Kentsel teknik altyapıların planlanmasında ve teknik altyapı projelerinin değerlendirilmesinde, değerlendirmeye alınan proje niteliklerinin bu sürecin her aşamasında farklı etkileri bulunmaktadır. Bu nedenle, proje niteliklerinin altyapı projeleri üzerindeki bu değişen etkileri teknik altyapı hizmetleri için bu aşamaların tarif edilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır. Her teknik altyapı hizmetinin planlanması (hazırlanması ve sunulması) için belirli bir süreç ve bu süreçte belirli temel iş aşamaları ve iş ayrıntıları söz konusudur. Teknik altyapı hizmetlerinin hepsi için genel temel iş aşamalarından söz edilebilirken iş ayrıntıları teknik altyapı türüne göre farklılaşmakta ve özelleşmektedir. Bu noktada, her bir teknik altyapı hizmeti için genel temel iş aşamalarını aşağıda belirtildiği gibi tarif etmek ve sınıflandırmak mümkünken, bu temel iş aşamalarındaki iş ayrıntıları için her teknik altyapı hizmetinin kendi iş ayrıntıları o teknik altyapı hizmeti içinde ayrı olarak irdelenecektir. Bu çalışmada beş temel iş aşamasının varlığı kabul edilerek ortak- eşgüdümsel niteliklerin belirlenmesinde esas olarak alınmıştır. Bu temel iş aşamaları aşağıdadır:
1) ÖN ETÜD AŞAMASI
2) TASARIM/PROJE/PROJELENDİRME AŞAMASI 3) UYGULAMA/İNŞAAT AŞAMASI
4) DENETİM AŞAMASI
5) İŞLETİM AŞAMASI (BAKIM/ONARIM)
Bu aşamaların yukarıdaki önceliklerle sıralanmasında, geri dönüşlerin ve karşılıklı etkileşimin aralarında bulunduğu da bilinmelidir. Ön etüd aşaması mevcut durumun, gereksinimlerin ve sorunların değerlendirilme sürecine, proje, inşaat ve denetim
aşaması yapım sürecine (tasarım, inşa ve kontrol), işletim aşaması ise kullanım
sürecine ilişkin müdahaleleri içermektedir. Her bir teknik altyapı sistemi, bu temel iş aşamalarının gerek değerlendirmeye aldığı faktör, veri, değişken (bağımlı/bağımsız) gerekse de gerektirdiği işgücü, uzmanlık, maliyet, yapım süreleri açısından birbirlerinden farklılaşmaktadır.
1) Ön Etüt Aşaması: Yerleşmenin mevcut durumundan, gereksinimlerinden,
gelişiminden, değişiminden yola çıkarak bu durumu hazırlayan proje niteliklerini değerlendirmeye alan ve bu değerlendirme sonucunda ekonomik olarak altyapı maliyetlerini minimize edecek optimum teknik altyapı proje seçeneklerinin ve önerilerinin tartışıldığı, belirlendiği aşamadır. Bir başka deyişle, yerleşmenin geleceğe ilişkin gereksinimlerinin ve eğilimlerinin çok iyi analiz edilerek, değerlendirilerek ve irdelenerek yerleşmenin geleceğine ilişkin teknik altyapı hizmetlerinin ve kentin, proje ve planlama seçeneklerinin, önerilerinin ekonomik ve teknik olarak tartışıldığı ve ortaya konulduğu süreçtir. Yapılan araştırmalara göre, genel olarak her bir teknik altyapı hizmetinin keşif, ekonomik etüt ve teknik etüt iş ayrıntılarından oluştuğu kabul edilmektedir. Keşif; teknik altyapı türünün şebeke ve şebeke bileşenlerinin, tesislerinin çeşitli mekânsal konumlanma seçeneklerinin araştırılarak kentsel arazide eldeki ekonomik imkânlara göre maksimum fayda sağlayacak en uygun biçimde konumlandırılması için yapılan önerileri içeren ayrıntılardan, çalışmalardan oluşmaktadır. Ekonomik etüt; genel olarak teknik altyapı hizmetlerinin yüksek yatırım maliyetlerine sahip olmaları nedeniyle, mevcut şebeke olanaklarının değerlendirilerek mevcut proje niteliklerini ve yerleşmenin gelecekteki gereksinimlerini de dikkate alan alternatif proje seçeneklerinin ve önerilerinin teknik altyapı projeleri ve kent üzerindeki ekonomik etkilerinin irdelenmesini içeren ayrıntılardan, çalışmalardan oluşmaktadır. Teknik etüt ise; keşif ve ekonomik etüt sonucunda ortaya çıkan alternatif proje seçeneklerine ve önerilerine göre teknik mühendislik uygulamalarına tasarım/proje/projelendirme ve uygulama/inşaat açısından en uygun seçeneklerin ve önerilerin değerlendirilmesini ve belirlenmesini içeren ayrıntılardan, çalışmalardan oluşmaktadır. Bu iş ayrıntıları üzerinden hizmet ve servis seçenekleri ve önerileri belirlendikten sonra tasarım/proje/projelendirme aşamasına geçilmektedir.
