İÇİNDEKİLER
ARNAVUTLUK-TÜRKİYE EKONOMİ İLİŞKİLERİNDE UYGULANAN KALKINMA POLİTİKALARININ TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
Dr. Öğretim Üyesi Zeynep Müjde SAKAR
Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat Bölümü zeynep.sakar@harran.edu.tr
ÖZET
Balkanlar coğrafi tarihi, sosyal ve kültürel bağları sebebiyle Türkiye için çok önemli bir konumdadır. Arnavutluk, kuzeyde Karadağ, doğuda Sırbistan ve Makedonya, güneydoğuda Yunanistan, batıda Adriya Denizi' ile çevrilidir. Tarım toprakların ülke ekonomisindeki oranı %24’tür. Ovalar tarım arazilerinin %43’ünü oluşturur. Türkiye dış politikada özellikle 2000’li yıllarda Balkan ülkeleri ile ekonomik ilişkilerde önemli ilerlemeler kaydetmiştir. Bu gelişen ikili ekonomik ilişkiler doğrultusunda Türkiye’nin Arnavutluk’taki ticari yatırımlarında önemli bir artış
gözlemlenmektedir. Türkiye için Arnavutluk, Balkanlar üzerindeki dış politikasında
önemli bir rol almaktadır. Osmanlıdan kalan kültürel ve tarihsel yakınlığın bulunmasına ilaveten, çeşitli faktörler Türkiye için Balkan politikasında Arnavutluk’un önemini artırmıştır. Türkiye ile Arnavutluk arasındaki ticaret hacmi 1990 lı yıllara kadar düşük düzeydedir. Bu durumun en önemli sebebi 40 yıl süre ile Enver Hoca’nın ülkeyi baskıcı bir rejimle yönetmesi ve kapalı bir ekonomiye sahip olmasıydı. Türkiye ile Arnavutluk arasındaki ticari ilişkiler 2000 li yıllarda artmaya başlamıştır. Türkiye en yüksek ticari seviyesine 2011 yılında 396,6 milyon dolar ile ulaşmıştır. 2012 yılında ise hem ihracatın hem de ithalatın azalması sebebiyle ticaret hacmi bir %11 azalarak 355 milyon dolara gerilemiştir. 2015’de ise dış ticaret hacmi daha da gerileyerek 337 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. 2016 yılına gelindiğinde yüksek oranlara ulaşılmış fakat 2017 yılına gelindiğinde düşüş yaşanmıştır. Türkiye-Arnavutluk ekonomik ilişkisi içerisinde kalkınma politikalarını değerlendirdiğimizde Türkiye-Arnavutluk hükümetlerinin Bu gelişimler ışığında gerçekleştirilecek olan çalışmada Türkiye ile Arnavutluk arasındaki ekonomi politikaları çeşitli veriler ile irdelenerek konu ile ilgili olarak değerlendirmeler yapılması hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Balkanlar, Arnavutluk, Ekonomi, Politika,
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
53
Albania-Economic Development Policies Of Applied Effects Of Economic Relations
Dr. Öğretim Üyesi Zeynep Müjde SAKAR
Faculty Of Economics And Administrative Sciences Department Of Economics ,Harran University
zeynep.sakar@harran.edu.tr
Abstract
Geographical history of the Balkans, due to social and cultural ties are very important for Turkey. Albania is surrounded by Montenegro in the north, Serbia and Macedonia in the east, Greece in the southeast, and the Adriatic Sea in the west. The rate of agricultural lands in the national economy is 24%. Plains constitute 43% of agricultural land. Turkey has made significant progress in foreign policy, especially in economic relations with the Balkan countries in the 2000s. This is a significant increase in developing bilateral economic relations in line with Turkey's commercial investments in Albania are observed. For Turkey, Albania is an important role in foreign policy on the Balkans. In addition to the presence of proximity cultural and historical remains from the Ottoman Empire, Albania has increased the importance of Turkey in Balkan politics for a variety of factors. The trade volume between Turkey and Albania is at a low level until the year 1990 s. The most important reason for this situation was that Enver Hoxha had a repressive regime and had a closed economy for 40 years. Trade relations between Turkey and Albania have started to increase in the 2000s. Turkey has reached the highest trading level in 2011 with 396.6 million dollars. In 2012, due to the decrease in both exports and imports, the trade volume decreased by 11% to USD 355 million. In 2015, the volume of foreign trade decreased further to $ 337 million. In 2016, high rates were reached but in 2017 there was a decrease. Turkey- Albania economic relations in development policies Considered Turkey-Albania's government of working with this development will be carried out in the light of economic policies between Turkey and Albania is planned as assessments related to examining the subject with various data.
