Literatürde bu çalışmada kurulan modeldeki kaynak bağımlılığı düzeyinin rekabet stratejileri üzerindeki etkisini ele alan yeterli düzeyde çalışmaya rastlanılmamaktadır. Ancak, bu çalışmayı dolaylı olarak destekleyen araştırma bulguları mevcuttur. Bunlara aşağıda yer verilmektedir:
Fink ve arkadaşları(2006), işlem maliyeti ekonomisi, kaynak bağımlılığı kuramı ve müşteri- tedarikçi ilişkilerini açıklamak için Amerikada 372 kağıt hamuru, kağıt ve karton fabrikalarından elde edilen veriler üzerinde yapılan çalışmada, müşterinin kuruluşlar arası ilişkisel bir değişim oluşturma kararı, kaynak bağımlılığı boyutlarından varlık özgüllüğü, teknolojik belirsizlik ile pozitif ve anlamlı bir ilişki olduğu ancak, kaynak yoğunluğu ve kaynak bulmada belirsizlik boyutu arasında anlamlı ve negatif bir ilişki olduğunu tespit etmişlerdir. Müşteri- tedarikçi arasındaki ilişkinin her iki teoriden de daha önemli olduğu gösterilmektedir.
Pfeffer (1973), İllinois eyaletindeki hastanelerin yönetim kurulu fonksiyonları ve hastane özellikleri üzerine 57 hastanede yaptıkları araştırmada, topluma daha bağımlı özel hastaneler hastane yönetim kurullarına, yerel, çevreyi birleştiren yöneticiler tercih ederken, yerel topluma daha az bağımlı devlet hastaneleri yönetim kurulunun idari fonksiyonuna yarar sağlayacak yöneticiler seçmişlerdir. Yönetim kurullarını çevresel gerekliliği göz ardı ederek oluşturan kuruluşlar daha verimsiz olurlar. Kooptasyon stratejisi, çevresel desteğin önemli bir etkenidir ve kooptasyon çevresel gereklilik ve organizasyonun bağlamıyla açıklanabilir.
54
İzdaş (2018), Muğla ve Bodrum çevresinde su ürünleri sektöründe faaliyet gösteren genelci (kendi yaşamları için çevresel kaynakların bolluğuna ve çeşitliliğine bağımlı olan örgütlerdir) ve özelci (dar bir kesim genişliğine sahip olan örgütlerdir) örgütlerde kaynak bağımlılığını azaltma stratejileri üzerine yaptığı araştırmada. Genelci örgütlerin kaynak bağımlılığı azaltmak için maliyet liderliği özelci örgütlerin ise farklılaştırma stratejilerini uyguladığını tespit etmişlerdir.
Özkoç ve Batman (2012), Türkiye’de, faaliyet gösteren üç, dört ve beş yıldızlı otel işletmelerinde 302 yönetici ile yaptıkları çalışmada, kaynak bağımlılığını yönetmek için otellerin izledikleri en etkili stratejiler; “etki ve kontrol stratejileridir6. Ayrıca örgütsel tasarım aracılığıyla dışsal unsurlar tarafından yapılan taleplere boyun eğmenin maliyetini en aza indirgeme yolunu seçerek dışsal çevreyi değiştirmekten çok ona uyum göstermeyi amaçlayan “örgütsel tasarım stratejilerini” sıklıkla uyguladıklarını ortaya koymuşlardır. Ancak, örgütler, dışsal bağımlılıkları kontrol etmede “dışsal bağlantılar kurma stratejilerini” ise uygulamadıklarını ortaya koymuşlardır.
Artuner ve Anıl (2012), Türkiye’de, Demir ve Çelik Sanayi’nin bir alt sektörü olan demir ve çelik döküm sektöründeki firma ile yabancı ortaklar arasında gerçekleşen ortak girişim olgularını inceledikleri araştırmada, kaynak bağımlılığı kuramınin ortak girişim olgularını tek başına açıklamakta yetersiz kaldığını ve oluşturulan dört teorik çatı: yapı, strateji, kültür, çevrenin, kurumsallık ve pazar güçlerinin etkileri arasında açıklayıcı gücü en yüksek yaklaşımın “Firma Teorisi7” olduğunu ortaya koymuşlardır.
