Fines ve Coltham (1993:837) beceri ve yeteneklerle ilgili olarak etkili bir tarih öğretimi için gerekli olan bilişsel davranışları ortaya koymuştur. Bu davranışların bazıları kısa sürede kazanılabilirken bazılarının kazanılması daha uzun süre alabilir. Bir kısmı bir kez öğrenildiği zaman daha sonra birçok kez kullanılabilmektedir. Bir kısmı ise okul yıllan boyunca biriken çoğalan uygulamalarla gerçekleşir.
3. 1. 1. Beceriler ve Yetenekler
Fines ve Coltham, tarih öğretiminin eğitimsel amaçlarını bir model olarak ele alırken tüm amaçlar içerisinde kanıtın önemli bir yere sahip olduğuna dikkat çekmektedir. Aşağıda 3 temel amacın içerisinde kanıtın değeri ve önemi ele alınmıştır.
Bu bölümde beceri ve yeteneklerle ilgili olarak etkili bir tarih öğretimi için gerekli olan bilişsel davranışlar ortaya konmaktadır. Bu davranışların bazıları kısa sürede kazanılabilirken bazılarının kazanılması daha uzun süre alabilir. Bir kısmı bir kez öğrenildiği zaman daha sonra birçok kez kullanılabilmektedir. Bir kısmı ise okul yılları boyunca biriken çoğalan uygulamalarla gerçekleşir. Aşağıda bu becerilerden bazıları verilmiştir. Coltham ve Fines bu becerilere, referans becerileri, sözcük edinimi, hafızaya yerleştirme vb. becerilerini de eklemiştir. Burada doğrudan kanıt kullanımına yönelik tarih öğretiminin amaçlarıyla uygun olan becerilere yer verilmiştir.
Tablo 1
Beceriler ve Yetenekler A. İç Kanıta Dayalı Belgeleri Anlama
1. Kavrama İçeriği özetleme, terimleri anlama
2. Çeviri Birinden diğerine çevirme, örneğin; istatistikî bilgiyi tablolaştırma
3. Seçim Kanıtın ya da olgunun bir parçasını belirlenen probleme ilişkin olarak seçme
4. Analiz Kanıtın iki ya da daha fazla parçasını karşılaştırma
B. Dış Kriterleri Kanıta Uygulama
5. Tanıma Öğrenilenden farklı olarak, bağlam içinde bir olguyu tanıma
6. Uygulama Materyali kendi bilgi ve yaşantısı ile modern fenomenal fikirlerle ilişkilendirme
C. Yaşa ve Yeteneğe Bağlı Olarak İç Kanıt ya da Dış Kriterlerden Yararlanabilme Becerileri
7. Sentez Bir çok kaynakların sağladığı malzemeyi seçerek, bunu yaratıcı kompozisyon şeklinde bir çeşit iletişim biçimine dönüştürme
8.Çıkarım Kanıtın diğer kısımlarına ya da daha geniş tarihsel ve genel çerçeveye başvurarak, kanıttaki problemleri açıklama
9. Yargı Kanıtın kaynağı ya da yazarına yönelik bilgilere ilişkin olarak stil ya da içeriğe başvurarak, kanıttaki güvenilirlik, taraflı kanıları belirleme
3. 1. 2. Tarih Öğretimine Karşı Tutumlar
İnsanların yaşantılarına ve tarihi kanıtlara göre duyguları ve eylemleri dramatize ederek sunar. Fines ve Coltham’ın ifade etmiş olduğu bu amaç özellikle tarihsel empati ve tarihsel hayal gücü (imgelem) becerileriyle ilişkili bir tutumla açıklanabilir.
3. 1. 3. Bilimin Niteliği
Kanıt olarak kullanılabilecek materyal türlerini hatırlar.
Temel ve ikincil, materyallere uygulanabilecek esas işlemleri bilir. Örnek amaç ifadesinde sözü edilen işlemler aşağıda verilmiştir. a) Tek bir ürün ya da kanıtın derinliğine incelenmesi
b) Bir konu ile ilgili birinci ve ikinci elden kaynaklardaki, uygun olduğu takdirde diğer bilimlerdeki tüm delillerin toplanması ve değerlendirilmesi.
c) Kanıtlarla ilgili sorulabilecek soruları ve bunların niteliklerinin belirlenmesi d) Kaynak materyalin aşağıdaki ölçütlere göre değerlendirilmesi;
1 ) Gerçeklik 2 ) Uygunluk 3 ) Tutarlık 4 ) İnanılırlık 5 ) Güvenilirlik 6 ) Bütünlük
7 ) Kendi içinde ve diğer materyallerle tutarlılık,
8 ) Kanıtların kendi döneminin kültürü ve politik düşüncesi vb. uygunluğu 9 ) Kaynak materyalin insan tabiatının ve davranışının kişisel tecrübe ve
bilgisiyle uygunluğu.
e) Yeni araştırmalar yapma, mevcut kanıtlardan, geçmişe ve geleceğe dönük tahminlerde bulunma, bilgi ve tecrübelerin temeline dayalı bilgiler çıkarma ve belli bir boşluğun kaçınılmaz olduğunu kabul etme gibi yollarla bilgilerdeki eksikliklerin tanınması ve uygun faaliyetlerin işlenmesi.
f) Birinci elden ve ikinci elden kaynak materyallerinin analizini yapacak şekilde; 1 ) Bakış açısını keşfetmek.