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
54
GİRİŞ
Balkan yarımadası içerisinde yer alan Arnavutluk Avrupa’nın
güneydoğusunda yer alır. Arnavutluk kuzeyde Karadağ kuzeydoğuda Kosova
doğuda Makedonya güneyde ise Yunanistan ile çevrili bir ülkedir2 Arnavutluk’un bu
komşu ülkelere kara sınırları 720 km’dir. 28.748 km’lik yüzölçümü ile Avrupa’nın en küçük ülkelerinden birisidir. Arnavutluk tarih süresince birçok medeniyetin egemenliği altında varlığını devam ettirdi. 14. Yüzyıl başlarında Osmanlıların bu bölgeyi feth etmesinden sonra 550 yıl Osmanlı egemenliğinde yaşadı. Balkan Savaşlarının başlamasıyla birlikte 1912 yılında Osmanlı idaresinden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti. Osmanlılar Arnavutluk’a Arbanya veya Arberya
denilmesinden dolayı orada oturanlara Arnavut demiştir.3 1925’de Ahmet Zogu
Cumhurbaşkanlığında Arnavutluk Cumhuriyeti ilan edildi. 1928’de, ise Arnavutluk
Cumhuriyeti, Arnavutluk Demokratik Parlamenter Krallığına dönüştürüldü.4 1939
yılında İtalya tarafından işgal edilerek 1944 yılına kadar İtalyan’ın egemenliği altında yaşadı. Bu dönemde sınırlarının genişliği 28.743 km dir. 29 Kasım 1944’te Enver Hoca
bağımsız Halk Cumhuriyetini kurdu. 1985 yılına kadar kırk yıl süreyle ülkeyi yönetti.5
1991’de yılında ülke içerisinde ilk defa çok partili seçim gerçekleştirilerek
demokratik yönetime geçildi. Seçim sonucunda 140 milletvekili meclise girdi.6 Bu
dönemden sonra Arnavutluk, dış ekonomik ilişkilerini başta ABD olmak üzere AB üyesi ülkeler ile gerçekleştirmeye çalıştı. Arnavutluk nüfusu 2,889.167 dir. Bu nüfusun %95’lik kısmı Arnavutlardan oluşur. Geriye kalan yüzde beşlik kısmında ise Yunan, Roman, Sırp ve Bulgarlar yaşamaktadır. Ülkenin %77’lk bir kısmı dağlık ve tepelik alanlardan oluştuğu için tarımsal ürün yetiştiriciliği fazla değildir. Arnavutluk yeraltı kaynakları açısından oldukça zengindir. Ülkede çıkarılan madenler arasında, nikel, linyit, Esphalt, demir, boksit, bakır, krom ve fosforik, başta gelir. Petrol ve kömür madenleri ise belli bölgelerde sınırlı miktarda çıkarılır. Arnavutluk ayrıca zengin tatlı su kaynaklarına sahiptir. Ülkede büyüklü küçüklü 163 nehir bulunur. Ayrıca İşkodra
gölü ve Ohrid Gölünün üçte birlik kısmı Arnavutluk sınırları içerisindedir. 7
2 İbrahim Özhasar, İsa Elbinsoy (2017), Modern Dönem İslam Ülkeleri II (Balkanlar, Türkistan ve Güney Asya, İstanbul, s.17. 3 Süleyman Külçe (1944), Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İstanbul, s.9.
4 Halil Özcan (2011), Atatürk Dönemi Türkiye-Arnavutluk İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.36. 5 Ali Özkan (2017), Enver Hoca Dönemi Arnavutluk (1945-1985), Nobel Yayınları, Ankara, s.98.
