Seyyed Mohammadtaghi Hosseini (Muhammed Hüseynî)
Bu makalede Diyanet Yazma Eser Kütüphanesinde Sivas ve Sivasîler ile ilgili olan 100 eser tanıtılmıştır. Bu eser beş bölüme ayırılarak I. Sivasî Yazarlar, II. Sivas’ta telif edilen eserler, III. Sivasî müstensihler, IV. Si- vas’ta istinsah edilen nüshalar, V. Sivasî nüsha sahibleri şeklinde sunul- muştur.
Sunulan eserlerin sayesinde, bilmediğimiz veya yanlış bildiğimiz bir çok konu açıklanacak ki bunlar her eserin tanıtımında veya dipnotunda beyan edilmiştir. Zikr edilen nüshaların sıralaması, köşeli parantez *+ ile belirtilmiş makalede gereken ircalar bu sayıya verilmiştir.tanıtılan nüsha- lara gelince eserlerin 75 nüshası Sivasî müelliflere aittir *1+ ile *75+ arası, 5 eser de Sivas’ta telif edilmiştir *76+ ile *80+ arası, iki nüsha da Sivasî müs- tensihler tarafından istinsah edilmiş *81+ ve *82+, 15 nüsha da Sivas’ta is- tinsah edilmiştir *83+ ile *97+ arası, üç nüsha da Sivasîlerin mülkiyetinde olanlardır *98+ ile *100+ arası. Bu bölümler bu şekilde özetlenebilinir:
I. Sivasî Müelliflere ait eserlerde, 11 müellifin 22 eser ve 75 nüsha ge-
tirilmiştir:
İbnü’l-Hümâm'den (ö. 861/1457) Fethu’l-kadîr li’l-‘âcizi’l-fakîr (1 nüs- ha); Şehâbeddin Sivâsî’den (ö. 803/1400?) dört eseri: ‘Uyûnü’t-tefâsîr li’l-
fuzalâ’i’s-semâsîr (7 nüsha), Şerh 'ale’l-Ferâ'izi’s-Sirâcîyye (12 nüsha), Muhta- seri Şerh 'ale’l-Ferâ'izi’s-Sirâcîyye (7 nüsha), Risâletü’n-necât min şerri’s-sıfât
(2 nüsha); es-Seyyid Hasan Tokâdî es-Sivâsî’den (ö. 840/1436) el-‘İnâye fî
şerhi’l-Vikāye (1 nüsha); Şemseddîn Sivâsî'den (ö. 1006/1597) Hallü
me’âkıdi’l-kavâ’id (5 nüsha), Menâzilü’l-ârifîn (1 nüsha), Emr-i İlâhî ve Hüc- cet-i İlâhî (2 nüsha); Muharrem Sivâsî'den (ö. 1010 /1601'de hayatta) Hediy- yetü’s-su‘lûk fî şerhi Tuhfeti’l-mülûk (6 nüsha), Hâşiyete 'ala'l-Fevâ'idü’z-
Ziyâ'iyye fî şerhi'l-Kâfiye (1 nüsha); Abdülmecid-i Sivâsî'den (ö. 1049/1639) Dürer-i Akāid (1 nüsh); İsmâîl Sîvâsî'den (ö. 1047/1637) Ferâ'idü fî şerhi Mülteka’l-ebhur (3 nüsha), Hâşiyetü’l-hâşiye ‘alâ şerhi’l-muhtasari’l-Müntehâ
(1 nüsha), Şerhu risâletü’l-Kebâir ve’s-Sağâir (1 nüsha), Haşiye ‘alâ kavli’l-
Beyzâvî fî tefsiri ‚Ve huve’l-gafûr‛ (1 nüsha); Yûsuf es-Sivasi'den Hâşiye ‘ale’l-kelâmi İsâmüddin fî ‘ulûmi’d-din; Tefsirî Mehmed Efendî'den (ö.
1111/1699) Tercüme-i Tibyan, Haşiye ala Haşiyeti Mir Ebi'l-Feth ala Şerĥu’l-
'Adudiyye fî'-âdâbü’l-bahs (2 nüsha); Mustafa b. Ebî Bekr Sivâsî'den
(ö.1140/1727?) Mefâtîhü’d-dürriyye-i fî isbâti’l-kavânîni’d-derriyye (13 nüsha), Şehirlîzâde İbrahim Sivasî'den (ö. 12./18.yy) Hâşiye 'âlâ Şerhi risâle fî 'ilmi
âdâbi’l-bahŝ ve’l-münâzara (4 nüsha), Fevaidü'l-Fazliyye fî şerhi risâle fî âdâbi’l- bahŝ ve’l-münâzara (1 nüsha) bulunmaktadır.
