Karakter Eğitiminde Okul Stratejileri 5

Lickona (1991) karakter eğitimi çerçevesinde okulda uygulanacak stratejileri sınıfın ötesine bakmak; okulda olumlu bir ahlak kültürü oluĢturmak; okul, aile ve toplumun bir arada çalıĢmasını sağlamak olarak üç ana baĢlık altında toplamaktadır.

4.5.1.1. Sınıfın Ötesine Bakmak

Sağlıklı değerlere sahip bir vatandaĢ olmanın gereği kendi dıĢındaki insanların durumuyla ilgilenmeyi ve tek baĢına da olsa var olan sıkıntı ve olumsuzluklar karĢısında bireyin farklılık oluĢturabileceğine inanmayı gerektirir. Bu doğrultuda karakter eğitiminin önemli bir amacı bireyde bencilliğin ötesine geçip tüm insanların problemlerine karĢı hassasiyet oluĢturmak ve bir farklılık gerçekleĢtirebilecek kapasitesinin olduğunu keĢfetmesini sağlamaktır. Lickona (1991) ya göre bunu gerçekleĢtirebilmek için okul çapında aĢağıdaki stratejileri uygulamak gerekir:

a) Çocukların kendi ülkelerindeki ve dünyanın diğer bölgelerindeki insanların

ihtiyaçlarının ve acılarının farkında olmalarını sağlamak: Öğrencilerin

dünyanın çeĢitli bölgelerinde açlık, susuzluk, savaĢlar, yoksulluk vb. den muzdarip olanların; sokaklarda yaĢayan insanların – özellikle de çocukların – yaĢam hikâyeleri ve istatistiklerine Ģahit olmaları kendilerinin dıĢındaki dünyanın duygularını hissetmeye çalıĢmalarını sağlar. Okul, öğretim programları

5

Bu baĢlık altındaki bilgiler karakter eğitimi yaklaĢımını kendi sistematiği içinde aslına bağlı kalarak tanıtmak için yaklaĢımın öncülerinden Lickona (1991)‟nın stratejileri derli toplu ve sistematik bir Ģekilde sunan “Education for Character: How Our Schools Can Teach Respect and Responsibility”‟adlı eserinden alınmıĢtır.

152

ve program dıĢı etkinliklerle öğrencilerin kendi sınıfları dıĢında yaĢananlardan haberdar olmasını sağlamaya çalıĢmalıdır.

b) Yoksul ve ihtiyaç sahibi insanlara yardım etmek için projeler yürüten çeşitli

organizasyonlarla işbirliği yaparak çocukların bu tür çalışmalara katılımını sağlamak: Bir önceki stratejiye dayanarak yalnızca sıkıntılar içindeki insanların

ve çocukların hikâyelerini öğrencilerle paylaĢmak onlarda umutsuzluk ve moral bozukluklarına neden olabilir. Bunu engellemek için bu tür olumsuzluklar karĢısında yapılanları ve yapılabilecekleri de onlarla paylaĢmak ve çeĢitli organizasyonlar yoluyla benzer süreçlere öğrencilerin katılımını sağlamak gerekir.

c) Kendi toplumlarındaki insanların refahına katkı yaparak çeşitli alanlarda

çalışan rol modeli insanlardan ilham alması için bu tür insanlarla etkileşime geçme fırsatları oluşturmak: Çocukların karakter geliĢimlerinde rol modelleri

önemli bir yer tutar. Onlara tarihi Ģahsiyetlerden ya da yaĢayan insanlardan fedakârlık, baĢarı ve hizmet hikâyeleri sunularak ve bizatihi bu kiĢilerle tanıĢmaları temin edilerek bu gerçekleĢtirilebilir. Bu amaçla okul içinde ziyaret ve tanıĢma etkinlikleri ve projeler düzenlenebileceği gibi sınıf içi proje çalıĢmaları, sunumlar, filmler de kullanılabilir. ABD‟de “The Giraffe Heroes” projesi bu doğrultuda eğitimcilere önemli imkânlar sunmaktadır (http://www.giraffe.org).

d) Olumlu akran modelliği sağlamak: Çocukların kendi akranlarının

gerçekleĢtirmiĢ olduğu çeĢitli toplumsal sorumluluk ve yardımlaĢma faaliyetlerini öğrencilerle paylaĢmak, bu tür baĢarılara imza atan çocukları okula davet ederek etkileĢim sağlamak.

e) Öğrencilere okul içinde yararlı hizmetlerde bulunma imkânı sağlamak: Sınıf içinde öğrenciler arasında öğrenme partnerleri oluĢturmak, büyük sınıflardaki öğrencileri küçük yaĢta olanlara öğreticilik yapmaları için görevlendirmek, yetersizliği bulunan arkadaĢlarının sportif ve akademik baĢarısına katkı yapmak gibi sorumlulukları almak öğrencilerin teorik olarak öğrendikleri değerleri pratiğe yansıtmalarına imkân tanır.

f) Öğrencilerin toplum hizmeti uygulamalarına katılımını sağlamak, imkân

153

Öğrencilerin mezuniyet öncesinde kütüphaneler, parklar, hastaneler, bakım evleri, sosyal hizmet kurumları, huzurevleri ve engellilere yönelik faaliyetlerde gönüllü olarak çalıĢmalarını sağlamak.

g) Sosyal adalet, değiĢim politikaları ve vatandaĢlık uygulamaları konusunda eğitimler vermek.

