İnternet, Sosyal Medya, Yeni Medya

Teknolojinin en önemli gelişmelerinden birisi şüphesiz internetin hayata girmesidir. Sosyal, ekonomik, siyasi ve kültürel bütün alanlar, kişiler, kurumlar, işler, çalışmalar, faaliyetler, plan ve programlar internetin üzerine eklemlenmiştir. İnternetle birlikte web siteleri, bilgi depoları, sosyal medya araçları, ağlar, iletişim, haberleşme, bilginin elde edilmesi, işlenmesi, aktarılması dinamik bir sürece girmiştir. Çocuktan dedeye, evden dükkana, turizmden eğitime, ticaretten, eğlenceye etkin bir sistem internetle dünyayı yönlendirmektedir. İnternet üzerinden ağlar, toplumsal değerleri, yargıları ve algıları etkilemektedir. Sosyalleşmeyi, değer oluşturmayı, kimlik geliştirmeyi, davranışları ve alışkanlıkları kazandıran, sağlayan araçtır (Ayaydın - Ayaydın, 2018: 59).

İnsanın en önemli arkadaşı, yoldaşı, yardımcısı, sığınağı, şirketlerin, işletmelerin, devletin vazgeçilmezi olan dijital ağ, yapı ortak bir alan açmıştır. Bilginin, haberleşmenin merkezi olmuştur. Bütün ihtiyaçları gidermek, her kişi ve şirket hakkında az çok bilgi alabilmek mümkündür. Tercih edilen eşyalar, yemekler, seyahatler için rehber görevi üstlenen internet, gelecek planları, değer yargıları,

169

inançları çevrelemiştir. İnternet toplum hayatını sarmış, çemberine almıştır (Yıldız, 2012: 541).

İnternet medyası, sosyal medya, yeni medya olarak adlandırılmaktadır. Görsel ve işitsel bilgiler, iletişim, etkileşim geniş bir ağ içerisinde sunulmakta, toplanmakta, işlenmektedir (Uluç - Yarcı, 2017: 89). Yeni Medya’nın Türkiye’de de etki alanları ölçülemez bir hale gelmiştir. Yeni medya bireysel kullanımı çift yönlü yapmıştır. Çoklu görsel, işitsel, zengin, geniş ve büyük kapasitelere sahiptir, bireyleri etkin kullanıcıdır ama sadece alıcı değil etkin bir vericidir, paylaşımcıdır. Hızlı, karşılıklı, yoğun bir iletişim, etkileşim sağlanmaktadır. Yeni medya yaşam pratiklerini anlık sunarak, bireyi katılımcı yaparak gündelik hayatı dönüştürmüştür (Dağtaş - Yıldırım, 2015: 154). Yeni medya kanalları, sosyal medya, youtube, twitter, facebook, Google dünyayı internet ortamına, onu da cep telefonuna indirmiş, ağlara bağlamıştır. İnsani toplum ve çevre ile ilgi her şey bu ortamdadır. Küresel merkezler yeni medya araçlarıyla yükledikleri içeriklerle dünyayı yönetmekte, etkilemektedir. Yeni medya dijital ağlarla işlevseldir. Halkla ilişikleri en etkin şekilde sağlamakta, kamuyu istediği alana ve düşüncelere yönlendirmektedir (Öze, 2017: 208). Sadece enformasyon ve bilgi değil, düşünceler, duygular, hareketler ilişkiler, ölçüler anlayışlar, sevinçler, üzüntüler, duruşlar, zevkler, renkler her şey bu ağ ortamında toplanmakta, şekillenmektedir. Veriler ayrıştırılmakta, projeler yapılmaktadır. Yüklenen bütün bilgiler, kitapları konferanslar, tebliğler araştırmalar kullanıma açıktır. Bu içerikler fayda sağlamaktadır. Asıl kar eden bu bilgileri bedel ödemeksizin depolayan, arşivleyen, analiz eden, çıkarımlar yapan ve anahtarları elinde tutanlardır. Ayrıca bu araçlarda mesela ticareten yer almak, reklam yapmak, dükkan açmak (bu tabir kullanılıyor) mümkündür. İnternet, oyun, porno, sanal kumar, sosyal medya, oyunlar bağımlılıkları ve birtakım sorunları ortaya çıkarmıştır. Siyasi amaçlı oyunlarda bilinçaltı imajlar ve düşmanlıklar, hedefler gösterilmektedir. Akademik çalışmaların az yapıldığı oyunlar ilkokul çağı veya okul öncesi zihinlere yönelik büyük tahribatları muhtevidir (Yorulmaz, 2018: 287). İnternetle erişilen bilgiler, haberler, mesajlar insanların duygularını, sevgilerini, kızgınlıklarını, ilgilerini, tepkilerini etkilemektedir. Birçok faydayı, kolaylığı yanında insanları, zihinleri ruhları, gönülleri sarsan parçalayan birçok şey vardır.

