Dinleme Becerisi

D nleme sözsel g rd y anlama ve yorumlama sürec d r. Okuma sürec ne benzer şek lde d nlemen n başarısı, d nleme sürec ndek bağlamsal özell klere, sözsel g rd n n n tel ğ ne göre değ ş kl k göster r.

Ayrıca okuma becer s ne benzer şek lde, d nleme sırasında da b r ürün ortaya konmamasına karşın d nley c b l şsel olarak akt r. D nleme sırasında ş t lenler n tamamı belleğe kayded lmez. Öncel kle söylenen le duyulanın aynı şeyler olduğu kontrol ed l r. D nley c konuşucunun söyled kler n en gerçekç ve yakın anlamında kavramaya çalışır. Kısa sürel bellektek bu şlemlerden sonra kalıcı olan b lg ler uzun sürel belleğe aktarılır.

Okumada olduğu g b d nlemen n anlamlandırılmasında da bağlam ve dünya b lg s öneml rol oynamaktadır. Telev zyonda, b r tartışma programını ortasından t baren zleyen b r k ş b r bütün olarak anlama ulaşmak ç n sözcükler tümceler şlemeye başlar. Bununla b rl kte konu le lg l dünya b lg s n de harekete geç rerek, bu b lg ler anlama hızlı b r şek lde ulaşmak ç n kullanır.

Karşılıklı konuşmada se, öncek bölümlerde aktardığımız g b anlamda uzlaşmak ç n gerek d nleyen gerekse konuşucu tarafından çeş tl stratej ler zleneb lmekted r. D nleme etk nl ğ gerek tek yönlü gerek etk leş ml olsun çeş tl z h nsel şlemler çermekted r. D nleme becer s n n şlemsel basamakları şu şek lde sıralanab l r:

Sesb r mler algılama, tanıma Parçalarüstü b r mler tanıma Sözcük tanıma

Söz d z m nden kaynaklanan anlam özell kler n anlama Met ndek b r mler ve bölümler arasındak l şk y anlama ayrımı yapmak da mümkün olmayacaktır. Sesler n algılanması, özell kle ünsüzler n algılanmasının kümesel özell k taşıdığını öne süren görüşler de bulunmaktadır. Bu görüşe göre, d nley c duyduğu herhang b r ses , o ses b r m ç n oluşturduğu kümede algılamaktadır. “Anne geld ” tümces n b r çocuk

“Ane deld ” b ç m nde kullanırken “deld ”n n “geld ” ç n kullanıldığını b lmekted r. Yet şk nler n se, konuşurken her ses algılamadıkları, bağlam ç nde b r sözcüğe a t daha az ses duyarak sözcüğü tanıdıkları dd a ed lmekted r.

Parçalarüstü b r mler tanıma: Konuşmanın anlamlandırılmasında tümce düzey ndek ses b l msel özell kler de önem taşımaktadır. Söz gel m , ‘kavşak’ b r tümcen n doğru anlamlandırılmasında öneml rol oynar. ‘Balkonaçıkmış’ g b b r tümcede kavşağın başka yerlere konması “balkona çıkmış” ve “balkon açıkmış” g b k farklı tümcen n oluşumuna neden olur. Bunun g b vurgu, ezg , durak g b tümce düzey n etk leyen b r mler n algılanması da d nleme ç n öneml d r.

Sözcük tanıma: D nlemedek b r d ğer adım sözcük tanıma sürec d r. Genel olarak bel rl sözcük sınırlarının bulunduğu ve böylece sözcükler n bu sınırlarda algılandığı bel rt lmekted r. Sözcüğün uzunluğu, sıklığı, bağlamdan çıkarılab l rl ğ sözcük tanıma süreçler ne etk eden etmenlerd r. Çok hecel sözcükler n tek hecel sözcüklerden, tümcen n orta ya da sonundak sözcükler n baştak lerden daha kolay b l nd ğ bel rlenm şt r. İş tsel algı sırasında sözcük tanıma şlem n açıklamak ç n a) sözcük başı ş b rl ğ model ve b) k l şlem model g b modeller n de öne sürüldüğü görülmekted r.

