Kalkınma Planlarında Performans Yönetimi

Kalkınma planları 1963 yılından beri uygulanan, ülkenin beĢ yıllık (9.Plan istisna) önceliklerinin belirlendiği, kaynaklarının hangi alanda kullanılacağını belirten yasa hükmünde nitelik gösteren politika araçlarıdır. Kalkınma Planlarında oluĢturulan ana politikalar, bakanlıklar ve diğer teĢkilatlar vasıtasıyla alt politikalara ayrılmaktadır.

Performans ve performansa iliĢkin kavramlar ilk defa 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planında kullanılmıĢ, daha sonra hazırlanan her planda etkinliği artırılarak kullanım alanı geniĢletilmiĢtir. Dolayısıyla kalkınma planlarının üst politika araçları olarak ülkenin temel politikasına yön vermesi özelliği düĢünüldüğünde performans yönetimi transferinin önemli nesnelerinden biri olarak değerlendirmek mümkündür.

1996-2000 dönemini kapsayan 7. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı ile 12. 07. 2013 tarihli 2014-2018 dönemi kapsayan 10. BeĢ Yıllık Kalkınma Planı arasında geçen sürede performans yönetimi anlayıĢının ve araçlarının, kalkınma planlarına nasıl ve ne

ölçüde yansıdığını belirlemek performans yönetimi transferini anlamak ve açıklamak açısından önem teĢkil etmektedir.

Performansa iliĢkin kavramların ilk defa politika unsuru olarak kullanıldığı 7.

BeĢ Yıllık Kalkınma Planı “Kamu Hizmetlerinde Etkinliğin Artırılması Projesi ve Kamu Kesiminde Ücret Adaletinin Sağlanması” baĢlığı altında performansın denetim boyutuna değinerek denetleme kurumları ile kurum ve kuruluĢların denetim birimlerinin fonksiyonlarının yeniden değerlendirilmesinin yapılacağını, performansın ölçülmesine yönelik denetim sistemine geçileceğini belirtmiĢtir (DPT, 7:118). Planda kamu çalıĢanlarının ücretlerinde, performansın ücretin belli bir yüzdesi olarak değerlendirileceği belirtilerek yükselmede ise önemli bir rol oynayacağı da Ģu Ģekilde ifade edilmiĢtir: “Yönetici sınıfta yer alacak devlet memurlarının üst düzeyde eğitimden geçirilip yönetici formasyonunu kazandırılması temin edilecek, atanmaları, nitelikleri, ücretleri ve görevden alınmaları hususlarında özel düzenlemeler yapılarak, bu görevlerde gerekli performans hedeflerine ulaĢamayanların öğrenim ve niteliklerine uygun diğer kamu görevlerine, eski ücretleriyle ücret eĢitliği gözetilmeksizin nakledilebilmeleri sağlanacaktır (DPT, 7: 119).”

8. BeĢ Yıllık Kalkınma Planında “Kamu Hizmetlerinde Etkinliğin Artırılması”

baĢlığı altında “Nitelikli kamu hizmeti sunumu için, performans yönetimi, toplam kalite yönetimi gibi çeĢitli çağdaĢ yönetim tekniklerinden tüm kamu kurumlarında yararlanılması, böylece kamu yönetiminin, yeni yaklaĢımlardan da faydalanarak Toplam Yönetim Kalitesinin artırılması sağlanacaktır (DPT, 8: 192)” ifadesi yer almaktadır. 2001- 2005 dönemi kapsayan planda kamu yönetiminin yeniden yapılandırılmasında verimlilik, etkinlik ve tutumluluğun dolayısıyla da performansın artırılması; çalıĢanların performansını etkin bir Ģekilde ölçen bir sisteme kavuĢturulması; kamu yöneticilerinin ve çalıĢanlarının politika ve strateji oluĢturma kapasitesinin geliĢtirilmesi ve kamu hizmetlerinin sunumunda kalite anlayıĢının ve bu amaca yönelik yönetsel yöntemlerin yerleĢtirilmesinin temel ilkeler olacağı ifade edilmiĢtir (DPT, 8: 191).

9. Kalkınma Planı, diğer planlardan farklı olarak beĢ yıllık değil yedi yıllık olacak Ģekilde hazırlanmıĢtır. Avrupa Birliği‟nin mali takvimine uyum sağlama

çabasıyla plan dönemi değiĢtirilmiĢ, hazırlanacak plan bir yıl sonra TBMM‟ye sunulmuĢ ve 9. Kalkınma Planının 2007 yılında baĢlamasına karar verilmiĢtir (DPT, 9: 2). Planın diğer planlardan bir baĢka farkı ise “stratejik plan” biçiminde kurgulanmıĢ olmasıdır. Dokuzuncu Kalkınma Planında vizyon, temel ilkeler, stratejiler gibi baĢlıklar bulunmaktadır. Bu durum performans yönetiminin önemli bir parçası olan stratejik planların ruh ve biçim olarak ülkenin en üst politikalarının formülüze edildiği Kalkınma Planlarını da etkilediğini göstermektedir. Plan yönteminde ortaya çıkan değiĢimin 8. Plan süresini kapsayan dönemde stratejik plan ve performans yönetimi adına yapılan bir dizi kanuni düzenlemenin uygulamaya geçmesinin bir yansıması olarak değerlendirmek doğru olacaktır.