2) Tasarım/Proje/Projelendirme Aşaması: Bu aşamada, her bir teknik altyapı
sistemi için kendine has niteliklerine bağlı olarak her hizmet özelinde şebeke güzergâhının belirlenmesi, şebeke uzunluğu, şebeke yapıları, kullanılacak malzeme, kullanılacak malzemenin nitelikleri, türü, kullanılacak araçlar gibi farklı iş ayrıntılarından söz etmek mümkündür. Dolayısıyla her teknik altyapı hizmeti kendi
karakteristik özelliklerinden dolayı iş ayrıntılarında farklı proje niteliklerini değerlendirmekte ve farklı mühendislik tekniklerini uygulamaktadır. Teknik altyapı projelerinin, proje detayları düzenlenerek tasarımı ve projelendirilmesi bitirildikten ve yerleşim haritaları üzerine aplike edildikten sonra uygulama/inşaat aşamasına geçilmektedir.
3) Uygulama/İnşaat Aşaması: Teknik altyapı hizmetine ilişkin tasarım/proje/
projelendirme aşaması tamamlandıktan sonra teknik altyapı projesinin projede belirtilen detaylara göre uygulandığı, inşa edildiği, gerektiğinde uygulamada yaşanan sorunların dikkate alınarak projenin revize edildiği aşamadır. Bu aşamada, her bir teknik altyapı hizmetinin niteliklerine göre, özel ve farklı mühendislik uygulama/inşaat yöntemlerinin, araçlarının ve malzemelerinin kullanılmasının yanı sıra, genel olarak kazı, şebeke döşenmesi, şebeke bağlantılarının yapılması, şebeke binaları inşası, inşa edilen şebekenin ve bileşenlerinin test edilmesi, dolgu gibi iş ayrıntılarından söz etmek mümkündür. Bu uygulama/inşaat aşamasının tamamlanması sonucunda teknik altyapı sistemi kentin kullanımına, işletmeye açılarak, hizmetleri kente ve kentlilere ulaştırmaktadır.
4) Denetim Aşaması: Gerek tasarım/proje/projelendirme aşaması ile
uygulama/inşaat aşamasının entegrasyonun, eşgüdümünün gerekse de yine bu aşamalarda teknik altyapı hizmetlerinin birbirleriyle olan eşgüdümünün denetlendiği ve kontrol edildiği aşamadır. Bu aşamada denetim, hem kurum içi hem de kurum dışı denetim mekanizmaları ve birimleri tarafından yerine getirilerek eşgüdümsüzlükten kaynaklanabilecek olası sorunların minimuma indirilmesi sağlanmaktadır. Her bir teknik altyapı hizmeti için benzer ve ortak iş ayrıntılarından söz etmek mümkündür.
5) İşletim Aşaması: Uygulama/inşaat aşaması tamamlanarak kullanıma hazır hale
getirilen teknik altyapı hizmetlerinin kentlilere, kullanıcıya, tüketiciye ulaştırıldığı, hizmetin ve/veya ürünün verildiği, tüketildiği, bu hizmetin ve/veya ürünün kalitesinin, çeşitliliğinin arttırılarak fiyatının belirlendiği, hizmetlerin gelir-gider dengesine bağlı olarak maliyetlerin düşürülerek maksimum fayda sağlayacak biçimde yapılandırıldığı ve hizmetin standardının, sürekliliğinin sağlandığı aşamadır.
Ayrıca, bu aşamada kullanım biçimine ve zamana bağlı yıpranma payı dikkate alınarak hizmetin bakımı ve onarımı gerçekleştirilmektedir.
Bu çalışmada teknik altyapı hizmetlerinin temel iş aşamalarından; ilk üç aşamada yani ön etüt, tasarım/proje/projelendirme ve uygulama/inşaat aşamalarında sekiz
adet teknik altyapı türüne göre proje karakteristikleri dikkate alınarak tarif edilen iş
ayrıntılarının her biri için tekil ve ortak proje nitelikleri belirlenmeye ve değerlendirilmeye çalışılmıştır. Denetim aşaması, gerek bir kontrol aşaması olması gerekse de süreçte farklı aşamalarda ortaya çıkması açısından, işletim aşaması ise kullanım, tüketim aşaması olması, piyasa ve farklı maliyet unsurlarını (personel, malzeme gibi) içermesi açısından bu çalışma kapsamında değerlendirilmeye alınmamıştır.
Sonuç olarak, bu noktada teknik altyapı hizmetlerinin her birinin bu üç temel iş aşamalarında ortaya çıkan, planlama sürecini ve aşamayı doğrudan etkileyen nitelikler, faktörler, bağımlı-bağımsız, tekil ve ortak değişkenler ve bunların birbirleriyle olan ilişki ağı, haritası ortaya konulmuştur. Buradan yola çıkarak da, bu aşamalarda ve teknik altyapı planlama sürecinde proje niteliklerine ve mevcut-olası kentsel teknik altyapı sorunlarına bağlı olarak ortak-eşgüdümlü proje nitelikleri üzerinden eş zamanlı ve eşgüdümlü planlama, gerçekleştirme–programlama seçeneklerini tartışan ve ortaya koyan yaklaşım, yöntem geliştirilmiştir.
3.4 Kentsel Teknik Altyapı Hizmetlerinin Temel İş Aşamaları ve İş