6 Arnavutluk Ülke Raporu Mart 2012, s.7.
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
55
Tablo 1: Arnavutluk’un Dünya Ekonomisindeki Konumu Ekonomik Büyüme, GSMH ve Gelir Dağılımı
Arnavutluk’un Ekonomisi
GSYİH (milyar $) 13,6
Reel GSYİH büyüme oranı (%) 4
Nüfus (milyon) 2,9
Kişi başına GSYİH ($) 4.680
Kişi başına GSYİH (PPP) ($) 11.709
Enflasyon oranı (%) 2
İşsizlik oranı (%) 8
İhracat (milyar $) 1,000
İthalat (milyar $) 4,093
Kaynak: EIU- The Economist Intelligence Unit, Albania, EIU, (2017/ Eylül)
Serbest piyasa ekonomisi ve çoğulcu demokrasiye 1991 yılında geçen Arnavutluk’ta makro ekonomik istikrarın sağlanması ve büyümenin sürdürülmesi konusunda aksaklıklar bulunmaktadır. Artan dış ekonomik ve ticari ilişkileri ve yabancı yatırımların etkisiyle ekonomik alanda bir dönüşüm süreci yaşayan Arnavutluk’ta mali konsolidasyonun sürdürülmesi, kayıt dışı ekonominin denetim altına alınması, üretimin arttırılması ve istihdamın yükseltilmesiyle ekonomi denetim altına alınmıştır.
Tablo 2: Temel Ekonomik Göstergeler
GSYİH (milyar $) 2012 2013 2014 2015 2016 Reel Büyüme (%) 12 13 13 12 13 Enflasyon Oranı (%, ort.) 1.4 1.1 2.0 2.6 3.1 İhracat (milyon $) 2.0 1.9 1.6 1.9 1.4 İthalat (milyon $) 1,124 1,395 1,241 855 802 Cari Denge -3,984 -4,028 -4,170 -3,402 -3,722
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ www.ardahan.edu.tr/ipsss 56 (milyon dolar) Döviz Kuru: Lk:$ (ortalama) 1.258 1.395 1.703 1.222 1.505 Ortalama 108.1 105.6 105.4 125.9 123.1
Kaynak: EIU- The Economist Intelligence Unit, Albania, EIU, (2017/ Eylül)
Arnavutluk’taki yabancı yatırımlar ulaşım ve enerji alanındaki altyapı projelerine odaklanmaktadır. Arnavutluk ekonomisinde reel büyüme 2012-2016 yıllarında yıllık %12,5 civarındaydı. Ülkede enflasyon oranları elektrik ücretlerinin artması ve tütün vergisinde görülen artıştan dolayı 2016 yılında 3.1 yükseldi. 2015 yılında kişi başı gelir 3.946 dolardır. Arnavutluk uluslararası ticareti geliştirebilmek için birçok uluslararası kuruluşa üye olmuştur. Arnavutluk’un Başlıca Ticaret Ortağı
lduğu Uluslararası Kuruluşlar8 arasında özelikle tarım ve ekonomik alanda işbirliğini
sağlayan Karadeniz Ekonomik İşbirliği, Avrupa Konseyi, Merkezi Avrupa Girişimi, Avrupa - Atlantik Ortaklık Konseyi, Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu, Uluslararası Yatırım ve Kalkınma Bankası, Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü, Uluslararası Kalkınma Birliği, İslam Kalkınma Bankası, Uluslararası Tarımsal Kalkınma Fonu, Uluslararası Çalışma Örgütü, Uluslararası Para Fonu başta gelir.
Tablo 3: Arnavutluk’un İhracat Profili
Ülkeler 2013 2014 2015 Dünya 2.331.522 2.430.724 1.929.657 İtalya 1.080.198 1.264.463 981.761 Sırbistan 175.428 193.712 191.434 İspanya 227.938 158.566 100.038 Malta 156.511 151.171 88.945 Yunanistan 73.579 84.091 75.471 Almanya 89.524 68.509 60.053 Türkiye 87.278 95.936 55.095 Çin 108.392 83.044 52.132 Makedonya 41.612 50.376 50.894
Kaynak: ITC-Trade Map 2016
8 Arnavutluk Ülke Raporu, (2011), Haz: Hilal Taşçıoğlu, T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüt
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
57
Arnavutluk’un, ihracatı içinde en büyük payı krom almaktadır. Ayrıca tekstil ve ayakkabı gibi ürünlerde ülkenin ihracatında önemli bir yer tutmaktadır Doğu Avrupa ülkeleriyle yapılan ticaretin yerini 2000 li yıllardan itibaren AB ülkeleri almıştır. 9 Ülkenin AB ülkeleri ile ticareti, ülkenin bu ülkelerle yaptığı ticaret ve işbirliği
anlaşmaları çerçevesinde yürütülmektedir. . İhracat oranlarına bakıldığında en çok ihracat yaptığı ülke komşusu İtalya’dır. İtalya’yı Sırbistan ve İspanya takip etmektedir. Arnavutluk’un 2015 yılı ihracatı önceki yıllara göre büyük düşüş yaşayarak 1.929.657 milyon ABD doları olarak gerçekleşmiştir. İhraç ürünleri içerisinde Demirsiz metal makine ve madeni eşya kimya ürünleri, tekstil ve giyim, gıda maddeleri, ve kereste sanayi başta gelir.