2007-2013 dönemini kapsayan planda, kamu idarelerinin performansını gösterecek bir yapıya kavuĢturulmasının sağlanacağı; kamu kaynaklarının performans programlarına uygun olarak tahsis edileceği; kamu idarelerinde performans kültürünün oluĢturulması çerçevesinde ölçme, izleme ve değerlendirme süreçlerinin geliĢtirileceği (DPT, 9: 95); personel değerlendirme sisteminin gözden geçirileceği; personel performansını objektif ve saydam biçimde ölçmeyi sağlayacak standartların, görevlerin özelliklerinin de dikkate alınarak geliĢtirileceği ve uygulanacağı (DPT, 9: 96) belirtilmiĢtir. Dolayısıyla 9. Kalkınma Planı gerek hazırlanıĢ biçimiyle gerek performans kavramını personel ve örgüt boyutuyla ele almasıyla diğer planlardan önemli ölçüde farklılık göstermektedir.

Dolayısıyla plan, Türk Kamu yönetiminde performans algısını köklü ve yapısal bir biçimde formüle ederek uygulanmaya konulmasını iĢaret etmiĢtir.

2014-2018 dönemini kapsayan 10. Kalkınma Planı her baĢlığı “durum analizi”, “amaç ve hedefler” ve “politikalar” olmak üzere üç aĢamada değerlendirmiĢtir. Plan, kendinden önceki planlarla karĢılaĢtırıldığında; performans ve performansa iliĢkin kavramları daha fazla içinde barındırmıĢtır. Bu doğrultuda performans ve performansa iliĢkin kavramlar, “Eğitim” (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 32), “Sağlık” (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 35), “Kamuda Stratejik Yönetim” (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 56), “Kamuda Ġnsan Kaynakları” (T.C.

Kalkınma Bakanlığı,10: 58), “Maliye Politikası” (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 85),

“Kamu ĠĢletmeciliği” (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 90), baĢlıkları olmak üzere toplam altı baĢlık altında kullanılmıĢtır. Dolayısıyla 2014-2018 dönemi kapsayan

kalkınma planında performans “kamu yönetiminin iyileĢtirilmesi” “kamu hizmetlerinde etkinliğin artırılması” gibi yönetim fonksiyonunun dıĢına çıkarılarak devletin neredeyse tüm görev ve yetki alanlarında konumlandırılmıĢtır. Planda performans yönetiminin kamu yönetimindeki kullanım alanı da geniĢlemiĢtir.

“Kamuda Stratejik Yönetim” baĢlığının “durum analizi” kısmında stratejik yönetim döngüsünün temel araçları olan stratejik planlar, performans programları ve faaliyet raporlarının yaygınlaĢtırılma sürecinin tamamlandığı ve stratejik yönetim yaklaĢımının yerleĢmesinde önemli ilerlemeler sağlandığı; stratejik yönetim kapsamında stratejik plan, performans programı ve faaliyet raporu bağlantısının güçlendirilmesi, performans bilgisinin bütçeleme süreçlerine entegre edilmesi, iç ve dıĢ denetim sistemlerine hesap verebilirlik bağlamında iĢlerlik kazandırılması ve stratejik yönetimin koordinasyonundan sorumlu kurumlar arasında etkin bir iĢbirliği mekanizmasının kurulması ihtiyacının devam ettiği belirtilmiĢtir (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 56). Aynı baĢlığın “politikalar” kısmında kamu idarelerinin bütçelerinin hizmet programlarıyla öngörülen maliyet, çıktı ve sonuçlarını kapsaması amacıyla program bütçe sistemine geçileceği, performans bilgisinin bütçe sürecine entegre edileceği; stratejik plan ve performans programlarındaki amaç ve hedeflerin performans göstergeleri üzerinden ölçülebilirlik düzeyi artırılacağı, faaliyet raporlarının performansı yansıtma niteliği güçlendirileceği; SayıĢtay tarafından stratejik yönetim döngüsüne uygun olarak performans denetiminin yapılacağı ifade edilmiĢtir (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10:

57).

Performans yönetiminin personel değerlendirme süreci, planda “Kamuda Ġnsan Kaynakları” baĢlığı altında formüle edilmiĢtir. ĠĢlevsel bir performans değerlendirme sisteminin geliĢtirmesi önemsenmiĢ bu doğrultuda kamu personelinin verimliliğinin artırılması amacıyla etkin bir performans sistemi oluĢturulacağı ve hizmet, personel, ücret iliĢkisinin daha sağlıklı hale getirileceği vurgulanmıĢtır (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 58).

“Kamu ĠĢletmeciliği” baĢlığı altında Kamu Ġktisadi TeĢebbüslerinin (KĠT) faaliyetlerinde stratejik planlar ve performans programlarına uyumunun artırılmasına yönelik uygulamaların gerçekleĢtirileceği; KĠT‟lerde verimliliğin, hesap

verebilirliğin, karar süreçlerinde esnekliğin artırılmasını sağlayacak uluslararası kabul görmüĢ kurumsal yönetim ilkeleriyle ve yeni Türk Ticaret Kanunuyla uyumlu bir mevzuat düzenlemesi yapılacağı belirtilmiĢtir (T.C. Kalkınma Bakanlığı,10: 90).

Türkiye‟nin beĢ yıllık politikalarının belirlendiği 10. Kalkınma Planı performans yönetimi açısından incelendiğinde performans algısının devletin tüm faaliyet alanlarında pekiĢtiği; performansın stratejik planların vazgeçilmez bir parçası olduğu; performansın bütçeye entegre edilerek anlamlandırılmasının gerekliliği; personel rejiminde iĢlevsel bir performans değerlendirme sisteminin gerçekleĢtirileceği; performans ile ücretin iliĢkilendirileceği; KĠT‟lerle ilgili performans yönetimine uyum sağlayacak yasal düzenlemelerin öngörüldüğü tespit edilebilir.