Etkili Bir Karakter Eğitimi Programının Kriterleri

Okullarda karakter eğitimi uygulamalarının çoğunlukla okul ve çeĢitli kurumların desteği ile program ve projelerin hazırlanması ya da hazır program ve projelerin uygulanması Ģeklinde yürütüldüğü görülmektedir. Bu baĢlık altında bir okul veya eğitim bölgesinde uygulanacak karakter eğitimi programının istenen hedeflere ulaĢabilmesi için hangi özelliklere sahip olması gerektiği alanda çalıĢan çeĢitli kuruluĢ ve araĢtırmacıların pilot uygulama, araĢtırma ve tecrübelerine dayanarak ele alınacaktır.

4.3.1.Katılımcılık

Toplumda, özellikle de gençler arasında geçmiĢe oranla daha sık görülmeye baĢlayan Ģiddet, cinsel sapmalar gibi toplumsal bozulmalarla mücadele edilmesi için okul ve öğretmenlerin karakter eğitimcileri olarak daha aktif sorumluluk almaları gerektiği aĢikârdır. Ancak bu sorumluluk okulların tek baĢlarına kaldırabileceği bir sorumluluk değildir; aileler, komĢular ve inanç grupları bu görevi paylaĢmalıdır (Boston Universty 1996: 3). Etkili bir karakter eğitimi programı temel değerlerin belirlenmesinden değerlendirme aĢamasına kadar öğrenciden-idareciye tüm okul üyelerini, velileri, çevredeki üniversite, sivil toplum kuruluĢu, basın vb. kurumları süreçlere dâhil etmelidir. Okul çalıĢanlarını, ebeveynleri, öğrencileri ve toplum temsilcilerini vurgulanacak karakterin unsurlarının tanımlaması sürecine dâhil etmek baĢarılı bir karakter eğitimi programının gerekliliklerindendir. Okul ile doğrudan iliĢkili olan personel, veliler, öğrenciler dıĢında okulun çevresindeki ticari, hukuki, sosyal, gönüllü her türlü kuruluĢun da bu sürece dâhil edilmesi beklenir (U. S. A. Department of Education 2008). Toplumsal katılımı sağlamak için okulun hizmet bölgesinde etkili politika oluĢturmak programın baĢarısında önemli etkendir (Burret ve Rusnak, 1993). Lickona, (1991) okulların öğrencilere güzel değerleri öğretme görevini üzerlerine alabilmesi için iki Ģeye ihtiyacı olduğunu belirtir: bunun baĢarılabileceği umudu ve bu iĢte kendi baĢlarına kalmayacaklarına dair güven. Bu iki hususu elde edebilmek için değerler eğitimi konusunda bilinçli çalıĢma yapan okulların çalıĢma örnekleri ile güzel sonuçlarını görmek ve ahlaklı çocuklar yetiĢtirmek için baĢta aile olmak üzere tüm toplumsal birimlerle iĢbirliği içinde çalıĢma imkânı elde etmek gerekir. Okul, ebeveynleri bu sürece dâhil edebilmek için programı hazırlarken onların görüĢ ve

143

desteğini aldıktan sonra ebeveynleri eğiterek ve destekleyerek daha aktif bir katılım sağlayabilir. Veliler okula sağlayacakları maddi ve manevi kaynakların yanı sıra karakter eğitimine dair seminer, broĢür ve raporlar yoluyla eğitim konusunda daha bilinçli hale getirilerek ve sosyal organizasyonlarda destekleyici ve rehberlik edici fonksiyonlar yüklenebilirler (U. S. A. Department of Education 2008). Ebeveyn ve aile eğitimleri karakter eğitimi programlarının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu eğitimlerin etkili bir Ģekilde yürütülebilmesi için ise okullar ve eğitim yöneticileri çevrelerindeki sosyal organizasyonlar, üniversiteler, gönüllü kuruluĢlar, dini oluĢumlar ile değerler ve eğitim ile ilgili tüm aktörlerle iĢbirliği içinde bulunmalıdır (California School Boards Association, 1982: 13).

Karakter eğitimine katılımı en önemli olan okul paydaĢlarının baĢında bu süreç sonunda yeni değerler geliĢtirmesi beklenen öğrenciler gelmektedir. Öğrencilere karakter eğitimi programlarının hazırlanmasından uygulama ve bilgilendirme bültenlerinin hazırlanmasına kadar her türlü süreçte aktif rol vererek, danıĢma ve müzakere grupları kurarak ve okul içinde temsilci ve model öğrenciler belirleyerek özetle karakter eğitimi stratejilerini etkili bir Ģekilde uygulayarak onları sürece dâhil etmek mümkündür. Karakter eğitiminin paydaĢları arasında aktarılması planlanan değerler ve uygulama yolları konusunda bir konsensüs oluĢması karakter eğitiminin daha güçlü bir Ģekilde sahiplenilmesini sağlar. (U. S. A. Department of Education 2008).