II. Sivas’ta telif edilen eserlerde üç eser getirilmiştir:
Necmüddîn-i Dâye’nin (ö. 654/1256) Alâeddin Keykubâd için 620/1223’te Sivas’ta telif ettiği Mirsâdü’l-‘ibâd mine’l-mebde’ ile’l-me’âd; Yûsuf b. Ebî Saîd es-Sicistânî’nin (ö. 666/1268) Sivas’ın Şerefiyye Medrese- sinde 14 Zilhicce 638 (26 Haziran 1241) tarihinde telif ettiği Münyetü’l-
müftî; Ahmed b. Ömer el-İzmiri’nin (ö. 1106/1695'te hayatta) hocası Tefsiri
Mehmed Efendî’nın yanındayken Sivas’ta 1 Ramazan 1106 (15 Nisan 1695) tarihinde kaleme aldığı Memeddü'l-'âbirin limâ fîhi min İmdâdi's-
sâlikîn.
III. Sivasî müstensihler bölümünde de iki nüsha zikr edilmiştir:
es-Seyyid Ahmed b. es-Seyyid Hüseyin b. Mûsâ es-Sîvâsî tarafından Ankara’nın Kızıl bey Medresesinde Receb 1113 (Aralık 1701) tarihinde is- tinsah ettiği Sa‘düddîn Teftâzânî’nin (ö. 792/1390) Muhtasarü’l-Mutavvel’i, ve Sivâsîzâde Abdülmecîd b. Emin’nin 21 Rebiulahir 1116 (23 Ağustos 1704) tarihinde istinsah ettiği Çatalcalî Ali Efendî’nin (ö. 1103/1692)
Fetâvâ’sı;
IV. Sivas’ta istinsah edilen nüshalar kısmında da 12 nüsha tanıtılmış-
tır:
Divriği’de Cemal b. Süleyman et-Terâzî tarafından 21 Cemadiyulev- vel 748 (29 Ağustos 1347) senesinde istinsah edilen Ebü’l-Berekât Ne- sefî’nin (ö. 710/1310) el-Kâfî fî Şerhi’l-Vâfî’si; Sivas’ta Receb 996 (Mayıs- Haziran 1588) tarihindeistinsah edilen Ahmed b. el-Hâc Alî et-Tokâdî’nin
Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu 149
fından 1090 (1679) tarihinde istinsah edilen İbnü’l-Hâcib’in (ö.646/ 1249)
eş-Şâfiye’si; Sivas’ta Ebu-l Kâsım b. Receb Fakih tarafından 20-30 Rebiu-
levvel 1094 (19-29 Mart 1683) tarihleri arasında istinsah edilen Mirzâ Cân Habîbullah’ın (ö. 994/1586?) Hâşiye 'ala şerhu İsbâti'l-vâcib’i, Kadızâde el- Karahrûdî el-Hemedâni’nin (ö. 1073/1662) Hâşiye ‘alâ İsbâti’l-vâcib’i, ve Molla Hanefî et-Tebrîzî’nin (ö. 942 / 1535) Şerhu İsbâti’l-vâcib’i; Sivas’ın Şifâîyye Medresesinde Osman b. Mustafa b. Abdurrahim et-Turhâlî tara- fından Ramazan 1110 (Mart-Nisan 1699) tarihinde istinsah edilen Molla Hüsrev’in (ö. 885/1480) Dürerü’l-hükkâm fî şerhi Gureri’l-ahkâm’ı; Sivas’ın Şifâîyye Medresesinde Abdurrahman Muhammed tarafından Receb 1113 (Aralık 1701) tarihinde istinsah edilen Muslihuddîn Lârî’nin (ö. 979/1572) Hâşiye 'alâ Şerhi Hidâyeti’l-hikme’si; Sivas’ın Şifâîyye Medresesinde 1134 (1721) senesinde istinsah edilen Kul Ahmed’in (ö. 950/1543 civarı) Hâşiye
'ala'l-Fevâ'idü’l-Fenâriyye’si; Sivas’ın Şifâîyye Medresesinde Müstensih:
Hasan b. Muhammed tarafından istinsah edilen Muhyiddin et-Tâlişî’nin (ö. 887/1482) Hâşiye 'alâ şerhi Îsâgūcî’si; Sivas’ta Abdullâh b. Hasan b. Ömer tarafından 1258 (1842-43) tarihinde istinsah edilen İbrâhîm b. Ah- med b. İbrâhîm’in (ö. 1173/1759’dan sonra) Miftâh-ı Behişt’i; Sivas’ın Tefsi- ri Medresesinde Ahmed tarafından 16 Ramazan 1102 (13 Haziran 1691) tarihinde istinsah edilen Seyyid Şerîf Cürcânî’nin (ö. 816/1413) Haşiye 'alâ
Şerhi Muhtasari’l-müntehâ’sı, ve Adudüddîn el-Îcî’nin (ö. 756/1355) Şerhu Muhtasari’l-Müntehâ’sı; Sivas’ın Kaya Ahmed Medresesinde istinsah edi-
len Halef el-Ahmedî’nin (ö. 909/1503’te hayatta) Hâşiyetü İbn Halef ‘alâ şer-
hi’s-Semerkandî ‘ala’r-Risâleti’l-Vaz’iyye’si; Sivas’ın Divriği şehrinde Mu-
hammed Rüşdî tarafından 1 Zilhicce 1245 (24 Mayıs 1830) tarihinde istin- sah Kur'ân-i Kerim.