3 ) Gerçeği değer yargılarından ayırmak,
4 ) Karmaşık materyallerdeki unsurları ayırmak, 5 ) Açık ifade edilmemiş varsayımları tanımak.
6 ) Karmaşık materyallerle bağlantıların nitelikleri (zaman, davranış ve neden) arasındaki ilişkileri tanımlamak.
g) 1 ) Bilginin daha önce organize edilmiş elemanlarıyla, yeni elemanlarının; 2 )Bilginin ve deneyimin sahip oldukları parçalarla kanıta dayanan materyallerin;
3 ) Güncel ilişkiler, neden-sonuç ilişkileri gibi bazı organize edilmiş ilkeleri kullanan birden fazla kaynaktan seçilmiş materyallerin sentezini yapma
Gunning de (1978) tarih derslerinde beceri geliştirme konusunda entelektüel becerilere ilişkin farklı kategorilerin varlığından söz etmiş, kendisi Bloom'un modelini kullanmıştır. Bu becerileri, kendi düşünceleriyle ifade etme (çevirme), yorumlama, tartışma, irdeleme, öteleme, analiz, sentez, değerlendirme, alt başlıkları altında incelemektedir. Gunning de değişik alıştırmalarla ve yüksek düzey sorularla öğrencilerde bu becerilerin geliştirilebileceğini düşünmektedir (Akt. Ata: 81). 3. 1. 4. Çocukların Tarih Araştırma Becerilerini Kullanma Gerekçeleri
Tarih öğretiminde tarih biliminin yapısını yöntem olarak kullanmak pek çok araştırmacı tarafından eleştirilmiştir. Özellikle Elton (Akt. Fines,1994) ve onunla aynı görüşte olanlar iddialarına göre, çocukların araştırmacı bir tarihçi gibi böyle bir eğitim almalarının gereği yoktur. Bir diğer eğitimci olan Fines ise eleştirilerin bu boyutuna katılmış ve şöyle devam etmiştir: “Çocukların hepsinin bir tarihçi olmayacağı düşünülürse açıkça doğru düşünmektedirler. Çünkü ilköğretimde okuyan öğrencilerin çok az bir kısmı üniversitede tarih okumaktadırlar.” Karşı gelen görüşün aksine Fines (1994:124) ise çocukların tarihçilere benzer yollarla çalışabileceğini de 3 temel gerekçeyle açıklamıştır:
1) Tarihi bilmeden sadece gizemli iddialar serisine ulaşılabilir. Sadece kalplerde eksik bir öğrenme hissi oluşur. Ezbere dayalı öğrenme sadece sınavlarla ilgilenen yarışmacılara hizmet edebilir. Bu yüzden kullanılmamalı ve faydasızdır.
2) İyi öğrenme aktif öğrenmedir, öğretmenden çok öğrenciler çalışma yaparlar. Kanıtın problemleriyle uğraşmada öğrenme, meydan okumadır, zihni germektir, memnuniyettir ve nasıl çalışıldığına yardım eder. Aktif öğrenme anlamayı sağlar. 3) Kaynak materyal kullanmak ve kanıt problemlerini çözmeye çalışmak gerçeklik hissi verirken ikinci elden kaynaklar nadiren bu hissi verebilir. Geçmiş zamandan bir kanıtı ele almak o geçmiş zamanın pek çok görünüşünü kavramayı sağlar ve çalışılan konuyu hissetmek için yardımcı olur. İkinci elden kaynaklar kolayca duyguları veya hayalleri bağlılığı atağa geçirmez, eğer birinci elden kaynaklar dikkatle ele alırnırsa hayaller, duygular, birinci elden kaynaklarla atağa geçirilir (Fines, 1994:125).
Shemilt, (1980) tarih derslerinde düşünme ve anlamayı geliştirme adına aşağıdaki faaliyetleri son derece etkili bulmuştur:
¾ Farklı kanıt türlerini kullanma ve anlama ¾ Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurabilme ¾ Değişim kavramını anlamlandırabilme
¾ Olayları, olayın içinde yer alan kişilerin bakış açılarıyla görebilme (Empati) ¾ Kanıtları eleştiri süzgecinden geçirebilme ve kanıtı süzebilme yeteneği ¾ Hipotez oluşturma, sonuçlar çıkarma
¾ Çıkarımları özetleyebilme ve ifade edebilme
¾ Olayları uygun ve doğru tarihsel bağlamları içersine yerleştirebilme(Shemilt,1980:21).