Tablo 4: Arnavutluk’un İthalat Durumu
2013 2014 2015 Dünya 4880593 5229972 4320219 İtalya 1614940 1557363 1309163 Çin 331450 381930 369412 Türkiye 311036 369442 346846 Yunanistan 432955 492972 338882 Almanya 284285 312479 288358 Sırbistan 200987 280687 208113 Fransa 126922 101244 95669 Rusya 96062 110607 95413 İspanya 76035 90796 69137 ABD 118735 126852 68658
Kaynak: ITC-Trade Map 2016
Arnavutluk dış ticarette ilk dönemlerde Sovyetler Birliği ile yakın ilişkiler kurmuş iken Son yıllarda Çine olan yakınlaşma dolayısıyla ticarette yakın ilişkiler kurulmuştur. Ancak Arnavutluk İtalya ve Yogoslavya ile de ticari ilişkilerni sürdürmüştür. Arnavutluk’un Başlıca ticaret ortakları: İtalya, Çin Türkiye, Yunanistan ve Almanya’dır. Arnavutluk’un en büyük ticari ortağı İtalya Arnavutluk’un ithalatında %16 ile en büyük paya sahiptir. Türkiye Arnavutluk’un ithalatındaki %8'lik pay ile üçüncü sıradadır. . İthal ettiği ürünler içerisinde petrol kömür doğal gaz ürünleri ve
9Arnavutluk Ülke Raporu, (2011), Haz: Hilal Taşçıoğlu, T.C Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, İhracatı Geliştirme Etüt
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
58
elektronik cihazlar başta gelir. Ayrıca kara taşıtları, demir çelik plastik ürünlerde ithal ettiği diğer ürünler arasındadır. Özellikle krom üretiminde dünyada üçüncü sıradadır.
Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Türkiye ile Ekonomik İlişkiler
Türkiye Arnavutluk’a 1926 yılında büyükelçi atayarak ikili ilişkileri geliştirmeyi amaçlamıştır. 1928 yılında bozulan Türkiye-Arnavutluk ilişkilerinde, 1931 de yeniden
dostluk dönemi başlamıştır.10 Bu ilişkiler 1936 yılına kadar devam etti. 1936’da
Arnavutluk’un içinde bulunduğu ekonomik durum Arnavutluk’u İtalyan siyasetine
yönlendirdi11
İkinci Dünya Savaşı’nın 1939 yılında başlaması ile Arnavutluk işgal edildi. İtalyan işgali ve Enver hoca döneminden sonra 1990 lı yıllarda Arnavutluk Türkiye, İtalya ve Yunanistan ile olan ticari ilişkilerini geliştirmeye çalıştı.12 1992’de iki ülke
arasında ticareti geliştirmek amacıyla Türk-Arnavut İş Konseyi Kuruluş Anlaşması imzalandı. Türk Hükümeti bu tarihten ilişkiler ekonomik anlamda gelişmeye başladı.