170

Türkiye’de yapılan bir araştırmada sosyal medyanın iki yönlü değer oluşturma etkisi tespit edilmiştir: Aşırı bağımlılıkla bazı değerlerin ihmal edilmesi, diğeri ise gereksiz paylaşımlar veya paylaşımlara maruz kalınmasıdır. Bazı değerler sosyal medya yolu ile kazanılmaktadır. Maalesef sosyal medyanın değerler üzerindeki etkileri konusunda henüz yeterli çalışmalar yoktur (Ayaydın - Ayaydın, 2018: 69). Yapılan bir araştırmaya göre öğrencilerin yarıya yakını sosyal medyanın aile bağlılığını olumsuz etkilediğini belirtmişlerdir. Dürüstlük, çalışkanlık, ahlaki fiziksel, psikolojik, zihinsel ve toplumsal gelişimlerinde yine olumsuz etkileri görülmüştür (Ayaydın - Ayaydın, 2018: 78). İnternet ve sosyal medyanın Türkiye’de toplumsal meseleler ve kamuoyu oluşturmada etkinliği Gezi olaylarında görülmüştür (Babacan, 2016: 26). Dil, kültür, inanç, tarih konularında gençliği çok etkilemektedir. Gençliğin ihtiyacı, algısı ve kullanım pratiklerinden göre soysal medya yeni bir dünya sunmaktadır. Sonsuz ve sınırsız özgürlükle farklı bir köleliğe çekilmektedir. Türkiye’de gençliğin kimlik ve kültür algıları ve değişiminde etkili olmaktadır.

Sosyalleşme insanın çevresi ile sağlanırken internet çevresi sosyalleşme aracı olmuştur. İnternet üzerinden yaşanan tatminsizlikler olumsuzlukları ve hastalıkları beraberinde getirmiştir. Sosyal medya platformlarından paylaşım yapmadan duramayan, paylaşamayan, paylaşımına karşılık bulamayan insanlarda fiziksel ve tıbbi sorunlar baş göstermektedir (Olcay, 2018: 91). Toplumsal sorunlar baş göstermektedir. İnternet cafelerin açılmaya başladığı zaman bir köy kahvesinde erkeklerin yurtdışından ikinci eş bulmak için yoğun zaman harcadıkları tespit edilmiştir (Karakulakoğlu, 2012: 39). Günümüzde ise cep telefonları ile girilen uygulamalar gizli, mahrem dünya ile insanları baş başa bırakmaktadır. Kültürel dükkanlar programlar, film, video, oyun açısından rekabet edemeyecek derece güçlü yayınlar servis edilmektedir. Oyunlarda Müslüman karakterleri tanımlanmaktadır. Müslümanlar terörle bağlantılı gösterilmekte, Haçlı Seferlerine bile vurgu yapılmaktadır. (Yorulmaz, 2016: 276). Oyunlarda Ortadoğu savaş alanı, hedef ise Müslümanlardır.

Ağlara büyük bir yatırım yapılmış, altyapı kurulmuştur. Geniş ürün yelpazesi, güçlü ve hızlı iletişim, kullanıma elverişli yazılım, program ve cihazlar, bilgisayar, tablet, cep telefonları, milyarca insanın katılımı sağlanmaktadır. Her geçen gün sosyal ağlarda harcanan zaman ve kullanılan uygulama çeşitli ve hacmi artmaktadır. Katılımın ucuz

