretli mallardandır. Bazı teknik altyapı
hizmetlerinden bir tek kişinin yararlanması etkin olmazken, birden fazla kişinin yararlanması halinde ihtiyacın karşılanması mümkün olabilmektedir (Savaş, 1999).
Teknik altyapı hizmetleri ekonomik kalkınmanın ve kentsel
gelişmenin sağlanabilmesi için gerekli araçlardan biridir. Bu hizmetler
her ne kadar, doğrudan toplam üretimi artırıcı bir nitelik taşımasa bile, üretimin gerçekleşmesi ve dolayısıyla ekonomik ve kentsel gelişimin sağlanabilmesi için gerekli şartları hazırlayan hizmetlerdendir. Bir başka deyişle, toplam üretim ve ekonomik kalkınma üzerinde olumlu etkilere sahiptir. Dolayısıyla teknik altyapı hizmetleri bir kentin işlevlerini yerine getirebilmesi kadar o kentte ekonomik faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi ve kentsel gelişmenin sağlanabilmesi için gerekli ve öncelikli olarak üretilmesi gereken hizmetlerdendir.
Teknik altyapı hizmetleri, yatırımın yapıldığı ilk aşamada yüksek
sabit maliyetleri gerektirmektedir. Teknik altyapı hizmetlerinin bu
özelliği daha çok sermaye yoğun bir üretim yapısına sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Kısa dönemde sabit maliyetler batık maliyetlerdir. Batık maliyetler (sunk costs); bir firmanın faaliyette bulunduğu sektörden çıkışı durumunda paraya dönüştüremeyeceği maliyetlerdir. Bu nedenle bu
hizmetlerin çoğunda “batık maliyetler” söz konusudur (Aktan ve diğer, 2005). Bu özelliği nedeniyle, çok fazla firmanın kolaylıkla piyasaya girip üretimde bulunabileceği bir hizmet türü olmadığı savunulmaktadır. Ancak günümüzde gerekli olan sabit maliyetlerin, özellikle de teknolojik gelişmelerin de etkisiyle, daha fazla firma tarafından karşılanabilmesi mümkün olabilmektedir.
Teknik altyapı hizmetleri uzun ömürlü olarak nitelendirilmektedirler. Bu hizmetler, ilk aşamada yüksek sabit maliyetler gerektirmeleri nedeniyle kentsel yerleşmenin gelecek öngörülerini de içine alan uzun ömürlü olarak projelendirilmekte, programlanmakta ve buna göre uygulanmaktadır. Dolayısıyla daha sonraki aşamalarda üretimin ya da kullanımın artmasıyla maliyetlerde düşüş gözlemlenmektedir. Bir başka deyişle yapılan yüksek yatırımların faydaları, daha sonraki yıllarda ortaya çıkmakta ve bu nedenle verilen hizmet uzun ömürlü bir nitelik taşımaktadır (Aktan ve diğer, 2005).
Teknik altyapı hizmetlerinde tüketici sayısı arttıkça tüketici başına
maliyetler azalmaktadır. Bu hizmetlerde tüketici sayısının artması
üretim ve hizmet ölçeğinin de artmasını gerektirdiğinden, bu artışa bağlı olarak maliyetler azalma göstermektedir. Bunun sonucunda da, bir tek üreticinin var olmasının en ekonomik çözüm olduğu savunulmaktadır. Teknik altyapı hizmetlerinin doğal tekel olarak tanımlanmasının sebebi, sahip oldukları bu özelliklerden kaynaklanmaktadır (Savaş, 1999).
Görüldüğü gibi teknik altyapı hizmetlerinin özellikleri, türlerine göre birbirinden farklılaşmakla birlikte hizmetlerin kentsel mekânın organizasyonu ve yapılanması üzerindeki karakteristik işlevi, bütün kenti kapsayan ağ, sistem yapısı ve kentin gereksinim duyduğu ve tükettiği kamusal bir hizmet ürünü, malı olmasından kaynaklanan ortak özellikleri de bulunmaktadır.