Kaynak Bakımından

D ller sürekl b r değ şme ve gel şme ç nded r. Yüzyıllar ç nde b r d lden başka d ller ortaya çıkab l r, bu sebeple akraba d l sayısı ger ye doğru g d ld kçe azalır.

D ller n kaynak açısından sınıflandırılması, yeryüzünde varlığı kabul ed len d l a le ve gruplarının bel rlenmes de temelde y ne b ç m ve yapıyla lg l özell klere dayanır. Özell kle, b ç m ve yapı yönünden yakınlıklara ses ve söz d z m açısından ortaya konan yakınlık ve l şk ler de eklen nce d ller arasında b r akrabalık olasılığı güç kazanmaktadır. Sözcükler n en esk b ç mler arasında eşl k ve benzerl kler, özell kle kültür sözcükler ve sayı adları bakımından ortaya çıkan eşl kler n b rer rastlantı ya da ödünç almaya bağlanamayacağı spatlanırsa bütün bu ölçütler n heps b rden b r d l akrabalığının varlığını kes nleşt rmekted r.

Ortak b r d lden değ ş k d ller n ortaya çıkması sürec ne d lb l msel ayrılma den r.

Son beş yüz yılda dünyada var olan on b n kadar d l n yaklaşık dört b n n n savaş, salgın hastalıklar, sömürgec güçler n neden olduğu zorla s nd rme ya da d ğer nedenlerle artık ölü d ller durumundadır.

Kalan altı b n d l n büyük b r kısmı çok az nsan tarafından konuşulmakta ve küreselleşme yüzünden yok olma tehl kes le karşı karşıyadır.

Yeryüzündek bell başlı d l a leler şunlardır:

1. Ural - Altay D l A les 2. H nt - Avrupa D l A les 3. Ham - Sam D l A les 4. Bantu D l A les 5. Ç n - T bet D l A les 6. Kafkas D l A les 7. Avustronezya D l A les

8.2.1. Ural - Altay Dil Ailesi

Adını Ural ve Altay dağlarından bu d l grubunun varlığının ortaya konuluşu 18. yüzyılın başlarına kadar götürüleb l r. Strahlenberg bu konuda lk çalışmaları yapan k ş d r. Her ne kadar Ural ve Altay ter mler b rl kte kullanılsa da eklemel l k, er ll k ve d ş ll k g b bazı benzerl kler n bulunmasına karşın köken bakımından b r akrabalığı kanıtlayacak kes n del ller yoktur. Bu sebeple Ural grubu ve Altay grubu olmak üzere k ye ayrılır, ayrı ayrı değerlend r l r.

Her k gruptak d llerde ünlü uyumu vardır. Bağlantılı olan bu d llerde bazı ekler hem çek m hem de yapım ek olarak kullanılmaktadır. Bunlar dışında b rtakım ses, söz d z m , yapı ve sözcük benzerl kler görülmekted r.

Yukarıdak tabloda k ş zam rler ndek yakınlık göster lmekted r.

Altay d ller ç nde b rb r ne en çok yakınlık gösteren Türkçeyle Moğolcadır. Moğolcanın Türkçeyle b ç m, söz varlığı ve söz d z m yönünden b rçok benzerl ğ vardır. Örneğ n; Türkçedek yel k ek ve yönelme durumu ek Moğolcadak eklerle aynıdır. Y ne Türkçe ve Moğolca arasındak bazı sözcüklerde de eşl k ve benzerl kler vardır: kulak-qulağu; saç-saçuğ g b . Türkçe, Moğolca, Mançuca, Tunguzca d ller arasındak uygunlukların b r rastlantı ya da ödünç alınmadan ler gelmed ğ , köktek b r akrabalığa şaret ett ğ düşünülmekted r.

Altay d ller n n en öneml ortak özell kler nden b r , ünlü uyumudur. Sözcükler ç ünsüzle başlamaz.

B ç m açısından se Altay d ller n n en öneml özell ğ bağlantılı oluşudur. Çek m ve sözcük türetme, son ekle sağlanır. Altay d ller nde c ns yet olmadığı ç n sözcükler b ç m değ ş kl ğ ne uğramaz. Sayı sıfatlarından sonra gelen adlar genell kle çoğul değ l, tek l olarak kullanılır.

Japonca ve Korece’n n Altay d l a les ç nde yer alıp almayacağı konusu tartışmalıdır. B r görüşe göre bu d ller n bağlantılı d llerden olması sebeb yle bu d l a les ç nde yer alması gerekt ğ n fade edenler bulunmaktadır.

8.2.2. Hint - Avrupa Dil Ailesi

Avrupa’nın kuzey batısındak İsveç ve Norveç’ten Akden z kıyılarına, Rusya’dan H nd stan’a kadar uzanan, H nd stan’dan Anadolu’yu ç ne alan büyük b r alan ç nde konuşulan pek çok d l n ç nde bulunduğu bu büyük a le yapılan araştırmalar sonucu varsayımsal b r H nt - Avrupa kaynak d l ne bağlanmaktadır. Ses, b ç m ve söz d z m yönünden görülen bazı benzerl kler bu d l a les n n varlığını ortaya koymaktadır. Dünya d l a leler üzer nde en çok çalışma yapılan d l a les H nt - Avrupa’dır.