4.3.2. BütünleĢik Program

Etkili karakter eğitimi en iyi Ģekilde disiplinler arası bir yaklaĢımla baĢarılabilir (California School Boards Association, 1982: 13). Karakter eğitiminde tecrübelerin sonuçları bu eğitimin okullarda okul yaĢamına ve müfredatına bütünleĢik bir tarzda uygulanması gerektiği sonucunu desteklemektedir. BaĢarılı bir karakter eğitiminin belli bir derste karakter eğitimi vermeye çalıĢmak yerine; değerlerin okul hayatının bir parçası haline gelmesi, tüm derslerde konuların ilgili olduğu değerlerle iliĢkilendirilmesi ve iĢleniĢ süreçlerinin değerlere dayalı uygulanmasıyla mümkün olabileceği ABD Eğitim Departmanı tarafından gerçekleĢtirilen 45 uygulamanın tamamının sonuç raporunda belirtilmiĢtir (U. S. A. Department of Education: 2008).

4.3.3. Uygulanacağı Okul veya Topluma Görelik

Karakter eğitimi için hazır programlar belirli bir Ģablon sunsa da her okulun ve bölgenin kendine has özellikleri ve problemleri nedeniyle okul veya bölge için program

144

hazırlamadan önce belirli süreçlerin takip edilmesi gerekir. Program tasarlanıp uygulanmaya baĢlanmadan önce, sene baĢında öğrenci ve öğretmenler baĢta olmak üzere okulun paydaĢlarına okulda kendilerini rahatsız eden, kaliteyi düĢüren etkenlerin neler olduğu ile ilgili anketler ve görüĢmeler uygulanıp problemlerin mümkün olduğu kadar somutlaĢtırılarak kategorize edilmesi gerekir. UlaĢılacak sonuçlar çoğunlukla sınıfta aĢırı konuĢma, kopya çekme, öğrenci ve öğretmenlere saygısız-kaba davranıĢlar ve sorumsuz davranıĢlar Ģeklinde genel çerçeveye oturtulabilecek problemler olsa da bu tür bir sürecin izleniĢi yeni uygulanacak programla ilgili farkındalığın oluĢmasına yardımcı olacak ve özellikle de muhtemel spesifik çözüm yollarının da kapısını aralayacaktır (Duer, Parisi ve Valintis, 2002).

Karakter eğitimi programı uygulanmak istenen her eğitim bölgesi hatta her okul karakter eğitimi programının ihtiyaç ve yönünü belirleme konusunda kendi toplumunu iyi analiz etmeli ve onları sürece dâhil etmelidir. Bununla birlikte karakter eğitimi programlarında:

a) Sorumlu kararlar alabilme ve hesap verebilir olma yeteneğini geliĢtirmek, b) Hukuka saygıyı geliĢtirmek,

c) Demokratik süreçlere dair anlayıĢ geliĢtirmek,

d) Kültürel, dini ve sosyo-ekonomik çeĢitliliğe dair anlayıĢ geliĢtirmek, e) Olumlu bir benlik imajı geliĢtirmek,

f) BaĢkalarının iyiliği ve tüm birey ve grupların haklarını koruma konusunda hayat boyu bir hassasiyet geliĢtirme gibi belirli ortak amaçların bulunması da beklenmektedir (California School Boards Association, 1982: 11-12).

4.3.4. YetiĢkin Modelliği

Ġyi karakteri inĢa etmek için en etkili sosyal tecrübe: saygılı, arkadaĢ canlısı, yardımsever ve adaletli davranıĢlar gösteren insanlarla iletiĢimdir (Francis, 1962: 346). Karakter eğitiminde okul için belirlenen çekirdek değerleri ve bu değerlerin öğretilmesi için yapılacak çalıĢmaları okul ailesinin öğrencilerin gerçek yaĢamında desteklemesi beklenir (Otten, 2000: 3). Okulun tüm çalıĢanları, ebeveynler ve toplumun tüm üyelerinin belirlenen karakter erdemlerini bir model olarak sunmasının karakter eğitimi programlarının baĢarısında en etkili faktörlerden olduğunu belirlenmiĢtir (U. S. A. Department of Education 2008).

145

Programlarda belirtilen değerlerin öğrenciye kazandırılması konusunda okulda yetiĢkin modelliği tek baĢına yetersizdir. J. Dewey (1976: 118)‟in belirttiği üzere biri okuldaki hayat ve öbürü okul dıĢındaki hayat için iki ahlak ilkeleri dizisi olamaz. Öğrenciye tutarlı mesajlar iletebilmek için karakter eğitimi programları ebeveynler ve toplum ile iletiĢim kurmak onlarda temel etik değerler konusunda ve gençlerin yetiĢtirilmesi noktasında sorumluluk bilinci geliĢtirmek zorundadır. Hazırlanacak programların okulun baĢta ebeveynler olmak üzere çevreye açılmasını, çevresindeki vatandaĢlar için de bir eğitim unsuru hainle gelmesini sağlayacak strateji ve etkinlikleri içermesi beklenir (U. S. A. Department of Education 2008).