Türk yatırımcılar 1997 yılında Arnavutluk’a kriz ortamında yatırım yapmışlardı.13
İlişkilerin gelişmesiyle birlikte Türkiye Arnavutluk’ta ekonomik faaliyetlerini geliştirmek için çalışmalar yapmıştır. Arnavutluk’ta 300 Türk şirketi faaliyet göstermektedir. Bu ülkedeki Türk işadamlarının yatırımları 3 milyar dolar civarındadır. Türk müteahhitlik firmaları tarafından Arnavutluk’ta tamamlanan projelerin toplam bedeli 1,1 milyar Euro idi. 14. Bu firmalar sağlık, madencilik, demir
çelik ve eğitim alanında yatırım yapmışlardı. 15
Tablo 5: Arnavutluk’ta Önde gelen Türk yatırımları:
İnşaat Telekomünikasyon Bankacılık Demir-Çelik Sağlık Madencilik
İmalat, tüketim malları
10 Halil Özcan (2011), Atatürk Dönemi Türkiye Arnavutluk İlişkileri, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, s.87. 11 Nuri Köstüklü (2016), Türk Elçilik Raporlarına Göre Atatürk Dönemi Arnavutluk –Türkiye İlişkilerine Dair Bazı Tespitler, Tarih
İncelemeleri Dergisi XXX/1, s.246.
12 Bilal Şimşir (2018), Türkiye Arnavutluk İlişkileri, (Büyükelçilik Anıları, İstanbul, s.36. 13 Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİŞ) Resmi Sitesi.
14 Nehir Ağırseven (2015), Enver Hoca Dönemi ve Sonrası Arnavutluk, Edirne, s.17.
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ www.ardahan.edu.tr/ipsss 59 Eğitim Ulaştırma
Yukarıda bahsedilen alanlarda Türk firmaları tarafından önemli yatırımlar yapılmıştır. Ayrıca TİKA tarafından 1996 yılında Arnavutluk’ta Koordinasyon Ofisi kuruldu. Kültürel mirasın korunması, eğitim, sağlık, tarım, idari ve sivil altyapıların güçlendirilmesi amacıyla 435 proje hayata geçirildi.
Tablo 6: İki Ülke Arasında Ticaret Rakamları
Yıllar İhracat İthalat Denge Hacim 2005 191 16 174 207 2006 214 12 201 226 2007 294 23 270 318 2008 305 36 269 342 2009 273 4 268 278 2010 241 86 154 327 2011 270 125 144 396 2012 256 99 355 156 2013 267 82 184 349 2014 319 97 221 415 2015 287 50 237 337 2016 305 21 284 325 2017 257 19 241 307
Kaynak: TÜİK, ITC, Trade Map, (Milyon Dolar)
Türkiye- Arnavutluk arasındaki ticaret hacmi en yüksek seviyesine 2011 yılında 396 milyon dolar ile ulaşmıştır. 2015 yılında ise hem ihracatın hem de ithalatın azalması nedeniyle iki ülke arasındaki ticaret hacmi %12 azalarak 337 milyon dolara gerilemiştir. 2017 yılında iki ülke arasındaki dış ticaret hacmi 337 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
60
Tablo 7: Türkiye’nin Arnavutluk’a İhracatında Yer Alan Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) ÜRÜNLER 2014 2015 2016 Ağaç Ürünleri 12 11 12 Unlu Mamuller 16 11 12 İlaçlar 9 7 9 Erkek Giyim 6 6 7 Demir Çelik 8 12 8 Elektrik İletkenler 3 4 7 Lif Levha 7 6 7
Örme veya Kroşe 5 4 7
Demir Çubuk 4 2 6 Mensucat 5 4 6 Dokuma Halı 6 5 5 Mücevher 4 4 5 Plastik Madde 2 3 5 Temizlik Maddesi 4 3 4 İç Giyim 2 2 4 Elektrikli Cihazlar 4 4 4 Demir Profil 5 4 4 Kadın Giyim 6 6 8 Döşeme 3 2 3
Kaynak: ITC, Trade Map
Türkiye'nin ihraç ettiği başlıca ürünler: Demir-çelik, Unlu Mamüller, hububat, inşaat malzemeleri, makine parçaları, elektrikli ev aletleri, kablo ve tel, hazır giyim ve plastik malzemelerdir.
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
61
Tablo 8: 2017-2018 yılında en çok İhraç Edilen Ürünler (dolar)
2017 yılında Arnavutluk’a 387.115.810 dolar ürün ihraç edilmiştir. 2018 yılı 11 aylık ihraç tutarı 292.985.758 dir. İhracatın çoğu tarım, ormancılık ve madencilik ürünleridir. Özellikle krom üretiminde dünyada üçüncü sıradadır. Ve çıkarılan madenin %70 ihraç edilir.