4.5.1.2. Okulda Olumlu Bir Ahlak Kültürü OluĢturmak

Bazı okullarda yüksek muhakeme seviyesine ulaĢmıĢ öğrencilerin bu seviyelerini kullanmaya yanaĢmayarak benmerkezci ve sorumsuzca davrandığını görürüz. Bu çocukları ahlaki muhakemeyi kullanmaktan alıkoyan faktör çocukların ahlaki farkındalığını uyarmayan hatta bazen onun uyanmasını sağlayacak cesareti kıran okul kültürüdür. Karakteri yeni Ģekillenen bireyler olarak öğrencilerden çevrelerinin durumu ne olursa olsun doğru davranıĢı beklemek mümkün değildir. Bunun için öğrencilerinin karakterinin olumlu yönde geliĢmesini ve desteklenmesini sağlayacak bir ahlaki okul atmosferi oluĢturmak gerekir. Lickona (1991) bunu sağlamak için altı baĢlık altında topladığı stratejilerin okulda uygulanmasını önerir:

a) Okul müdürünün ahlaki ve akademik liderliği: Etkili bir karakter eğitiminin uygulanabilmesinde gerekli olan programların geliĢtirilmesi, personelin gönüllü katılımının sağlanması, ebeveynlerin katılımı ve toplumsal desteğin oluĢturulması okul müdürünün etkili iletiĢim ve yönetiĢim becerilerine bağlıdır. Bu doğrultuda bir okul müdüründen: (i) okulun akademik, sportif, kültürel, sanatsal ve sosyal alandaki amaçlarını iyi belirlemesi ve inanarak ifade edebilmesi; (ii) okulun tüm personelini karakter eğitimi programı hazırlama ve uygulama süreçlerine dâhil etmesi; (iii) velilerin destek ve katılımını sağlaması;

(iv) veliler, öğrenciler ve personelle etkileĢiminde model olarak okulun

değerlerini yansıtması beklenir.

b) Okul genelinde etkili disiplin sağlamak: Okul genelinde etkili disiplin sağlayabilmek için (i) okul kurallarının açık ve net bir Ģekilde tanımlanması, (ii) kuralların kararlı ve adil bir Ģekilde uygulanması, (iii) disiplin problemleri yaĢandığında bunları öğrencilerin ahlaki geliĢimlerini destekleyecek süreçlere dönüĢtürecek Ģekilde birebir çözüm planları geliĢtirmek ve (iv) okul değerlerinin ve kurallarının okul ile iliĢkili – okul servisi, kantin, oyun alanı vb – tüm

154

alanlarda geçerli olmasını sağlayacak önlemleri alıp bir problem oluĢtuğunda olumsuz davranıĢları engellemek için hızlı hareket etmek gerekir.

c) Okul genelinde ortak bir okul toplumu duygusu oluşturmak: Okul genelinde bu duyguyu oluĢturmak için Ģu stratejiler önerilmektedir: (i) tüm personelin diğerlerinin sorumlu davranıĢlarını takdir etmesini teĢvik etmek, (ii) öğrencilerin kendi sınıfları dıĢındaki öğrenciler ve okul personeli ile tanıĢıklık kurmalarını sağlayacak etkinlikler düzenlemek, (iii) müfredat dıĢı kültürel sportif vb. aktivitelere mümkün olduğu kadar çok sayıda öğrenciyi dâhil etmek, (iv) sportif faaliyetlerde sportmenliği ön plana çıkarmak, (v) veli ve öğrencilerden oluĢan kurul ve meclisleri toplumsallık duygusunu ve değerleri geliĢtirmek için kullanmak ve (vi) sene baĢından her sınıfın idareyle iĢbirliği içinde kendi yapacağı belirli bir planlama ölçüsünde okul hayatına katkı yapan bir proje yürütmesini sağlamak.

d) Vatandaşlık gelişimi ve okul sorumluluklarının paylaşımı için demokratik

öğrenci yönetimini kullanmak: Bunu sağlamak için (i) Okul yönetimine

öğrencilerin aktif katılımını sağlayacak kurullar ve öğrenci meclisleri oluĢturmak ve (ii) oluĢturulan öğrenci meclislerine okulun yaĢam kalitesine somut etkiler yapan problem ve konularla ilgilenmesi için yetkiler vermek gerekir.

