KATMA DEĞER VERGİSİ’NE İLİŞKİN VERGİ VE MUHASEBE İNCELEMELERİ

Dr. Öğr. Üyesi. Mehmet Emin KARABAYIR Kafkas Üniversitesi karabayir@hotmail.com Öğr. Gör. Selçuk TAZEGÜL Kafkas Üniversitesi selcuktazegul@gmail.com ÖZET

Literatürde denetim türleri farklı sınıflandırmalar ile birçok kategoriye ayrılmakla birlikte genel olarak; piyasada yapılan denetimler, vergi denetimi, bağımsız denetim ve muhasebe denetimi gibi kapsamlarda yapılmaktadır. Bu çerçevede vergi ve muhasebe denetimleri gerek vergi mevzuatı gerekse de tek düzen muhasebe sistemine uygunluk açısından önem taşımaktadır. Vergi denetimleri devlet tarafından yapılabildiği gibi kanunlar ile tanınan belirli yetkiler dahilinde Yeminli Mali Müşavirler (YMM) vasıtasıyla özel sektör tarafından da yapılabilmektedir. Vergiye ilişkin ana düzenlemelerin yapıldığı 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun (VUK) yanı sıra katma değer vergisine ilişkin düzenlemeler de 3065 sayılı kanunda düzenlenmektedir. İşletmeler bu Kanun ve tebliğleri doğrultusunda, tek düzen hesap planında yer alan 190, 191, 192, 360, 391 ve 392 kodlu hesaplarda dönem içerisinde yaptıkları kayıtları takip etmekte ve ilgili dönem beyannamesinde beyan etmektedirler. Bu doğrultuda, çalışmada YMM’lerin yaptıkları denetimler esnasında KDV hesaplarına ilişkin yapılan incelemeler ve bu incelemeler neticesinde tespit edilen vergi ve muhasebe hataları değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Katma Değer Vergisi, Vergi Denetimi, Muhasebe Denetimi,

I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)

10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ

www.ardahan.edu.tr/ipsss

129

Tax And Accounting Reviews In Relation To Value-Added Tax

Dr. Öğr. Üyesi. Mehmet Emin KARABAYIR Kafkas University karabayir@hotmail.com Öğr. Gör. Selçuk TAZEGÜL Kafkas University selcuktazegul@gmail.com Abstract

In the literature, while audit types are divided into many categories with different classifications, audits done in the market specifically consist of tax audit, independent audit and accounting audit. In this context, tax and accounting audits are important in terms of compliance with both tax legislation and uniform accounting system. Tax audits can be carried out both by the state as well as by the private sector through Sworn-in Certified Public Accountants (CPA) with specific authority. The regulations on Value Added Tax are also regulated by the Law No. 3065 in relation to the main tax regulation 213 of the Tax Procedure Law. In accordance with these laws and notifications, the companies follow the records they made in the accounts of 190, 191, 192, 360, 391 and 392 in the Uniform Chart of Accounts and declare them in the related period declaration. Accordingly, examinations on VAT accounts during the inspections made by Sworn-in CPAs and tax and accounting errors determined as a result of these reviews are evaluated in this study.

Keywords: Value-Added Tax, Tax Audit, Accounting Audit, Certified Public

I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)

10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ

www.ardahan.edu.tr/ipsss

130

1. GİRİŞ

Katma değer vergisine (KDV) yönelik işlemler, işletmelerin yapmış olduğu mal teslim ve hizmet ifası süreçlerinin neredeyse tamamında bulunur. Çoğu mal ve hizmet KDV’ye tabi iken geri kalanlardan ise, Katma Değer Vergisi Kanunu hükümleri doğrultusunda vergiden istisna olduğu için KDV alınmamaktadır. Dolayısıyla hemen hemen bütün mal ve hizmet teslimlerinde bu vergiye ilişkin kanun ve diğer mevzuat hükümleri dikkate alınarak işlemler yapılmaktadır. Bu noktada iki husus ön plana çıkmaktadır. Birincisi, yapılan işlemlerin muhasebe çalışanları tarafından mevzuat doğrultusunda doğru olarak kayıt altına alınması; ikincisi ise bu işlemlerin yapılması sonrasında denetim elemanları tarafından yapılan kontrollerdir. Bu çalışmada ağırlıklı olarak vergi denetimleri sırasında KDV işlem ve kayıtlarının kontrolü üzerinde durulmaktadır.