Tablo 9: Türkiyenin Arnavutluk’tan İthal Ettiği Başlıca Ürünler (Milyon Dolar) ÜRÜNLER 2014 2015 2016 Kauçuk veya Deri 1 1 3 Bitkisel Ürünler 2 2 3 Elektrik Motorları 2 2 3 Alüminyum 2 2 4 Demir Ürünleri 52 20 1 Baharat 1 637 1 Plastik 2 1 1 ÜRÜNLER 2017 Makine, mekanik cihaza- 27.113 Hava taşıtları 40.878 Elektronik cihzlar 26.049 Ahşap eşya 22.086 Demir Ürünleri 19.020 Hububat 12.481 Eczacılık ürünleri 11.585 plastik 17.772 Giyim 24.524 Kadın Giyim 10.887 ÜRÜNLER 2018 Yatırım malları 21.693.758 Hammadde 149.213.957 Tüketim malları 122.013.713 diğer 64.330 Toplam 292.985.758
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ www.ardahan.edu.tr/ipsss 62 Altın 0.5 1 1 Erkek Giyim 1 1 1 Kadın Giyim 1 1 1 Kâğıt Ürünleri 0.5 0.5 0.5 Ham der, 1 0.5 0.5
Kaynak: ITC, Trade Map
Başlıca ithal ürünleri Parfümeri ve eczacılıkta kullanılan bitkisel maddeler, ayakkabı, deri, tekstil, alüminyum, Demir veya alaşımsız çelikten yarı mamuller ve çubuklar, petrol yağları ve minerallerden elde edilen yağlar, bakır döküntü ve hurdalarıdır
Tablo 10: 2017-2018 yılında en çok ithal edilen ürünler (dolar )
Kaynak: TUİK 2017-2018 verileri
Türkiye İle Ticaretin Gelişmesini Sağlayan Serbest Ticaret Anlaşması
2005 yılında Arnavutluk ile olan ticaretimiz 2004 yılına göre %17 artışla 207 milyon dolar söz konusu ülkeye ihracatımız 191 milyon dolardı. İthalatımız ise 16 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. 2005 yılında on aylık ticaret rakamlarına göre Arnavutluk ile ticaret hacmi 2004 yılında aynı dönem itibariyle %17 azalarak 172 milyon dolar olarak gerçekleşmişti. İkili ticaretin geliştirilmesi amacıyla 22 Aralık 2006 tarihinde Tiran’da Serbest Ticaret Anlaşması imzalandı. Anlaşma 11 Aralık 2007 tarihli ve 5723 sayılı Kanun ile onaylanarak TBMM tarafından uygun bulunan “Türkiye Cumhuriyeti ile Arnavutluk Cumhuriyeti arasında Serbest Ticaret Anlaşması (STA)” Bakanlar Kurulunca onaylanarak 12 Mart 2008 tarihli ve 26814 (Mükerrer) sayılı Resmi
ÜRÜNLER 2017 2018 ithal ürünleri 2018 Kahve çay baharat 1.253 Yatırım Malları 2.345.624 Yağlı tohum meyve 1.827 Hammadde 7.823.195
Plastik ürünler 1.811 Tüketim
malları 7.485.030 Giyim 1.562 Ayakkabı 2.104 Demir çelik 1.737 Alüminyum 5.092 Makine parçası 1.651 Elektronik cihaz 2.380 Toplam 24.166.017 17.653.849
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
63
Gazete’de yayımlandı.16 1 Mayıs 2008 tarihi itibariyle yürürlüğe giren “ Serbest Ticaret
Anlaşması” ile ülkemiz menşeli sanayi mallarına Arnavutluk’ta uygulanan gümrük
vergisi oranları sıfırlanmıştır. . Anlaşma ile yatırımcılara Arnavutluk pazarında Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkeler ihracatçıları ile eşit rekabet imkânı getirilmektedir. Anlaşmada ayrıca, sanayi malları itibariyle AB’ne tanınan tavizlerde gelecekte yapılabilecek daha avantajlı bir değişikliğin, Arnavutluk tarafından aynen Türkiye’ye de yansıtılması öngörülmekteydi.
