I. Çad Gölü Havzası Çevresinin Bozulması
2. İnsanın Faaliyetleri ve Çad Gölü Havzası’nın Çevre Üzerindeki Sonuçları
zamanla azalmıştır463. Elli yıl önce, Çad Gölü'nün iki ana kolu olan Logone-Şari
sistemi, her yıl 40 milyar m3 suyu göle taşımaktaydı464. Bu veriler geçmişte
katılmıştır 465. Çad Havzası'ndaki yağmurlu günlerin sayısındaki düşüş466, hem gölün
458Kathryn Hansen, and Paul Przyborski., “The Rise and Fall of Africa’s Great Lake”, 2017,
https://earthobservatory.nasa.gov/features/LakeChad, Erişim Tarihi: 21-12-2017.
459Çad Havzası halktaki kuraklık sonuçlarının büyüklüğünü daha iyi anlamak için bakınız Saibou Issa,
“La prise d’otages aux confins du Cameroun, de la Centrafrique et du Tchad: Une Nouvelle Modalité du Banditisme Transfrontalier”, Polis/R.C.S.P./C.P.S.R. Vol. 13, Numéros 1 – 2, 2006.
460Josué Keineng Kakesse, La dynamique régressive du lac Tchad de 1950 à 2002, Mémoire de
Maitrise de Géographie, Université de Bangui 2003, s.4. Yazar, Çad Gölü'nün evrimi hakkındaki tüm verilerin alındığı Bol'un 1972'de 62 mm yağmur yağdığını belirtildi.
461K. Hansen and P. Przyborski., “The Rise and Fall of Africa’s Great Lake”, 2017,
https://earthobservatory.nasa.gov/features/LakeChad, Erişim Tarihi: 21-12-2017
462Çad Gölü su tüketimi hakkında daha fazla bilgi için bakınız NASA, “The Ups and Downs of Lake
Chad”, 2017, https://earthobservatory.nasa.gov/images/91291/the-ups-and-downs-of-lake-chad, Erişim Tarihi: 21-12-2017
463NASA'ya göre, Çad Gölü'nün suyunun indirgenmesi, 1960'lardan bu yana yağış sıkıntısı ile birlikte
büyük sulama projelerinden kaynaklanıyor. Bu konu hakkında daha fazla bilgi için bakınız NASA, “Africa's Disappearing Lake Chad”, 2001, https://earthobservatory.nasa.gov/images/1240/africas- disappearing-lake-chad, Erişim Tarihi: 21-12-2017.
464B. Pouyaud et J. Colombani, “Les Variations extrêmes au Lac Tchad”, Annales de Géographie T.98
n°545, 1989, s.16
465Michael T. Coe and Jonathan A. Foley, “Human and Natural Impacts on the Water Resources of the
Lake Chad Basin”, Journal of Geophysical Research, Vol. 106, No. D4, February 27, 2001, s. 3349- 3356.
136
yüzeyi hem de insan faaliyetleri için olumsuz sonuçlar doğurmuştur. Yağışların azlığı göz önüne alındığında, devletler sulamayı tercih etmek zoruda kaldılar. Fort- Lamy Sözleşmesi hükümlerini dikkate almadan, devasa tarımsal projeler kurdular467.
Tüm bu aktiviteler suyun hızlandırılmış drenaj gerektiriyordu. Böylece, Çad Gölü'nün çevresindeki toprak ıslahı, 1964 tarihli Fort-Lamy Sözleşmesi'nin imzalanmasından çok kısa bir süre sonra gerçekleşti. Her üye devlet, halkının yaşam standardını yükseltmek için endişeliydi. Tarıma ayrılan alanlar ortaya çıkmaya devam etti. Nüfus patlaması bu hareketi teşvik etti. 1964'te, Çad Havzası'nın toplam nüfusu 3 250 000 olarak tahmin edilirken, 10 yıl sonra bu rakam daha da arttı468.
Çad'daki iç savaşın neden olduğu göç, nüfus patlaması ile birlikte, havzanın su ve toprak kaynakları üzerinde benzeri görülmemiş bir baskıya neden oldu. 1983'te sulama için kullanılan su artmaya başlamışken, 1991'de 8 yıl sonra, Devletler tarafından büyük planlar için 73 462 hektarlık ve küçük olanlar için 87 300 hektarlık alanlar ayrıldı. Nijerya, Çad Gölü etrafında toplam 120 000 hektarlık469 bir alan
geliştirdi. Bu rakam, 1968'de Borno'nun Gelişim Planı kapsamında geliştirilen 100 000 hektarlık fazlasıyla aştı. Nijerya halkının ihtiyaçlarını yansıtan büyük projeleri, onu Çad Havzası'nda önde gelen su tüketen bir ülke haline getirdi ve doğrudan Kamerun tarafından takip edildi. Nijer eyaletinde TİGA gibi gelişmiş alanların sulanmasını kolaylaştırmak için inşa ettiği sayısız baraj, Çad Gölü'nde büyük bir açıklığa neden oldu470. Diğer devletler, değişen derecelerde yer almasına rağmen,
466Josué Keineng Kakesse, Çad’ta azalan yağış akışının yıllarca geriye dönük bir incelemesini yaptı.
Böylece, 1966 Bol'da 28 günlük yağmuru kaydederken Bongor 69 gün ve Sarh 79 gün saydı. 1968 Bol'da 25 yağmurlu gün kayededilirken, Ndjamena 61 gün ve Moundou 79 gün kaydedildi. 1972'de yazara göre Bol'ada 14 günlük yağmur yağdı. Bu konu hakkında daha fazla bilgi için bakınız J. K. Kakesse, La dynamique régressive du lac Tchad, Mémoire de Maitrise de Géographie, Université de Bangui 2003.