Burada bahsedilen vergi denetimi, verginin doğmasından ödenmesine kadar olan aşamalarda gerçekleşen işlemlerin vergi mevzuatı hükümlerine uygun olarak yapılıp yapılmadığı, eğer varsa hata ve eksikliklerin tespit edilmesi süreçlerinden oluşmaktadır (Kılınçkaya, 2014: 283).

Türkiye’de Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı ve gerekli hallerde Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından kamu adına yapılan vergi inceleme ve kontrolleri; yeminli mali müşavirler tarafından belirli yetki ve sınırlar dahilinde de yapılabilmektedir. YMM’lerin gerek özel denetimler kapsamında gerekse tam tasdik hizmeti kapsamında yapmış oldukları denetimlerde işletmelerin vergiye ilişkin kayıt ve işlemleri denetlenirken, Türkiye’deki vergiler içerisinde en büyük gelir kalemini oluşturan KDV’ye ilişkin kontroller de bu denetimlerde önemli bir yer tutmaktadır. KDV için yapılan kontroller, örneklem yoluyla seçilen fatura vb. belgelerin ve muhasebe kayıtlarının incelenmesi ve de ilgili ay KDV beyannamesinde yapılan beyanların kontrolü olarak özetlenebilir.

2. KATMA DEĞER VERGİSİ

Belirli istisna ve muafiyetler dışında bütün mal ve hizmetler için geçerli olan ve Türkiye’de 1985 yılından itibaren uygulanmaya başlayan katma değer vergisi, satıcıların satış sırasında hesapladıkları vergiden, alış sırasında ödemiş oldukları vergiyi düşerek aradaki farkı vergi dairesine ödemesi şeklinde uygulanır (Pehlivan, 2014: 333).

3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu 1. maddede, aşağıda yer alan işlemlerin katma değer vergisine tabi olduğu belirtilmektedir;

I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)

10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ

www.ardahan.edu.tr/ipsss

131

“1. Ticarî, sınaî, ziraî faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler,

2. Her türlü mal ve hizmet ithalatı,

3. Diğer faaliyetlerden doğan teslim ve hizmetler”

Genel olarak tüm mal ve hizmetler KDV’nin konusuna girmekte, üretimden nihai tüketime kadar bütün iktisadi aşamaları kapsamakta ve bu aşamaların her birinde yaratılan değer KDV matrahına girmektedir. Bu açıdan katma değer vergisi bir genel tüketim vergisi olarak tanımlanabilmektedir. KDV’nin konusu açısından en önemli nokta, KDV’nin konusunu Türkiye’de yapılan işlemlerin oluşturmasıdır. Bu açıdan vergi doğması için iki unsurun oluşması gerektiği ortaya çıkmaktadır. İlki bir işlemin fiili olarak gerçekleşmesi ikincisi bu işlemin Türkiye’de yapılmasıdır (Şenyüz vd., 2017: 245-246).

Katma değer vergisinin Türkiye’de toplanan toplam vergi gelirleri içerisindeki payı 2017 yılı itibariyle, ithalde alınan % 14,27 ve dahilde alınan % 9,73 olmak üzere toplamda % 24 olarak gerçekleşmiştir. (http://www.bumko.gov.tr/TR,7453/2017- butcesi-vergi-gelirlerinin-dagilimi.html). Toplam vergi gelirleri içerisinde özel tüketim vergisi ile birlikte en yüksek paya sahip olan KDV’nin, ülkemizde olduğu gibi işletmelerin beyan esasına bağlı olarak gelirlerini beyan ettiği vergi sistemlerinde, verginin uyumluluk denetimi önemli bir konu olarak ortaya çıkmaktadır.