Zaman Bağlamını Anlamak

1.1. ÇGHK ve Uluslararası Soruların Değerlendirilmesi

Çad Gölü sınırındaki devlet başkanları ÇGHK oluşturmaya karar verdiklerinde BM, Afrika Birliği Örgütü'ne ve Ekonomik ve Sosyal Konsey'in belirli yasal araçlarını kullandılar199_{. İkincil olarak tanımlanabilen bu yaklaşım, uluslararası}

toplum tarafından yeni yapıyı tanımak arzusunun sonucuydu. Böylece bu örgütlerin yasal hükümleri, Fort-Lamy Sözleşmesi'nin imzacı devletlerine büyük bir fırsat sundu. Sosyo-ekonomik, sürdürülebilir ve güvenlik gelişiminin zorluklarıyla kolayca karşılaşabilecekleri ortaklara sahip olmalarına yardımcı oldular. Bundan sonra ÇGHK, Dünya Bankası, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Kalkınma Yardım Fonu (FAC), Afrika Birleşmiş Milletler Ekonomik Komisyonu gibi bağışçıların ve uluslararası kuruluşların desteği alabilirdi. Uluslararası örgütlerle iş birliği sayesinde ÇGHK, Çad Havzası ile ilgili tüm soruların hem ana muhatabı oldu hem kendisini uluslararası bir organizasyona dönüştürdü200. Bu bağlamda, Statü'nün XVI. Maddesi, ÇGHK uluslararası bir organ olduğunu ve personelinin diplomatik dokunulmazlıklardan yararlandığını açıkça belirtmiştir201_{. Bu uluslararası statüsü,}

açık bir tezahürü olan organizasyon dokunulmaz bir sığınma haline gelmek için ÇGHK ile Çad Cumhuriyeti arasındaki karar anlaşması ile tamamlandı.

ÇGHK, uluslararası düzeyde neler gerçekleştiğini takıp ederek, bölgesel ölçekte uygulamaya çalıştı. 1960'lardaki eğilim, esas olarak sömürülen ülkelerinin ekonomik gelişimini ve kendi kaderini tayin etmeyi teşvik etmekti. Fort-Lamy Sözleşmesi'nin mimarlarının bu eğilimi takip etmesi şaşırtıcı değildir. Nitekim 1960 yıllarda Birleşmiş Milletler ekonomik kalkınmanın on yılını başlattı. Birleşmiş Milletler'de G-77 tarafından desteklenen bu, Kuzey ve Güney arasındaki eşitsizlikleri

199_{CBLT, Document de Base Révisé, s.3.} 200_{CBLT, Document de Base Révisé, s.9.}

201_{CBLT/0004, Accord de Siège. Çad Cumhuriyeti ve ÇGHK arasındaki karargâh anlaşmasında}

CBLT/0004 arşivine bakınız. Bu anlaşmanın farklı bölümleri, 15 Nisan 1977'de Ndjamena'da paydaşların taahhütlerini anlamayı mümkündür.

54

azaltmaya odaklandı202_{. Afrika, Asya ve Latin Amerika başta olmak üzere 77}

ülkeden oluşan grup, bu projeyi gerçekleştirmek için savaşıyordu203_{. Bu, özellikle}

Birleşmiş Milletler'e uyguladığı baskı ve Yeni Uluslararası Ekonomik Düzen üzerinde başlattığı tartışmalarla yansıdı. Gerçekten de bu gruptaki gelişmekte olan ülkeler için, küresel eşitsizliklere karşı, neo-sömürgeciliğe karşı mücadele meselesiydi. Bu gruba mensup ülkelerin çoğu, yıllarca hatta yüzyıllarca süren sömürgecilik nedeniyle ekonomileri kriz geçirdi.

ÇGHK kuruluşundan hemen sonra müdahale alanındaki ekonomik kalkınma mantığını hızla özümsedi. Fort-Lamy Sözleşmesinin tüm yasal hükümleri, bölgenin doğal potansiyelini ekonomik açısından nasıl kullanacağını açıkladı. Örneğin, Konvansiyonel Çad Gölü Havzasının kaynaklarının kullanılması ekonomik amaçlarla ve özellikle insanların yaşam koşullarının iyileştirilmesi de dahil olmak üzere Sözleşmenin önsözünde savunulmuştur. Bu hedef, hem sözleşme204 taraflarını bağlayan iş birliğinin hem de tercih edilecek kalkınma yaklaşımını açıkladı. Bununla birlikte, 1970'lerde ÇGHK çevre, sorununun çözümüne kısaca bakma fırsatını buldu. Bu bağlamda da çok elverişliydi çünkü bölgeye isabet eden kuraklıklara ek olarak 1972’de Stockholm’da İnsan Çevresi Konferansında205 _{Birleşmiş Milletler tarafından}

Sürdürülebilir Kalkınma Planı başlatıldı. ÇGHK farklı programlarını analizi, Devlet Başkanları ve Komisyondaki üyeleri konuşmalarını dikkatlice incelediğinde çevre 1970'lerden itibaren tartışmalarında önemli olduğunu gösteriyor. Çevre bağışçıların yardım etmesi için bir zorunluluk haline geldi.