467S. Issa, “Le Mécanisme Multilatéral Pour La Résolution des Conflits Frontaliers”, ENJEUX N°22
Janvier-Mars 2005, s. 31-33. Yazar, Nijerya ve Kamerun tarafından geniş sulama programlarının bir parçası olarak su pompalamayı tartışıyor. Bu "vahşi" pompalama, devlet başkanlarının 4. Zirvesinde konuya ilk kez konuşan Çad'ın Cumhurbaşkanı Hissen Habré'nin öfkesine yol açtı. Konu hakkında daha fazla bilgi için bakınız CBLT/0012, Procès-verbal de la quatrième conférence des Chefs d’Etat de la CBLT, Lagos 1983.
468J. K. Kakesse, La dynamique régressive du lac Tchad, s.70. Örneğin 2000 yılında yazar Çad
Havzası 21 944 000 nüfuslu olduğunu tahmin etmişti. ÇGHK ise, ihtiyaçları için Havza'nın kaynaklarına bağlı olarak 30 000 000 kişiden bahsetti. Daha fazla bilgi için bakınız http://www.cblt.org/fr/presentation.
469J. K. Kakesse, La dynamique régressive du lac Tchad, s.71
470Nijerya tarafından yaratılan barajlar, Komadougou-Yobe'den Çad Gölü'ne kadar olan su kaynağını
137
Çad Gölü Havzası’ndaki çevresel felaketten de sorumluydu. Örneğin, Kamerun Pirinç Yetiştiriciliğinin Genişletilmesi ve Modernizasyonu ( SEMRY) projesi ile, Çad SEMABLE projesi ile, Nijer ise Komadougou yobe Vadisi geliştirme Projesi ile bu çevre felaketine katıldı. 1989 yılında sulama için su soyutlama 31 037 5104 m3,
%9.2 açığı olarak tahmin edildi471.
Buna ek olarak, ağır uygulanan insan faaliyetlerinden biri olan hayvancılık, göl ve havzanın ortamının bozulmasına neden oldu. Aslında, kuraklıklar 1970'den itibaren bölgeyi şiddetle vurduğunda, en çok çiftçiler etkilendiler. Hayvanlar su ve mera noktalarının kıtlığı nedeniyle öldü. Çad Havzası’ndaki Küzeyinde sert iklim ve yeşil alanların küçüklüğü nedeniyle çiftçiler güneyine yerleşmeye zorlandı. Bu sedantarizasyon, tarıma ya da tarım ve hayvancılık birliğine bir dönüşümü ima etti. Ancak, çoğu durumda hayvancılık, ağaç kesimi ile yakından bağlantılı olan meraya araziyi dönüştürmek anlamına geliyordu. Gelişleri, yerinde buldukları çiftçileri ile birlikte yaşamalarına yol açtı. Ancak bu birlikte yaşama her zaman sorunsuz değildi. Çatışmalar patlak verdi ve ölümler ortaya çıktı. Dahası, arazi kaynakları üzerindeki baskı aşırı otlatma nedeniyle etkilendi. Aniden, toprak maddesi kırılgan, daha az humus, daha az nem ve bitki örtüsünün ortadan kalkmasına neden oldu. Sığırların sulanmasıyla ilgili olarak, binlerce hayvanın bir yerinde yoğunlaşma su noktalarının kurumasına neden oldu472. İnsanın faaliyetleri, Sahara Çölü'nün büyümesine,
1973'ten güneye doğru yılda 5-10 km arasında Çad Gölü’nün azalmasına yol açmıştır473.
Tarım ve hayvancılık gibi, balıkçılık bölgesi çevreye büyük zarar vermiştir. Uygunsuz araçları kullanan balıkçılar, bazı balık türlerinin yok olmasına katılmıştır. Benzer şekilde papirüsleri, ağlarını yerinde tutmak için bir araç olarak kullandıklarından, Çad Gölü'ndeki bitki örtüsünün gelişiminde önemli bir rol oynamışlardır. Mesela, kuru mevsimde 1.5 m derinliğe sahip olan göl, balıkçılar
471J. K. Kakesse, La dynamique régressive du lac Tchad, s.74
472PNUD/FAO, Création de quatre centres forestiers autour du lac Tchad, CBLT.
473İnsanların Çad Havzası Gölü'nün çevresel bozulmasına olan katkısı hakkında daha fazla bilgi için
bakınız PNUD/FAO, Création de quatre centres forestiers autour du lac Tchad. İnsani nedenler arasında ekili arazinin uzantısı ve nadas sürelerinin azaltılması vardı. Son otlatma kapasitesini aşan hayvan sayısı, bitki örtüsü üzerindeki etkisi ile yakacak odun hasadı, çiftlik hayvanlarının sulanması için su noktalarının kötü yönetimi, orman yangınlarının önlenmesi toprağın yenilenmesi.
138
tarafından terkedilen papirüs tarafından istila edildi. 52 yıl içinde Çad Gölü yüzey alanının %94'ünü kaybetti. İklim değişikliği ve insan faaliyetleri ana nedenlerdir. Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), mevcut durumu düzeltmek için yeterli önlemler alınmazsa, Çad Gölü olası bir şekilde kaybolacagını açıkladı.
II. ÇGHK’nda Çevre Korumasının Ortaya Çıkışı