Sözcük başı model ne göre; d nleme sırasında b r sözcüğün tanınmasında sözcük başındak ses b r m ya da hecen n öneml b r yer vardır. Bunun neden bu ses b l m ya da hecen n d ğer bölümlerden daha önce tanımlanması ve z h ndek olasılık kümes n daraltmasıdır. Bu modele göre, sözcük başı yönlend r c olur ve belleğ m zdek sözcük tanıma s stem algıladığı sözcük başındak ses ya da hece le başlayan sözcükler tarar. Sözcük başı uyumu gösteren l steden g rd sözcüğü bulur, çıkarır. Örnek: se- serap, sepet, sele, sek ... İk l şlem model se, sözcük başı ş b rl ğ model n bütünley c n tel kted r. Bu modele göre, k l algılama söz konusudur. Yan sözcük algılamasında hızlı n tel kl paralel şlemeye ek olarak yavaş n tel kl ç zg sel şleme de bulunmaktadır. Hızlı paralel şlemde olası aday sözcükler bel rlen r, yavaş ç zg sel

şlemde se tek doğru olan seç l r.

Söz D z m nden Kaynaklanan Anlam Özell kler n Anlama: Tümce düzey ndek ses b l msel özell kler n dışında söz d z msel karmaşıklık, eks lt l yapıların bulunup bulunmaması g b durumlar da d nleme

Konu ve Alt Konulan Saptama: Karşılıklı etk leş m sürec nde konuşulan ana konu çevres nde açılmış pek çok alt konular bulunab l r. Dahası, konu değ ş mler de çok sık yaşanır. D nleme sürec nde bu değ ş mler n y zlenmes önem taşımaktadır.

Konuşma Durumu Anlama ve Değerlend rme: Konuşma durumu; konuşmanın geçt ğ yer, konuşucunun yaşı, c ns yet , mesleğ , sosyal durumu vb. b lg ler çer r. Bu tür b lg ler konuşmanın algılanmasında d nley c ç n öneml puçları oluşturab l rler.

3.2.1. Beynimizdeki Dinleme Süreci

D nleme becer m z ç n beyn m zde özelleşm ş alanlar bulunmaktadır. Söz konusu alanlar ve d nlemen n gerçekleşmes n Carter (2009) şu şek lde bel rtmekted r:

Söylenen kel meler çok hızlı b ç mde (yaklaşık 150 ms) konuşan k ş n n ağzından d nleyen n kulağına ulaşır. Kulakta bu ses dalgaları koklear (salyangoz) sayes nde elektr k s nyal ne dönüşür ve bu b lg ses olarak şlenmek üzere duysal kortekse gönder l r. Sözcükler beyn n sol yarıküres ndek Wern cke alanında çözümlen r ama tam anlamanın sağlanması ç n tonlama, beden d l ve r t mle l şk l olan b lg ler n çözümlenmes ç n beyn n sağ yarıküres dâh l b rçok alan akt ve olur. Bu alanların herhang b r hasarlanırsa d nleyen k ş let ye da r tamamlanmamış b r algıya sah p olacaktır. D nlemen n aşamaları şu şek lde fade ed leb l r:

Sesin Kaydedilmesi (50-150 ms): Sözcükler seslend r ld kten sonra ses kayded l r. Konuşanın ses , ş tsel kortekse g der. Sözcükler n çözümlend ğ ve duygu, tonlama ve r t mle lg l şlemler n yapıldığı alanlara bu b lg dağıtılır.

Duygusal Nitelikli Kayıt (150-200 ms): Duygusal n tel k kayded l r. Am gdala bölges konuşmanın duygusal n tel ğ n anlamada ve hemen ardından duygusal b r yanıt üretmede etk n rol oynar. D ğer b r dey şle, söylenenler n duygusal çer de hızlı b r şek lde anal z ed l r.

Sözcüksel Analiz(250-350 ms): Sözcük d z s anal z ed l r ve sözcükler n anlamı çıkartılır. Konuşma Wern cke alanında çözümlen r ve daha sonra her k bey n bölges ndek ön-yan bölgeler ve alın bölges olarak da b l nen frontal alanda sözcükler n anlamı çözümlen r.

Bilinç Düzeyinde Kontrol (400-550 ms): Bu aşamada anlama b l nç düzey nde ulaşılır. Bu aşama, konuşma sesler n n anlamlı b r d z ye dönüştürülmes , sözcükler n çözümlenmes nden ler b r aşamadır. Sözcükler bütünlüklü b r anlam sağlamak üzere bellekle l şk lend r l r ve bu şlem de büyük oranda frontal alanda gerçekleş r.