Güner ve Gürler (2011), Türkiye’deki otomotiv sektörü ile yabancı firmalar arasında yaptıkları ortak işbirliklerini inceleyen çalışmalarında: Sabancı firmasının, Toyota Firmasıyla ve
6 Etki ve kontrol stratejileri: örgütlerin, mevcut etki alanında faaliyet gösteren diğer işletmeleri ve faaliyet
şekillerini kontrol etmelerini sağlayan stratejidir.
7 Firma Teorisi: girdileri, üretim yöntemlerini, çıktıları ve fiyatları inceleyen firmaların davranışının analizine dayanmaktadır.
55
Anadolu Grubu’nun ise Honda firmasıyla ile gerçekleştirdikleri ortaklıkta, teknoloji ve know- how8 gibi kritik kaynaklara, Toyota ve Honda firmalarının sahip olması yerli firmaların stratejik konularda karar verme yetkisini büyük ölçüde kısıtlandığını tespit etmişlerdir. Diğer taraftan bu ortak girişimlerin ortaklıklarının sona ermesini ise araştırmacılar, Kaynak bağımlılığı kuramı ve firma büyüklüğü yaklaşımı bağlamında açıklanabileceği ileri sürmüşlerdir. Ancak araştırmacılar, benzer ortaklıkların yaşandığı Fiat-Koç, Ford-Koç ve Renault-Oyak gibi ortak girişimlerin ortaklıklarının neden devam ettiği konusun baktıklarında, Kaynak bağımlılığı kuramı ve firma büyüklüğü yaklaşımının bu durumu açıklayamadığını ve firmalar arasındaki bu farklılığın nedeninin ülkeler arasındaki farklılık, uygulanan stratejiler ya da kültürel özellikler olabileceğini ifade etmektedirler.
Uygun (2014), Türkiye’de bir özel hastanede yaptığı araştırmada, kaynak bağımlılığı kuramı çerçevesinde güç ve bağımlılık ilişkisinin ele alındığı çalışmada, pek çok özel sektör işletmesinden farklı olarak, özel hastane yönetimlerinin, uzman hekimlerin kendi alanlarında tercih ettikleri malzemeleri, yüksek maliyetli olsa bile satın aldıklarını ortaya koymuştur. Bunun nedenin ise özel hastanenin, uzman hekimin sahip olduğu bilgi birikimine olan bağımlılığı olduğu düşünülmektedir.
Ma, Wang ve Li (2019), Çin’de bir yazılım firmasının tedarikçi ve alıcı 136 firmada modüler ürünlerin Kaynak bağımlılığı kuramıne dayanarak, özelleştirme stratejilerinin müşterideki etkisine yönelik yaptıkları araştırmada: özelleştirme stratejilerinin müşteri üzerinde olumlu, ancak proje maliyetini artırması yönüyle olumsuz etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Ortaya çıkan bir diğer bulgunun modüler ürünlerde kitle müşterisi üzerinde olumlu olduğu ancak benzersiz ürün ihtiyacı olan müşteri beklentisini karşılayamadığı araştırmacılar tarafından ortaya konmuştur.
8 Know-how: bir işletmenin veya bireyin bir ürün veya yöntem üzerinde sahip olduğu, gizli olarak addedilen, bir
56
Yapılan araştırma bulguları dikkate alındığında; örgütler tarafından uygulanan eylem stratejilerin; yönetim kurulları, ortak işbirlikleri, güç ve bağımlılık ilişkisi, Porter’ın rekabet stratejileri ve özelleştirme stratejilerinin kaynak bağımlılığını azaltmada uygulandığı ve bu stratejilerin olumlu etkiye sahip olduğu görülmektedir. Bundan sonraki bölümde Porter’ın rekabet stratejileri; maliyet liderliği, farklılaştırma, odaklanma stratejileri ve bu stratejilerin kaynak bağımlılığını azaltmadaki rolü ile ilişkilendirilerek rekabet stratejileri üzerinde durulmaktadır.
İKİNCİ BÖLÜM
REKABET VE REKABET STRATEJİLERİ
Çalışmanın ikinci bölümünde rekabet kavramı, rekabetin tarihsel gelişimi, rekabeti güdüleyen güçler, Porter’ın rekabet stratejileri; maliyet liderliği, farklılaştırma, odaklanma stratejilerini ve ve günümüzdeki farklı-güncel olan rekabet stratejileri de ele alınmıştır. Ayrıca Porter’ın
57
rekabet stratejileri ile ilgili farklı değişkenler ile yapılmış çalışmalar ve konuyla ilgili araştırma bulgularına değinilmektedir.