202_{K. A. Mingst and M. P. Karns, The United Nations.}

203_{Afrika, Asya ve Latin Amerika bölgelerinin sömürgeleştirilmesi konusu da Birleşmiş Milletler'deki}

tartışmaların bir parçasıydı. Sömürgecilik ve emperyalizmin artık özgürlük için savaşan ülkeler sisteminde bir yeri yok olduğu kabul edildi. Dahası, bu iki sistem özgürlüğe aykırıydı, bu yüzden bir kenara bırakılmak zorunda. Birleşmiş Milletler, bu bölgelerdeki bağımsızlık sorunlarını tartışmak için bir platform haline geldi. Aynı zamanda BM, bu bölgelerdeki yerli liderlere kendilerini ifade edecekleri önem verdi. Bu süreç başlatıldıktan sonra, bir takım bölgeler için bağımsızlık mümkün oldu. Bu egemen devletler BM'nin üyeleri oldular ve çok etkili G-77 grubu kurdular. Bu grup, ekonomik ve sosyal kalkınma konularında Kuzey-Güney tartışmalarının başlatıcısıydı. Bu konu hakkında daha fazla bilgi için bakınız K. A. Mingst and M. P. Karns, The United Nations, s.5

204_{CBLT /0001, Préambule de la Convention de Fort-Lamy, s.1.}

205_{Stockholm Konferansı, Yeni Çevre Düzeni başlatarak, güçlü çevrenin korunması konusunda}

küresel farkındalık katkıda bulunmuştur. Bunun sayesinde Birleşmiş Milletler Çevre Programı gibi konuyla ilgilenen çok sayıda kuruluşun oluşturulması mümkün oldu. Birleşmiş Milletler'in katılımı sayesinde de mümkün oldu, bu da gelişme ve barışı koruma, çevre sorunlarının çözümü ile ilişkilendirilmesi gerektiğini anladı. Ayrıntılar için bakınız K. A. Mingst and M. P. Karns, The United Nations, s.250.

55

Çad Gölü kıyısındaki devlet başkanları da ÇGHK en erken günlerinden bağışçılarla sürdürdüğü ilişkide önemli bir rol oynamıştır. Bir yandan, Kalkınma Ajanslarının temsilcilerinin Zirvelerine ve Komisyon toplantılarına katılımını sağladılar. Öte yandan, Devlet Başkanları ve temsilcileri tarafından yapılan konuşmalarda, uluslararası örgütleri ÇGHK ile ilişki kurmaya çağırdı. 1972'de ilk konferanstan Çad Cumhurbaşkanı François Tombalbaye yapıldığı konuşma, açık bir örnektir.

“Başlangıçta projelerimizin uyandırdığı kayıtsızlık ve şüpheciliğin yerini hem uluslararası hem de özel kuruluşların yoğun ilgisi aldı. Şimdi, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, BM Gıda ve Tarım Örgütü ve Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü gibi kurumlar, Komisyonun çalışmalarına aktif olarak katılır ve birçok projenin uygulanmasına katkıda bulunur. Kanada Hükümeti, Fransa’daki İş Birliği Yardım Fonu (FAC) aracılığıyla Fransız Hükümeti, Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti çabalarımıza katıldı. Son zamanlarda, Avrupa Kalkınma Fonu, bazı hedeflerimize ilgi göstererek, Avrupa Ekonomik Topluluğunun da faaliyetlerimiz hakkında düşünmeye başladığını gösterdi”206_.

Devletler, bölgedeki kalkınma görevlerini gerçekleştirmek için güçlü uluslararası desteğe ihtiyaçları olduğunu biliyorlardı. Bu destekler 1965'te, özellikle BM Kalkınma Programı, BM Gıda ve Tarım Örgütü ve BM Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü gibi BM'ye bağlı örgütlerle birlikte akmaya başladı. Bu kuruluşlar ÇGHK ile birlikte uygulayan projeleri ilk oldu. Onların müdahaleleri sayesinde ÇGHK hem uluslararası bir organizasyon hem de bağışçıların ve kalkınma ajanslarının gözünde meşru olmuştur.

