Tire kenti, kuzeyinde yer alan Küçük Menderes Havzası’nın verimli tarım toprakları ve düzlük alanları, güneyinde yer alan Aydın Güme Dağları’nın etkileriyle farklı bir doğal ve fiziki çevreye sahiptir. Bu kapsamda, doğal fiziksel yapı ve çevresel kaynaklar olarak meteorolojik durum, jeolojik durum, bitki örtüsü ve toprak durumuna ilişkin veriler incelenmektedir.
4.4.1. Meteorolojik Durum
Tire ve cephesinde bazen yağışlı, ılık bazen de açık ve soğuk hava devreleri bahar aylarında genel olarak açık ve sakin hava devreleriyle ağanak yağışlı, soğuk hava koşulları zaman zaman etkili olmaktadır. Haziran ay
esmektedir. İkinci bir egemen zgar yönü yoktur.
yıllık ortalama sıcaklık 16.5oC’dir. Ocak ayı ortalaması 7.5 oC, emmuz ayı ortalaması 27.5oC’dir. Bu değerler yazın oldukça sıcak kışların ise ılık ılın 5 ayında (Mayıs-Eylül) ortalama sıcaklığı 20 oC’nin zerinde olması nedeniyle Akdeniz Termik Rejim Tipine uymaktadır. Tire’de ka
r. n yağışlı mevsim kıştır. Bu da Akdeniz tali cephesinin hareketleri sonucu meydana ge
hüküm sürmektedir. İlk s
ından itibaren tropikal kava kütlesi etkili olmaya başlamaktadır. Sonbaharda Kasım ayından itibaren yüksek basınç şartları nedeniyle açık ve sakin hava dereceleriyle batı yönlü rüzgarların estiği görülmektedir. Tire’de yıl içinde egemen rüzgar %.75 W (batı) yönünden % 40.5 frekansla
rü
Tire’nin iklim açıklamalarında hava kütlelerinin çok etkili olmasının yanı sıra denize yakın olması, yükseltinin fazla olmaması, bir bölümünün Güme Dağları’nın kuzey yamaçlarında kurulu olması ve relief şekillerinin deniz etkisinin sokulmasına yardım etmesi gibi nedenlerde etkilidir.
Tire ilçesinde T
geçtiğini göstermektedir. Y ü
ydedilen en yüksek sıcaklık 42.5 oCile 14.07.1968, en düşük sıcaklık ise –11.0OC ile 15.01.1968 tarihinde görülmüştür.
Tire ilçesinde en yüksek nisbi nem oranı (%71) Aralık ayında görülmektedir. En düşük nisbi nem oranı %47 ile Temmuz ayındadır. Tire’de yıllık ortalama yağış miktarı 791.7 mm yakın çevresi ve diğer ilçelere oranla daha fazla yağış almaktadı E
len frontal yağışlardan kaynaklanmaktadır. En az yağış yaz mevsiminde düşmektedir. Aralık ve Ocak aylarında yağışlı günlerin ortalama sayısı 10 günden fazla olmaktadır. Özellikle Temmuz – Ağustos’ta saatle ifade edilecek kadar düşmektedir. Kar yağışlı günlerin sayısı ise 2-3 gün ile sınırlıdır.
4.4.2 Jeolojik Durum
Tire ilçesi, Aydın Dağları’ndan Küçük Menderes Ovası’na doğru inen derelerin luşturduğu birikinti konileri üzerinde yer almaktadır. Güneyde Güme Dağı, kuzeyde ise Küçük Menderes Ovası ile sınırlıdır. Şehir ilk kurulduğu yüksek kısım ve geliştiği alüvyal taban olarak iki açıdan incelenebilmektedir.
İlçenin sağlam tabakaları zaman ile 1.Jeolojik devirde oluşmuştur. Güme dağı ile doğu kesimi dağları kuvars ve şit özelliği gösterir. Batı bölümü dağlarının kayaları ise kireçtaşı özelliği gösterir. Küçük Menderes Havzasının alüvyal kalınlığı 180 m’dir. K.Menderes Nehri kendi alüvyal taşkın ovası içinde yer yer ileri derecede menderesler çizerek akmaktadır. Ayrıca bu bölümde birçok yerde eski mecra parçaları mevcuttur. Bu tip eski mecralara özellikle Tire ve Gökçen çevresinde rastlanmaktadır.
4.4.3 Topografik Durum
ün lmamaktadır. Kuzey ve batıdaki düzlük araziler ise alüvyal topraklardan oluşan
gelişimi bu tarım yapılan alanlara doğru yönelmektedir.