Yunanca, Arnavutça, Keltçe, L tvanca bu d l a les n n Avrupa kolunda yer alırken; tar hî Sanskr tçe le Avestçe Asya kolunda yer alır. Asya kolundak en öneml d ller H ntçe ve Farsça gel r. Bunların dışında Pak stan’da konuşulan Urduca, Afgan stan ve Tac k stan d ller Tac kçe ve Peştonca y ne Asya kolundak d ğer d llerd r.

H nt - Avrupa d l a les n n varlığını ortaya koyan bağlar, çeş tl açılardan yapılan ncelemelerle kes nleşmekted r. Ses, b ç m, söz d z m ve özell kle de söz varlığındak benzerl kler d kkat çek c d r. 

“yıldız” ve “bal” kavramlarının H nt - Avrupa d l a les n n Germen kolundak karşılıkları aşağıdak tabloda göster lm şt r:

Bu tür sözcük ortaklıklarının ncelenmes , fonet k değ şme eğ l mler n n saptanmasına, ses yasalarının konmasına yol açar, akrabalık l şk ler görülür.

8.2.3. Hami - Sami Dil Ailesi

Bu d l a les adını Tevrat’ta geçen Nuh Peygamber n k oğlunun adına (Ham ve Sam) dayanmaktadır.

Yaşayan d llerde Arapça, İbran ce, Habeşçe, Aramca le ölü d llerden Akadça ve Koptça bu d l a les ç nded r.

Sam d ller n n en öneml özell kler nden b r , bu d ller n kökler n n üç ünsüzden kurulmuş olmasıdır.

Arapça kök bükümlü d ller n karakter st k örneğ d r. İbran ce aslında d n b r d ld r. Tevrat bu d l le yazılmıştır. D n b r d l olarak yüzyıllarca yaşayan İbran ce 1948 yılında İsra l’ n resm d l olarak, İsra l’de yapılan d l devr m yen den canlandırılmıştır. Habeşçe se Et yopya’da konuşulan d ld r. Kopt d l se Esk Mısır’da kullanılmış, H yerogl f yazılı belgelerle varlığını gösterm şt r. Bugün Batı d ller nde yaşan egypte, egypt sözcükler kopt sözcüğünden gel r.

8.2.4. Bantu Dil Ailesi

Afr ka’da ve b lhassa Orta ve Güney Afr ka’da yerl ler tarafından konuşulan d ller bu d l a les ne g rer.

Swa l , Kongo, Mongo, Zulu Gondo g b d llerden oluşur. Bu grubun en çok tanınan d l aynı zamanda Afr ka kıtasının geçer d l olan Swa l d l d r, kes n b r rakam ver lmemekle b rl kte 50 m lyon le 100 m lyon arasından nsan tarafından konuşulmaktadır.

8.2.5. Çin - Tibet Dil Ailesi

Ç nce, T betçe, S yamca ve Anamca, V etnamca d ller n kapsayan d l a les d r. Ç n - T bet d ller n n en kalabalık grubu olan Ç n d ller , Ç n’den başka, Endonezya, S ngapur ve Amer ka’da da konuşulur. Ç nce 1 m lyardan fazla nsan tarafından konuşulan dünyanın en büyük d l d r. Kullandıkları yazı se alfabet k olmayan karakterlerd r ve Japon, Kore ve V etnam alfabeler n n de kaynağıdır. T betçe se oldukça az konuşura sah pt r. T betçey yaklaşık 6 m lyon nsan konuşmaktadır.

8.2.6. Kafkas Dil Ailesi

Kafkaslar etn k açıdan dünyanın en karmaşık bölgeler nden b r d r. Yüksek dağlarla çevr l Kafkaslarda b r yandan d ller n ve kültürler n özgün b r b ç mde korurken d ğer yandan pek çok kültürel ögede benzerl kler görülür. Bu d l a les ç nde Gürcüce, Lazca, Abhazca, Çeçence, Çerkezce g b d ller yer alır.

Ancak Kafkas d ller n n en b l nen ve en fazla konuşuru olan d l Gürcüced r. Gürcüce yaklaşık 8 m lyon nsan tarafından konuşulur ve lk yazılı met nler MS 430 yılına a t olan ve F l st n’de b r k l sede bulunan anıttır.

8.2.7. Avustronezya Dil Ailesi

Bu d l a les 200 m lyon c varında nsan tarafından konuşulmaktadır. Endonezya, F l p nler, Madagaskar ve Papua Yen G ne bu d ller n konuşulduğu alanlardır. Papua Yen G ne se 700’den fazla d l le dünyanın en dar alanında en çok farklı d l konuşulan bölges d r.