1.2. ÇGHK’nun Uluslararası Hale Gelme Aşamaları

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra kalkınma düşüncesi, Birleşmiş Milletlerde her türlü tutkuyu tetikledi. Gelişmiş ülkeler yıllar süren yoğun sömürgecilik geçmişte bırakarak, modernleşme ve sanayileşmenin yolunu bulabildiler. 1945'te oluşturulan

206_{CBLT/0009, Summary Report of the First Conference. Annex A: Address by The President of the}

56

Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi, resmi olarak sömürülen ülkeleri etkileyen konulardan sorumlu kurum haline geldi. 1952-1958207 _{yılları arasındaki bir}

dizi kararın ilan edilmesiyle, yeni oluşturulmuş devletleri hükümetlerarası kuruluşlarını kurmaya teşvik etti208_{. Aynı zamanda, BM ailesinin örgütleri ve bu}

sisteme ait olmayan kuruluşlar, hidrolik kaynakların kullanması alanında faaliyet gösteren uluslararası kurumlara müdahale etmeye çağrıldı. 22 Mayıs 1964'te kurulan ÇGHK kuruluşlarının biriydi. ÇGHK hemen herkesin dikkatini çekti. Sahra'nın kenarındaki son sulak alanlardan birini vurgulamak görevinden etkilenmiştir. Ancak, ÇGHK ekonomik kalkınmanın bir direği olarak ortaya çıkarmanın mali ve teknik imkânları sınırlıydı ve bu durum kalkınma yardımından yararlanmak için ideal bir adaydı. İlk adım olarak uluslararası kuruluşlar, kalkınma ajansları ve bağışçılar tarafından ÇGHK gösterilen ilgi, uluslararası sahnede imajını cilalamak için muazzam bir katkıda bulundu. ÇGHK uluslararası hale gelmesi veya uluslararası topluluk tarafından meşrulaştırma süreci üç farklı aşamada gelişti:

Büyük Yaklaşım (1964-1981). Hem Birleşmiş Milletler hem de Afrika Birliği Örgütü Tüzükleri ve Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyinin yasal kararlar, 1964 Fort-Lamy Sözleşmesinin önsözünde atıf ile ilişkilendirilir. Bu uluslararası hukuk metinlerinin sözleşmede yer alması boşuna değildi. Temel olarak ÇGHK ilerlemesine ve tanınmasına yardımcı oldu ve büyük uluslararası organizasyonlara güçlü bir ilgi yaratmayı başarmıştı. Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi tarafından yapılan önerilere yanıt olarak, bu ilgi, ÇGHK eylemlerinde desteklemek için acele ederek kendini gösterdi. Böylece UNDP, FAO ve UNESCO gibi örgütlerinin ÇGHK varlığının ilk yıllarından itibaren ona finansal ve teknik destek sağladı. Onların sayesinde ÇGHK, Fransa’daki İşbirliği Yardım Fonu (FAC), Amerika Birleşik Devletleri Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID),

207_{Toplam, bu çalışma için dört BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi kararı büyük önem taşımaktadır: 2}

Haziran 1952’deki 417(XIV), 2 Ağustos 1954’teki 533(XVIII), 3 Mayıs 1956’daki 599(XXI) ve 2 Mayıs 1958’deki 675 (XXV) sayılı kararları. Tüm bu kararlar sayesinde, Birleşmiş Milletler Ekonomik ve Sosyal Konseyi, uluslararası su hukukunun kodlanmasına katılmasını göstermektedir. Bu kararlar genel olarak su düzenleme, kullanımı ve kurak kurak bölgelerin gelişimi konularında uluslararası iş birliğini odaklandı. Ayrıca, bunu başarmak için takip edilecek prosedürleri de vurguladılar; bu anlamda, bir bölgenin su kaynakları hakkındaki temel verilerin envanterini, gelişimi için bir ön koşulu olarak önemsediler.

57

Kanada Uluslararası Kalkınma Ajansı (CIDA) gibi ikili işbirliği kuruluşlarıyla güvenilirlik kazandırdı209_{. Bununla birlikte, ilk yıllara duyulan hayranlık, Çad İç}

Savaşı'nın patlak vermesi ve üye devletlerin davranışları nedeniyle uluslararası örgütlere ilgisizliğine yol açtı.

