Çok konuşan, geveze, boşboğaz Aynı anlamdaki diğer kelime(ler):

açık ağızlı, alaaz-2, alagaz-2, alağaz-2, alağız-2, bağırtlak-2, bıdbıt, bıt- bıt, carcur-3, cekceki-5, cevcek-2, cımcıplak-1, çenesek, çinko-2, dilbe- sek-2, dil vezzağı, eke-2, lavgar-1, öcbe-1, silik-4, şabadan, şakşak-1, şippilik-1, vazalak, yalah-2, yalak-2, yalaktar-1, yel değirmeni, yolak- tar, zimzort (Hacıilyas/ Koyulhisar) § 4. Söz taşıyan, fitneci, dedikoducu,

Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu 99

4, cevcek-1, hamaz-2, ibik-2, kamaz, kandoz-3, koğcu, koğucu, kovcu, şippilik-2, yalah-3, yalak-3, yalaktar-2 (Hacıilyas/ Koyulhisar)

vığıl vığıl: Çok, çok bol, kımıltılarla kaynaşma durumunda (kurt, karınca, si-

nek, çocuk vb.). (Gürün)

vığır vığır: Çok gürültülü (çocuk, arı vb.). (Hacıilyas/ Koyulhisar) vıkır vıkır: Fıkır fıkır. (Hacıilyas/ Koyulhisar)

vır vır: 1. Gevezelik, boşboğazlık. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): badıgüdü- 1, havkalık-2, şabadanlık, vıdı vıdı-1, vıd vıd-1 (Yeniköy/ Hafik) § 2. Çe-

kiştirme, yerme, kötüleme, dedikodu. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler):

goğ-1, gov, horata-1, koğ, koğu, kov, söylenti-2, vıdı vıdı-2, vıd vıd- 2(Yeniköy/ Hafik)

vız vız: Bir düğmenin iki deliğinden iplik geçirip, esnete esnete döndürülerek

oynanan bir oyun. (Gürün)

vız vız böceği: Ekinler arasında bulunan bir böcek. (Karaözü/ Gemerek)

yaf yaf: Ardı arkası kesilmeden, durmadan, sürekli olarak. Aynı anlamdaki di-

ğer kelime(ler): habire, pasa-1, tırısa (Sivas)

yağlı ballı: yağlı ballı olmak Çok yakın dost olmak, aralarından su sızmamak.

(Hacıilyas/ Koyulhisar)

yalap yalap: Parıl parıl, ışıl ışıl. (Hacıilyas/ Koyulhisar)

yamuk yumuk: Eğri büğrü, yamuk yumuk, dolambaçlı. Aynı anlamdaki diğer

kelime(ler): egiş bügüş, eğiş büğüş, eğrim büğrüm, yalyapaluk (Zara)

yazan bozan: Boynuzları yana doğru büyümüş öküz vb. Aynı anlamdaki diğer

kelime(ler): yazboz (Hacıilyas/ Koyulhisar)

yazı yaban: Kır, bağ bahçe. (Gürün)

yelim yelim yeldirmek: Sürekli arkasına düşmek, izlemek. Aynı anlamdaki di-

ğer kelime(ler): koğmak (Hacıilyas/ Koyulhisar)

yel yefelek: Hemen, çabucak, derhâl, vakit kaybetmeden. başüstü-1, çalkap, hadeyince-1, şıppadak, şırpedek, tezce-1, tezcek, yel yepelek, yel yepe- rek, yer yepildek (Hacıilyas/ Koyulhisar)

yel yepelek: Hemen, çabucak, derhâl, vakit kaybetmeden. başüstü-1, çalkap, hadeyince-1, şıppadak, şırpedek, tezce-1, tezcek, yel yefelek, yel yepe- rek, yer yepildek (Gürün, Zara; Çepni/ Gemerek, Hacıilyas/ Koyulhisar) yel yeperek: Hemen, çabucak, derhâl, vakit kaybetmeden. başüstü-1, çalkap,

hadeyince-1, şıppadak, şırpedek, tezce-1, tezcek, yel yefelek, yel yepe- lek, yer yepildek (Hacıilyas/ Koyulhisar)

yel yepildek: Hemen, çabucak, derhâl, vakit kaybetmeden. başüstü-1, çalkap, hadeyince-1, şıppadak, şırpedek, tezce-1, tezcek, yel yefelek, yel yepe- lek, yel yeperek (Sivas çevresi)

yılbır yılbır: Pırıl pırıl, yanıp sönerek (ışık). (Gürün; Maksutlu/ Şarkışla)

yılp yılp: Pırıl pırıl. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): ıpıl ıpıl, yıldır yıldır