V. Sivasî nüsha sahibleri kısmında da dört nüsha tanıtılmıştır:
Seyfeddîn Ebü’n-Nûr eş-Şeyh Abdurrahman Refî’ İbn eş-Şeyh Mu- hammed en-Nazmî el-Halvetî es-Sivâsî eş-Şemsî’nin Cemâziyelevvel 1129 (Nisan-Mayıs 1717) tarihili temellük kaydı; Hasan Hüseyin; Koyulhisarı es-Seyyid İbrâhîm Efendî ve Sivasîzâde Yusuf Salaheddin
I. SİVASÎ YAZARLAR
[1]: Fethu’l-kadîr li’l-‘âcizi’l-fakîr ریقفلا زجاعلل ریدقلا حتف
İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdil- hamîd es-Sivâsî el-İskenderî (790/1388 – 861/1457)
مامهلا نبا ، یردنكسلاا يساويسلا ديمحلا دبع نب دحاولا دبع نـب دمحم نـيدـلا لامك
Burhâneddin el-Mergînânî’nin (ö. 593/1197) el-Hidâye adlı eserin şer- hidir1.
Demirbaş numarası: 003306-V2
Talik; 36a-108 varak; 21 satır; konu başlıkları, bablar ve keşideler kırmızı mürekkeple nohudi ve filigranlı kâğıtta yazılmış. Nüshanın şira- zesi dağılmış, bazı formaların dikişleri gevşemiş, bazı varaklarının kitap kurtlarınca tahrip edilmiş, su almış, nemden dolayı lekeler oluşmuştur, ayrıca nüshanın başı ve sonu da eksiktir.
başlangıç: اريصقت ناكف ىرت امك هيلع ىعدملا بناج نم ليكوتلا ةروصب كلذ صيصخت حارشلا... هلمحتل مهنم انحرش يف هانركذ امك اعم نيتروصلا معي هجوب ريرقتلا . ماقملا اذه حرش يف ةيانعلا بحاص لاقو ... bitiş: ... قلاطلا ضیوفت باب یف صملا هب حرص دقو کیلمت لا لیکوت... [2]: ‘Uyûnü’t-tefâsîr li’l-fuzalâ’i’s-semâsîrریسامسلا ءلاضفلل ریسافتلا نویع
Şehâbeddin Sivâsî, Şehâbeddin Ebû Hâmid Ahmed b. Mahmûd b. Ali b. Ebî Tâlib es-Sivâsî (ö. 803/1400?)
یساویس نیدلا باهش ،
یساویسلا بلاط یبا نب یلع نب دومحم نب دمحا دماح وبا نیدلا باهش
Tefsîru’ş-Şeyh olarak da bilinen eserin işârî yorum içermemesi müellifin
eseri tasavvufa yönelmeden önce yazdığını düşündürmektedir. Tefsirde is- tifade edilen kaynaklar arasında Zemahşerî’nin el-Keşşâf’ı, Begavî’nin
Me’âlimü’t-tenzîl’i ve Ebü’l-Leys es-Semerkandî’nin Tefsîr’inin özel bir yeri
vardır. Dirâyet tefsiri özelliği ağır basan eserin rivayet yönünün yetersiz ol- duğu, hatta bu konuda zaaflar içerdiği görülmektedir. Müellifin vefat tarihi için 780 (1378), 803 (1400), 860 (1456) ve 880 (1475) yılları zikredilmektedir. Müellifin bazı eserlerinin istinsah tarihini göze alınarak, özellikle bu maka- lede de *9+ sırasında zikr edilecek Diyanet Yazma Eserler Kütüphanesinde nr. 5330 ile kayıtlı olan Şerh 'ale’l-Ferâ'izi’s-Sirâcîyye eserin istinsah tarihi, DİA’da müellif için seçilen vefat tarihin hata olduğu anlaşılacaktır3.