Yaklaşım Şartlarının Bozulması (1981-1985). Eylemlerin gevşetilmesi, bazı Uluslararası Örgütlerin geri çekilmesi, daha önce ÇGHK’na verilen yardımın kesilmesi ile noktalanmıştır. Üye devletler yaşayan siyasi ve ekonomi krizlerle ÇGHK kalkınma ve işletme bütçelerine düzenli olarak katkıda bulunamadı. Ayrıca, Çad’daki iç savaşı nedeniyle, ÇGHK merkezi, Maroua’ya (Kamerun) 1979’da devredildi. Bu dönem, ÇGHK en zor dönemdi. İşinin yönetimindeki disfonksiyon, ana bağışçıları tarafından kendisine uygulanan bir ambargo, bir dizi yaptırıma yol açtı. O andan itibaren ÇGHK finansal ve teknik sorunlar yaşamaya başlamıştır. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü gibi büyük bağışçılarla yapılan toplantılara210 _{rağmen, ikna etme konusunda sıkıntı çekiyordu. Bu, yatırımcılarının}

terk edilmesi ve tamamen ilgisizliği ile sonuçlandı. ÇGHK varlığının bu aşamasında, yapılması gereken tek şey, uluslararası kuruluşlar tarafından tekrar fonlamaya hak kazanmak için önerilen yeniden yapılandırılmasıydı211_.

Yeni Yaklaşım (1985-2014) veya uluslararası kuruluşların yenilenen ilgisi. Bu

aşama, kalkınma ortaklarının geri dönüşünü teşvik eden Komisyona üye devletlerin

209_{Komisyonun oturumları sırasında, birçok uluslararası kuruluş ÇGHK’nun çalışmalarına gözlemci}

olarak katıldı. Bu kuruluşlar arasında Afrika Kalkınma Bankası, Afrika Ekonomik Komisyonu, Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, Avrupa Kalkınma Fonu, Uluslararası Kalkınma Ajansı, Dünya Sağlık Örgütü, İngiliz Denizaşırı Araştırmaları Birimi, Dünya Bankası. Daha fazla bilgi için bakınız CBLT/0015, Procès-Verbal de la 16e Réunion, s. vii-ix. CBLT/0022, Procès-Verbal de la 23e Session, s. iv. CBLT, Procès-Verbal de la Vingtième Session, s. vii-viii.

210_{Çok Bağış Konferansı, ÇGHK tarafından uluslararası örgütleri projelerin finansmanına katılmaya}

teşvik etmek amacıyla 1977'de başlatılan bir dizi toplantıdır. Mesela, 2014 yılında ÇGHK, Bologna'da (İtalya) 2013-2017 Beş Yıllık Yatırım Planının finansmanı için Bağışcılar Konferansı'nı düzenledi. ÇGHK’nun finansman prosedürleri ve bağışcılar toplantıları hakkında daha fazla bilgi için CBLT/0022, Procès-Verbal de la 23e Session, s. 10-13. CBLT, Table Ronde des Bailleurs de Fonds pour le Financement du Plan Quinquennal d’Investissement (2013-2017), Bologne 2014. CBLT, Déclaration de Bologne, Rimini 2014.

211_{CBLT/0048, Restructuration du Secretariat de la CBLT, s.5. 1981-1990 esas olarak, faaliyetlerinin}

konusundaki belirsizliğe işaret ederek, ÇGHK'nun en zor dönemlerinden biri olarak tanımlanmaktadır. Bu dönem Nijerya'nın Lagos kentinde düzenlenen 5. Devlet Başkanları Zirvesi kararlarıyla sona erdi. Bu zirve aynı zamanda ÇGHK tarihinde bir dönüm noktası oldu, çünkü organizasyonun yeniden yapılandırılması fikrinin ilk kez tartışıldı.

58

tutumunda bir değişikliği ifade eder. Uluslararası örgütlerin destek olmadan 1981- 1985 yılları arasında ÇGHK’nun işlerine katılmaması üye devletlerin, karşı karşıya kalabilecekleri çok sayıda zorluğa katkılarının önemini fark ettiler. Böylece, devletlerin attığı ilk adımlardan biri, Komisyon Sekretaryasını N'Djamena'ya devretmek oldu. Bu, 1986 yılında gerçekleşti212. Aynı şekilde, ÇGHK’nun yeniden yapılandırılması, 1988'de UNDP tarafından başlatıldı. Amaç, ÇGHK’nun görevlerini yeniden yönlendirmek ve yeni oluşturulan bölümlere mali bağımsızlık vermekti. Bu önlemler Çad Gölü Havzası Teknik Komitesi'nin oluşturulmasıyla bağışçıların geri dönüşünü kolaylaştırdı213_{. Kalkınma yardım ajansları, ÇGHK ile birlikte Çad Gölü}

Havzası yönetiminde katkıda bulundu. Yeni Yaklaşım, yükselen sınır aşan güvensizlik, iklim değişikliği ve Boko Haram ile mücadeleye karşı katkıda bulundu. Bu dönemde, Çad Gölü'nün sularındaki büyük düşüş nedeniyle, ÇGHK Çad Havzası'ndaki iklim değişikliği konusunda, ayrıcalıklı bir muhatab haline gelmesine büyük ölçüde yardımcı oldu.