(Gürün)

yırım yırım: Lime lime, parça parça. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): ipil ipil, oylum oylum, perem perem, pinçik pinçik (Hacıilyas/ Koyulhisar, Mak-

sutlu/ Şarkışla)

yol yordam: Yöntem, kural, davranış inceliği. (Hacıilyas/ Koyulhisar) yorgun argın: Çok yorulmuş. (Sivas)

yumul yumul: 1. Tombul, gürbüz (çocuk.) Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): pampal-1 (Hacıilyas/ Koyulhisar) § 2. Sevimli çocuk. (Hacıilyas/ Koyulhisar) yur yumuş: İşler, hizmetler. (Şarkışla)

zağı zağına: Ucu ucuna: İki metre kumaş aldım, zağı zağına yetişti. (Hacıilyas/

Koyulhisar)

zıt zıt: Çabuk çabuk. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): kıfır kıfır, şipir şipir

(Vazıldan/ Divriği)

zongur zungur: Çok hızlı (titreme). (Hacıilyas/ Koyulhisar)

zon zon: zon zon gezmek Boş, işsiz dolaşmak. Aynı anlamdaki diğer keli-

me(ler): zön zön gezmek (Koyulhisar)

zoru zoruna: Binbir güçlükle. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): zor zoruna

(Maksutlu/ Şarkışla)

zor zoruna: Binbir güçlükle. Aynı anlamdaki diğer kelime(ler): zoru zoruna

(Hacıilyas/ Koyulhisar)

zön zön: zön zön gezmek İşsiz, başıboş gezmek. Aynı anlamdaki diğer keli-

me(ler): zon zon gezmek (Koyulhisar)

zövül zövül: Bit, pire gibi (yürüme). (Hacıilyas/ Koyulhisar) DEĞERLENDİRME

Yukarıda, 183 adet anlamlarıyla birlikte yöresel ikileme örnekleri bu- lunmaktadır. İkilemelere dikkat edildiğinde bazılarının standart Türkiye Türkçesinde de karşılıklarının bulunduğu görülecektir. Sivas’ta standarttan farklı ikilemelerin kullanılıyor oluşu, bir kere Sivaslının o ikilemeyi kendi malı haline getirdiği anlamına gelmektedir. Söz gelimi, “abuk subuk” iki- lemesi, Türkiye Türkçesi’nde kendine böyle yer bulurken bir Sivaslının ağ- zında “abuh sabuh” şekline dönüşmüştür. Kalın “k” ünsüzünün Anadolu

Her Yönüyle Sivas Uluslararası Sempozyumu 101

ağızlarında gırtlaktan gelen “hı” sesine dönüşmesi sıklıkla rastlanan bir du- rumdur. Bir başka örnek, abuloburt’tur. Bu sözcüğün Türkiye Türkçesinde- ki karşılığı oburdur. Sivaslı obur yerine abuloburt demektedir. Obur sözcü- ğünün başına ve sonuna ağzını dolduracak yapılar ekliyor. Ağız dolusu konuşarak aslında tezyif ediciliği kendince katlıyor.

Yöresel kelimelere bakıldığında bunların standart dil içinde oluşmuş gizli şifreler olduğu görülecektir. Bazılarının etimolojisi yapılarak kökenleri ile ilgili bilgi sahibi olabiliyoruz (day day, gıdım gıdım, kehil kehil) ancak bazılarının aslında nereden geldikleri ile ilgili bilgi sahibi olamıyoruz (töm töm, hellik hüllük, debül dübül, eren peren, zövül zövül). Bu gizli şifrenin, aslında Sivaslı kültürünün koruyucularından biri olduğunu düşünüyoruz. Öyle ki, Sivas’ta doğup büyümüş ancak bu sözcüklerin net anlamını bilme- yen kişilerle yapılan görüşmelerde, ilgili kişilerin sözcüğün kelime anlamını bilmeseler de neyi çağrıştırdığı hakkında isabetli tahminler yaptığı ortaya çıkmıştır. Biz bunun, kültürel genetizm ile ilgili olduğunu düşünüyoruz. Doğup büyüdüğümüz yerdeki kültürün teneffüsü, kulak aşinalığı, ilgili kültürel verimlerin zihnimizde bir yerlere sızmasına vesile olur ve ne kadar zaman geçerse geçsin oradan tam anlamıyla çıkmaz.