3-10 eğimli alanda yer almaktadır. Alüvyal üzlükler ise %0-5 eğimli alanlardır.
o
Tire’nin güney ve güneydoğu bölgesi yüksek tepelerden oluşmaktadır. Dağlık ve ormanlık olan bu bölgenin eteklerinde Tire’nin ilk kuruluş yıllarından kalma mevcut doku yer almaktadır. Kuzeyi ve batısında ise düzlük alanlar bulunmaktadır. Güneyi gittikçe yükselen dağlık bölgelerden oluştuğu için bu bölgelerde gelişme mümk o
tarım alanlarıdır ve kentin
Yerleşimin güneyini oluşturan dağlık alanlarda eğim % 20’nin üzerinde iken mevcut yerleşim dağların eteklerinden başlayarak kuzeye doğru eğimin % 0-6 arasında olduğu düzlük alanlara doğru yayılmaktadır. Genellikle kentin güneyinde yer alan eski yerleşim alanları % 19-24 arası eğimli alanda, kentin kuzeyinde yer alan yeni yerleşim alanları ise, %
Şekil 4.8 Tire yerleşmesi ve yakın çevresi erozyon durumu. Kaynak: MTA, 2006. Şekil 4.7 Tire yerleşmesi ve yakın çevresi
eğim durumu. Kaynak: MTA, 2006.
Güme Dağı’nın yamacında yer seçmesinden dolayı Tire yerleşmesinin büyük bir
çoğunluğu için orta ve şiddetli erozyondan söz etmemiz mümkündür. Kentin yeni gelişme alanları olarak ortaya çıkan ve kentin kuzeyinde yer alan alüvyal düzlükler ise erozyonun hafif olduğu ya da hiç olmadığı alanlar olarak ortaya çıkmaktadır.
4.4
Tirenin tarihi coğrafyası incelendiğinde, her yerleşimin birbirlerinden ayrı su tedir. Bu kaynaklar genellikle Balpınarı, öğürlük, Bademye, Arappınarı ve Kalmaz pınarları olarak dikkati çekmektedir. Bu su
.4 Hidrolojik Durum
Tire Küçük Menderes Havzası’nın Ödemiş-Tire alt havzası içinde yer almaktadır. Küçük Menderes Havzası’nın en önemli akarsuyu Küçük Menderes Nehri ve yan kolları olan Fertek Çayı, Uladı Deresi, Ilıca Deresi, Değirmen Dere, Aktaş Deresi, Rahmanlar Deresi, Pirinçci Deresi, Yuvalı Dere, Ceriközkaya Deresi, Eğridere, Birgi Çayı, Çevlik Çayı ve Keles Çayı’dır.
kaynaklarına sahip oldukları görülmek Ç
kaynaklarından Balpınarı daha çok Kaplan ve Hisarlık pınarlarını kullandığından ana kaynak görüntüsü taşımaktadır.
İller Bankası tarafından K.Menderes Havzası içinde ve civarında bulunan belediyelerin içme ve kullanma suyunu karşılamak için 1998 yılı sonuna kadar 120 adet kuyu açılmıştır. K.Menderes Havzası ve civarında, DSİ Genel Müdürlüğü, İller Bankası, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, belediyeler ve şahıslar tarafından değişik amaçlarla açtırılmış 10.000’den fazla kuyu bulunmaktadır. DSİ ve İller Bankası tarafından açılan kuyu sayılarında özellikle 1990 sonrası hızlı bir artış görülmektedir. Bu artış sonucunda yeraltı suyunun aşırı ve kontrolsüz kullanılması yeraltı su seviyesinin düşmesine neden olmuştur.
4.4
lar ince kumlu ve killi topraklardır. Aydın ağlarında ise intrazonal toprak tipleri hâkimdir.
Şekil 4.9 Tire yerleşmesi ve yakın çevresi toprak grupları. Kaynak: MTA, 2006.
.5 Toprak Kabiliyeti ve Bitki Örtüsü
Tire ve çevresinde alüvyal, kolüvyal, kireçsiz kahverengi ve kırmızı-kahverengi Akdeniz toprakları bulunmaktadır. Şehrin kuzeye ve batıya yayıldığı düz alan alüvyal örtüyü meydana getiren azonal topraklarla kaplıdır. Grimsi ve açık kahverengi renkleriyle belirginleşen bu toprak
d
Kentin özelikle gelişme alanlarının bulunduğu kuzeyi ve batısı I. ve II. sınıf verimli tarım topraklarından oluşurken, kentin doğusunda ve yerleşik dokunun bulunduğu alanda III. ve IV. sınıf tarım toprakları görülmektedir. Buradan da anlaşılacağı üzere kent verimli tarım toprakları üzerine kurulmuş olup, gelişimini bu şekilde sürdürmektedir.
Tire kentsel alanında bitki örtüsünün önemli bir kısmı tahrip olmuştur. İlçenin özellikle gelişme alanlarında (kuzey ve batı yön
Şekil 4.10 Tire yerleşmesi ve yakın çevresi toprak sınıfları durumu. Kaynak: MTA, 2006.
Şekil 4.11 Tire yerleşmesi ve yakın çevresi bitki örtüsü durumu. Kaynak: MTA, 2006.
ünde) ağırlıklı olarak kuru, sulu rıma ayrılmış topraklar bulunmaktadır. Güneyde ise bozuk baltalık ormanlar gö
oluşumunun 650-700 yıllık olduğu tahmin edilmektedir. Gümüşpala Caddesi’nin ta
rülmektedir. Makilerden oluşan bu alanın içinde kestane ağaçlarına da sık rastlanmaktadır. Ayrıca, kentin hemen çeperinde ise güney, doğu, batı yönlerinde zeytinlik alanlar göze çarpmaktadır.