171

veya ücretsiz gibi görünen maliyetleri reklamlarla ödenmektedir. Esasen yüksek bedeller vardır, ama bunlar dolaylı ödenmektedir. Ağa katılan insanların sürekli tüketmesi, internet üzerinden alışverişler yapmasıyla bedeller tahsil edilmektedir. Ağlar, siteler tekelleşmiştir. Ağların hukuku, ahlakı, ölçüsü, denetimi yoktur. Tüketmeye insanları sevk eden, seyretmeyi, kullanmayı, harcamayı tatlı, sevimli, hoş gösteren yeni medya yeryüzünü, insanları, zamanı, hayallerin de tüketilmesini, enerjilerin heba edilmesini sağlamaktadır. Küreselleşmenin sosyokültürel düşünce yapısının gerçek amacı da iradenin, şuurun, aklın, mantığın, sağduyunun tüketilmesidir.

Türkiye’de depresyon arttıkça internet ve sosyal medya kullanımının arttığı tespit edilmiştir. Kadın, genç ve eğitimli guruplar üzerinde yapılan bir çalışmada sorumluluk arttıkça sosyal medya kullanımının azaldığı görülmüştür (Çayırlı, 2017: 44). Yakın zamanlara kadar başkasının özel hayatını incelemek ve paylaşmak abes, ayıp ve röntgencilik gibi sayılırken sosyal medyada kişiler kendileri gönüllü paylaşımda bulunmaktadırlar. Dikkate alınma, bilinme, övülme, gündeme, duygularını ve düşüncelerini aktarma gibi birçok sebep tespit edilmiştir. Ayrıca insanlar az kişi ile veya yalnız yaşamakta, evine geldiğinde bu mecraya girmektedir. Çocuk okuldan geldiğinde aile bireylerini beklemektedir. Sonuçlar göstermiştir ki, modern insan baskıdan kurtulmak ama, geleneksel toplumsal bağları da korumak istemektedir (Sepetçi, 2017: 77).

Instagram üzerinden paylaşılan fotoğraflar üzerinde yapılan bir araştırmada genç çiftlerin koydukları fotoğraflar, kullandıkları eşya ve giyişler, verdikleri pozlar incelenmiştir. Genç çiftlerin deniz ve yatak kıyafetleri dahil giysilerini, yaşam odalarını ifşa etmekten kaçınmadıkları, bilerek kullandıkları, haz aldıkları tespit edilmiştir. Bilinir, görünür, tanınır olmaktan, mankenler gibi poz vermekten hoşlanmakta, mahremiyet duygusunu ise geri planda bırakmaktadırlar (Tosun, 2017: 20-21).

Yeni medya kültürü küreselleştirmiştir. Sosyal medyanın en önemli işlevi interneti enformasyon, bilgi ve bilgilendirme platformundan etki ve etkileşim platformuna çevirmesi olmuştur (Öze, 2017: 211). Kullanıcıların katılımcı, paylaşımcı olarak platformunda kendisi ortak, malik olarak görmektedir. Doğruya da yanlışa da aidiyeti olağanlaştırmakta, bu da körleşmeyi getirmekte, körleşme ise kullanılmaya sevk

172

etmektedir. Nitekim sosyal medya için aydınlar şu soru sorulmaktadır: Kullanıyor muyuz, yoksa kullanılıyor muyuz? (Olcay, 2018: 93).

Türkiye’de gençler üzerinde yapılan bir araştırmada sosyal medyanın bazı açılardan olumlu etkileri de görülmüştür. Gençlerde sosyal medya vatana bağlılığı, yardımseverliği, hayvan sevgisini geliştirmektedir. Açıkça ortaya çıkmıştır ki, sosyal medya toplumsal etkisi yüksek bir araçtır. Olumlu ve olumsuz etkileri giderek artmaktadır (Ayaydın - Ayaydın, 2018: 79).

Türkiye’de internet kullanımı ile ilgili son istatistikler internet ve sosyal medya hakkında rakamsal sonuçları ihtiva etmekte ve bir bakış açısı vermektedir. TÜİK istatistiklerine göre 2019 yılında, 16-75 yaş gurubundaki kişilerin internet kullanım oranı %75, 3 tür. Hanelerin %88,3’ünde evden internete erişim vardır. İnternette alışveriş oranı %34, 1, kadınlar 29, 9, erkekler 38, 3 olarak gerçekleşmiştir. (TRT Haber, 27 Ağustos 2019)

İnternette geçirilen ortalama süre Türkiye’de (7.15) ABD (6.31) ve Çin (5.52)’den daha fazladır. Türkiye’de nüfusun %72 si internet, %73 ‘ü cep telefonu kullanıyor (We Are Social, 2019) Oran olarak bakıldığında Türkiye’de yaş guruplarının hepsi dijitalleşmektedir.