Ülkemizin Balkanlara yönelik politikası ve bölgenin ülkemiz açısından sahip olduğu önem itibariyle, Arnavutluk ile ülkemiz arasında akdedilen Serbest Ticaret Anlaşması, ekonomik ve ticari ilişkilerimizin geliştirilmesine büyük katkı sağlamaktadır. Bu anlaşmadan sonra ticari olarak ikili ilişkileri düzenleyen birçok
anlaşma imzalandı 17Dış Ekonomiler İlişkiler Kurulu (DEİK) Türkiye-Arnavutluk İş
Forumu, 13 Mayıs 2015 tarihinde Arnavutluk'ta gerçekleşti. 18
Tablo 11: İki Ülke Arasında Ticari Anlaşma ve Protokoller
Anlaşma Protokol İmza Tarihi
Ticaret Anlaşması 12.02.1986
Ekonomik, Ticari, Sınai ve Teknik İşbirliği Anlaşması 02.08.1988
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 01.06.1992
Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması 04.04.1994
Gümrük Konularında İşbirliği ve Karşılıklı İdari Yardım 12.02.1998
Kültürel, Eğitim ve Bilimsel Değişim Programı Anlaşması 16.06.1998
Sosyal Güvenlik Sözleşmesi 15.07.1998
Türkiye-Arnavutluk KEK Dönem Protokolleri 1998, 2000, 2002, 2005,
2006.2009.2011 Türkiye-Arnavutluk Sağlık ve Tıp Alanında İşbirliğine Dair
Anlaşma
13.10.1999
Arnavutluk–Türkiye Serbest Ticaret Anlaşması 01.05.2008
Uluslararası Karayolu Taşıma Anlaşması 28.02.2000
Türkiye–AB – Arnavutluk Çapraz Kümülasyon
Uygulanması
01.08.2011
Kaynak: Dış İşleri Bakanlığı Verileri, Türkiye Arnavutluk Tiran Büyükelçiliği verileri
16 TBMM Kanunlar, Kanun Numarası 5723, Resmi Gazete, 18.12.2007 No: 26734 17 TBMMZC, 9/36/319,329,330.339
I. INTERNATIONAL POLITICS AND SOCIAL SCIENCE SYMPOSIUM (IPSSS) I. ULUSLARARASI SİYASET VE SOSYAL BİLİMLER SEMPOZYUMU (USSBS)
10-12 EKİM/OCTOBER 2018 ARDAHAN ÜNİVERSİTESİ
www.ardahan.edu.tr/ipsss
64
Arnavutluk’taki Türk Yatırımları ve Bu Ülkede Yatırım Yapan Girişimcilerinin Karşılaştıkları Temel Sorunlar, İki Ülke Arasında Ticarette Yaşanan Sıkıntılar
1990’lar boyunca bölgeye yapılan yatırımın düşük düzeyde kalmasının sebebi bu bölgede yaşanan savaşlar ve iç çatışmaların sebep olduğu istikrarsızlık ortamıydı. Türk firmaları Arnavutluk’u ancak 2000’li yıllarda keşfetmiş ve Türkiye’nin dış
yatırımları genelde bu dönemden sonra artış göstermiştir.19 Fakat günümüzde buraya
yatırım yapan birçok firma sıkıntı yaşamaktadır. Bu sıkıntılar arasında
-Arnavutluk ile Türkiye arasındaki banka ilişkileri düzenli olmadığından, ürün bedellerinin banka aracılığı ile tahsil edilememesi
- Arnavutluk’a taşımacılık yapan Türk araçları TIR Karnesi teminatı altında taşıma yapmalarından dolayı resmi gümrük mührü taşımalarına rağmen, araçlarının gümrük dışında açılması.
-Arnavut gümrüklerinde problem yaşayan kadar anlaşmazlıklarla ilgili
davaların uzun sürmesi nedeniyle bekletilmeleri.20
-Ülkede karayollarının bozuk olması
-Ülkede halen engellenemeyen kayıt dışı ithalat sorunu da
-Yabancı işçi kotası: Oturma ve çalışma izni alınmasında karşılaşılan sorunlar: -Bürokrasinin yavaşlığı,
-Kalifiye işgücü sıkıntısı: -Vergiler:
-Sosyal güvenlik giderleri 21
-Ulaşım ve Taşımacılık Maliyetleri 22