Sivaslı, -özellikle de Sivas’tan uzakta yaşayan bir Sivaslı- bu ikileme- leri duyduğunda, uzun yıllardır görmediği bir hemşerisini görmüş ya da çocukluğunda dinlediği bir türküyü yıllar sonra tekrar dinlemiş gibi ol- maktadır. Muhtemelen de yüzünde hafif bir tebessüm oluşur. İşte bu duyguyu anlamak ve anlamlandırmak çok önemlidir. Sivaslı kültürünü aktaran en önemli etkenin bu olduğunu düşünüyoruz. Öyle ki Ziya Gö- kalp da “Halk Medeniyeti: 1- Başlangıç” başlıklı önemli makalesinde yak- laşık 100 yıl kadar önce halk kültürünün bu türlü verimlerinin önemine değinmişti (Ziya Gökalp 1913).

Sözlü kültürden yazılı kültüre geçişlerin sağlıklı olabilmesi için her iki kültüre de kucak açmak, herhangi birini ötekileştirmemek gerekir. El- bette ki yazılı kültürün getirdiği davranış ve konuşma kalıplarının kulla- nılması gereken yerler de vardır. Hatta buralarda sözlü kültürün kalıpla- rını kullanmak sakıncalı olabilir. Dolayısıyla özelde bireylerin, genelde ise toplumların her iki kültür ortamlarında da nefes alabilmeleri için, kendi- lerini ifade edebilmeleri için kültürel formasyonlarını çeşitlendirmeleri gerekmektedir. Sivas kültürü üzerinden ve özelinden değerlendirdiği- mizde, yöresel ikilemelerin aslına sadık kalarak ama nerelerde kullanıla- cağının bilinciyle kullanımda olması gerekmektedir.

KAYNAKÇA

Assman, Jan. Kültürel Bellek, Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2015.

Atmaca, Emine ve Kral, Ö. Faruk. “Kazak Türkçesindeki İkilemelerin Sınıflandırıl- ması”, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, S.4/ 1, 2015. Aydemir, Yaşar ve Çeltik, Halil. “Gazelde İkileme Redif ve İkileme Kafiye”, Turkish

Studises, C. 4/ 2, 2009.

Benedict, Ruth. Krizantem ve Kılıç, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul, 2011. Boas, Franz. Antropoloji ve Modern Yaşam, Doğu Batı Yayınları, İstanbul, 2017. Çobanoğlu, Özkul. “Geleneksel Dünya Görüşü veya Halk Felsefesinin Halkbilimi

Çalışmalarındaki Yeri ve Önemi Üzerine Tespitler” Millî Folklor, S.45, 2000. Çürük, Yasemin. “İkilemelerin Dilbilgisel Anlamları”, The Journal Of Academic Social

Science Studies, S.48, 2016.

Delice, İbrahim. Sözcük Türleri, Türkçe Söz Dizimi, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2003. Dundes, Alan. “Halk Kimdir?”, Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Gelenek-

sel Yayıncılık, Ankara, 2006.

Hatiboğlu, Vecihe. Türk Dilinde İkileme. TDK Yayınları, Ankara, 1981.

Sağlamgöncü, Tuğba. Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin 1. Cildindeki İkilemeler, (Basıl- mamış) Yüksek Lisans Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2013.

Yavuz, Serdar ve TELLİ, Burak. “İç Anadolu Bölgesi Ağızlarında Geçen İkilemeler Üzerine Bir Değerlendirme”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 6/ 3, 2013.

SİVAS’LI İBN HÜMAM VE ZADU’L-FAKÎR ADLI