İnternet üzerinden ticaret Türkiye’de giderek artmaktadır. 2018 yılında internetten alışveriş yapan kişi 39. 3 milyondur. Harcama miktarı ise 11. 5 milyar ABD dolarıdır. 4-5 yıl önce nüfusun %10-15’i internetten alışverişi yaparken, bu oran 2018’de %48’e ulaşmış görünmektedir. (Fundalina, 2019)

İnternet üzerinden yapılan ticaretin şekli ve akışı sürekli değişmektedir. Kullanıcıların sosyal medya siteleri Faceebook, İnstegram ve Twitter’ı ziyaret ederek, ürünleri inceleyerek alışverişe karar verdikleri tespit edilmiştir. Raporlara göre alışverişten önce internetten araştırma yapanların oranı %84’e çıkmış, cep telefonundan alışveriş yapanların oranı da Türkiye’de %50 seviyesinde gerçekleşmiş durumdadır. Mobil bankacılıkta oran %68 seviyesine ulaşmıştır. Tüketici davranışlarının sürekli değiştiği, taleplerin arttığı, fırsat, çeşitlilik, avantajları aradıkları görülmektedir (Yalçın, 2019) Anadolu Üniversitesi (AÜ). Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi (SODİGEM). Bilim Kurulun tarafından yapılan araştırma ile

173

Türkiye’de 100 ‘ün üzerinde Üniversitede yapılan bir araştırmada öğrencilere whatsapp uygulamaları ile ilgili sorular yöneltilmiş, öğrencilerin en az 5 saat bu uygulamayı kullandıkları belirlenmiştir (Anadolu Ajansı, 28 Aralık 2019).

Anadolu Üniversitesi (AÜ). Sosyal Medya ve Dijital Güvenlik Eğitim, Uygulama ve Araştırma Merkezi (SODİGEM) dijital uygulamalar içerisinde şiddet temelli oyunlar olduğunu, 16-25 yaş gurubunun daha çok kullandığı içeriklerin uyuşturucu etkisini yaptığını belirlemiştir (Anadolu Ajansı, 13 Kasım 2019). Aynı kurumun yaptığı araştırmalara göre Türkiye’de 59 milyon cep telefonu kullanıcısı vardır. Bunlardan 45 milyonunu sosyal ağlara cep telefonundan bağlanmaktadır. İnsanlar telefonsuz yapamamaktadır. Telefonsuzluk hastalığı ortaya çıkmıştır. Gelişmelerden anlık haberdar olmaya “fomo” ismi verilmiş, telefonsuzluk ise literatüre “nomofobi” olarak geçmiştir (Anadolu Ajansı, 8 Kasım 2019)

Aynı kurumun yaptığı başka bir araştırmada bayramların sosyal medyadan çokça kutlandığını da tespit etmiştir. Alışkanlıklar sosyal medya sitelerinin niteliğine göre görsel veya sadece metin olarak gelişmektedir (Andaolu Ajansı, 9 Ağustos 2019). Sosyal medyada kriminal zamanlar tespit edilmiş, 02. 00-00. 05 arası istemeyen içerikler paylaşıldığı için uzak durulması tavsiye edilmektedir.

Dünyanın en büyük alış sitelerinden Ebay tarafından satın alınan, Türkiye’nin en işlek internet alışveriş sitesi gitti gidiyordan örnekler E-ticaretle ilgili çarpıcı bir karşılaştırmayı ortaya çıkarmıştır.. Bu sitenin 2016 yılı rakamları şöyledir: 2016 ziyaretçi aylık ortalama ziyaretçi sayısı 38, 7 milyondur. Her iki saniyede bir ürün satılmıştır (Olcay, 2018: 225). 2018 de ise aylık ziyaretçi sayısı 83 milyon ve saniyede bir ürün satılmaktadır. (E-Girişim, 2018)

174

BÖLÜM 3: KÜRESELLEŞME SÜRECİNDE SOSYOKÜLTÜREL