4.3.5. Personel GeliĢimi

Okulda yönetici ile birlikte diğer görevliler karakter eğitimi giriĢimini anlamazsa onu etkili bir Ģekilde uygulayamaz ya da yanlıĢ gerekçelerle onu reddeder. Eğer görevliler onun kıymetini fark etmezse onu özveriyle etkili bir Ģekilde uygulamaz. Uygulama için iyi niyetli ve özverili çabalar da yeterli değildir. Eğer görevliler onu nasıl uygulayacaklarını bilemezlerse etkili uygulamaları da mümkün olmayacaktır (Berkowitz and Bier, 2004: 79-81). Bu nedenle okul personelini karakter eğitiminin unsurlarını okul kültürüne adapte etme konusunda eğitmek baĢarılı bir karakter eğitimi programının gerekliliklerindendir (U. S. A. Department of Education 2008, California School Boards Association, 1982).

Personelin eğitimi için hizmet içi eğitim programları, konferanslar, seminerler ve online eğitim ve destek yollarını kullanarak eğitim ve materyal desteği sağlamanın etkili olduğu görülmüĢtür (U. S. A. Department of Education 2008). Personelin geliĢimi için düzenlenen programlara personelin gönüllü ve istekli olarak katılımını sağlamak esas konudur. Bu programlara katılırken personel – en azından – karakter eğitimi programlarının ve bu programlar içinde kendi geliĢimlerine yönelik çalıĢmaların gerekliliğini kabul etmiĢ olmalıdır (California School Boards Association, 1982: 13). Dikkat edilmesi gereken diğer bir nokta da bu eğitimlerde öğretim tekniklerine aĢırı yönelme ile karakter eğitiminde yetiĢkin modelliğinin öneminin ihmal edilmemesi gerekliliğidir. Çünkü iyi öğretim sadece tekniğe indirgenemez, iyi öğretim öğretmenin kiĢiliğinden ve dürüstlüğünden gelir (North Carolina State Board of Education 2002: 7).

146

4.3.6. Bütüncül Olmak ve Kalıcı DavranıĢa Yönelmek

Ahlaki karakter biliĢsel, duyuĢsal ve davranıĢsal boyutlara sahiptir. Karakteri geliĢtirmek için kiĢiliğin tüm yönlerine temas etmek gerekir. Olumlu karakter geliĢimi için ahlaki meselelere biliĢsel katılım bir yere kadar etkili olsa da sorumlu davranıĢ ve uygulamaların içinde olmak çok daha önde olmalıdır (Burret ve Rusnak, 1993). Program; öğrencilere gerçek yaĢamın meydan okumaları ile mücadele edebilmek için onların karakterinin biliĢsel, duyuĢsal ve davranıĢsal boyutlarını geliĢtirecek fırsatlar sunmalıdır (Character Education Partnership, 2010: 10).

Karakter kalıcı davranıĢ modellerini gerektirir. Karakter eğitimi çocuklara öğrendiklerini sürekli ve her durumda uygulayabilecekleri bir yetenek kazandıracak Ģeklinde düzenlenmelidir (Burret ve Rusnak, 1993). Ortamdan çıkınca ahlaki karakterin dıĢına çıkan bireyde karakter eğitimi programı baĢarılı olmamıĢtır. Karakter eğitimi programı doğruyu kabul ettirmeye değil özümsemeye yönelik yapılandırılmalı ve ahlaki muhakeme ile birlikte uygulama ve hayata aktarmaya dönük etkinlikleri sosyal çalıĢmaları, okul kampanyalarını, bütünleĢtirmelidir. Karakteri geliĢtirmek için en etkili yol tutumları geliĢtirmektir, tutumlarsa yaĢanan tecrübelere dayalı olarak olgunlaĢır (Francis, 1962: 346).

4.3.7. Bireysel Farklılıklar

Her karakterin kendine uygun gelen yöneliĢ alanları vardır. Bu nedenle aynı düĢünceye veya etkinliğe farklı karakterlerin aynı karĢılığı vermesi beklenmemelidir. Örneğin hakikate hizmet etmek genel bir prensip olmakla birlikte bu prensibe bazı karakterler kendi istidat temayülüne göre dini yönde, diğeri ilmi yönde bir baĢkası da sanat yoluyla karĢılık verebilir (Kerschenstainer, 1977). Eğitimin her alanında genel bir prensip olan bireysel farklılıkları gözetme karakter eğitimi programları için de önemlidir. Karakter eğitiminde bireysel farkları göz önünde bulundurarak her çocuğa kendi temayülüne göre bir noktadan yaklaĢmak, etkinlik ve alternatifleri çeĢitlendirmek gerekir. Programların uygulanıĢı esnasında görev ve sorumlulukların dağılımında da bireysel yetenek ve farklılıkların göz önünde bulundurulması gerekir.