e) Okul personelinden bir ahlak toplumu oluşturmak: Okul personelinin bir değerler ve ahlak toplumu halinde bir arada çalıĢabilmesi için (i) personele, eğitime dair konularda bir arada çalıĢmaları için destek ve zaman vermek ve (ii) kendilerini doğrudan etkileyecek konularda karar alma süreçlerine onları dâhil etmek gerekir.

f) Ahlaki ilginin önemini yükseltmek: Okul içerisinde ahlak ve değerler konusunda ilgiyi artırabilmek için (i) akademik baĢarı baskısını, öğretmenlerin çocuklardaki sosyal ve ahlaki geliĢimi ihmal etmelerine neden olmayacak makul bir ölçüde tutmak ve (ii) öğretmenleri ahlaki ilgilere zaman ayırmaya cesaretlendirmek gerekir.

4.5.1.3. Okul, Aile ve Toplumun Bir Arada ÇalıĢmasını Sağlamak

Karakter eğitiminin uzun vadedeki baĢarısı ailenin ve okul dıĢındaki toplumun desteğine bağlıdır. Ailedeki kriz çoğu zaman çocuğun okul hayatında düĢük ahlaki

155

geliĢim olarak karĢımıza çıkar. Aileyi ve genel anlamda toplumun tüm kesimlerini karakter eğitimine katkı yapar hale getirmek için Lickona (1991) Ģu stratejileri önermektedir:

a) Aile yaşantısına toplumsal destek sağlamak: Aileye toplumsal destek sağlamak için (i) anne babanın çocukları için önemli olduğunu vurgulayan ulusal kampanyalar düzenlenmek, (ii) anne babaların bebekleri ve çocukları ile daha fazla zaman geçirmelerini sağlayacak sosyal hükümet politikaları üretmek, (iii) ailenin eğitim süreçlerine katılımı için aile eğitimi programları düzenlemek, bir yılı eğitimde aile yılı ilan etmek ve (iv) “21. Yüzyıl Okulu Projesi”nin yöntemlerinden yararlanmak6

önerilmektedir.

b) Okul-ebeveyn işbirliği: Okul ebeveyn iĢbirliğini sağlamak için (i) çocuklarının sahip olmasını istedikleri karakterin niteliklerini belirlemek için veliler genelinde bir değerler araĢtırması yapmak; (ii) okulun değerler eğitimi programını hazırlarken velilere katılım programları düzenlemek, liderlik vermek ve evde değerleri öğretmeleri için onları cesaretlendirmek; (iii) ebeveynlik yeteneklerini geliĢtirmeye yönelik okul temelli atölye çalıĢmaları düzenlemek;

(iv) okulda iĢlenen konular ve yapılan etkinliklerle bağlantılı olarak evde

gerçekleĢtirilecek müzakere ve öğretim materyallerini veliye sağlamak; (v) televizyon ve filmler gibi iletiĢim araçlarının olumsuz etkilerini kontrol etmek;

(vi) okul disiplini konusunda velilerin desteğini sağlamak; (vii) ebeveynlere

çocuklarının akademik baĢarısını yükseltmelerine nasıl destek sağlayabileceklerini öğreten atölye çalıĢmaları düzenlemek; (viii) ebeveynlerin ayrılması, birinin kaybedilmesi gibi zor geçiĢ dönemlerinde veli ve çocuk için okul temelli destek grupları kurmak önerilmektedir.

Lickona (1991) okul aile toplum iĢbirliği için; toplum tarafından uzlaĢılmıĢ değerleri okul değerleri olarak belirlemek, okul ve ebeveynler arasında oluĢabilecek değer temelli krizleri yapıcı bir Ģekilde ele alabilecek iĢbirlikçi bir okul atmosferi oluĢturmak, velilerle broĢürler vasıtasıyla iletiĢim kurmak gibi stratejilerinde kullanılabileceğini

6 Dr. Edward Zigler tarafından geliĢtirilen bu proje günümüzde her iki ebeveynin yoğun çalıĢma temposu içinde oluĢunu göz önünde bulundurarak geleneksel okulların fonksiyonlarını geniĢletmiĢtir. Örneğin bu okullarda 3-4 yaĢ çocukları için yerinde, 5-12 yaĢ çocukları için okul saatleri öncesi ve sonrasında bakım hizmeti verilmekte; bakım hizmeti veren komĢulara eğitim ve destek sağlanmakta; yeni çocuk sahibi olan veya çocuk bekleyen ailelere ev ziyaretleri ve grup toplantıları yapılmakta, hamileliğin baĢından itibaren bilgilendirme ve rehberlik hizmeti verilmektedir (Lickona 1991: 399-400).

156

belirtir. Ayrıca mahalli yayın organları ile iĢbirliği içinde öğrencilerin kendi yazılarının veya karakter eğitimi için kurulmuĢ kulüp benzeri oluĢumların çalıĢmaları için köĢeler ayrılması gibi çalıĢmaları da önermektedir.