Çad Gölü'nde Sınır Çalışmaları

4. Devlet Başkanları Zirvesi sayesinde yeniden canlanan ÇGHK, kıyıdaş ülkelerin sınırlar meselesi yüzünden diplomatik sıkıntılarla karşılaştı. Bu devletlerin bağımsızlığından sonra, sınır düzenlemeleri sebebiyle ciddi bir çalışma yapılmamıştı. Devletler, gerçek anlamda sınırlar çizilmeden sömürgecilikten miras kalan sınırları dikkate almaya devam ettiler ve durum, bir ülkeden diğerine geçici kolaylaşıyordu. Ancak Nijerya ve Çad, Nisan 1983'te problem yaşamaya başladı. İki ülke arasındaki 1983’te sınır anlaşmazlığı, sınırların çizilmesi ile ilgili tartışmalara neden oldu. Böylelikle, 21-23 Temmuz 1983 tarihleri arasında Nijerya ve Çad'ın talebi üzerine, düşmanlıkların patlak vermesinden önce bölgedeki hakim olan durumu yeniden tesis etmek üzere özel bir Komisyon toplantısı düzenlenmiştir566. Bu, sınır çalışmalarını denetlemek için bir uzmanlar komitesi oluşturulmasına yol açtı. Ardından, 17-19 Aralık 1984 tarihleri arasında ÇGHK Uzmanlar Komitesi’nin konuyla ilgili ilk toplantısı Maroua’da, (Kamerun) yapıldı.

Gündemde ele alınacak işin detayları vardı. Bu vesileyle, sınırların sınırlandırılması meselesini çözmek için oluşturulan geçici bir komisyon kurulmuştur. İlk adım, İcra Sekretarya ve uzmanlar tarafından sağlanan anlaşmalar, antlaşmalar ve sınır taslak belgelerinin ayrıntılı bir incelemesini yapmaktı. Bu belgeler, “Kamerun Birleşik Cumhuriyeti ile Çad Cumhuriyeti arasındaki Sınır”, “Nijerya Federal Cumhuriyeti ile Çad Cumhuriyeti arasındaki Sınır” “Uluslararası Çad Gölü Havzası Su Yolları”, başlıklı notlar tartışmanın ana konusu idi. Ancak Komisyon tarafından göz önüne alınan temel metinler 1904, 1906 ve 1931

565_{CBLT/0045, Rapport de la Réunion Extraordinaire de la Commission, s.1} 566_{CBLT/0045, Rapport de la Réunion Extraordinaire de la Commission, s.1}

173

anlaşmalarıydı. Bu ilk aşamadan sonra devlet temsilcileri, kendilerine sunulan haritaları inceledi. Uzmanlar, projenin finansmanı için iki plan öngörmüştü: Birincisi her şeyden önce, bir dış kaynak aramak; diğeri bu mümkün değilse, ÇGHK üye devletlerinin finansmanını aktive etmeye çalışmaktı. Ancak finansman ve özellikle projenin hassasiyet eksikliği nedeniyle hiçbir şey yapılmadı. 1985'te 5. Zirvesinde Devlet Başkanları, Çad Gölü Havzasında kalıcı bir barış ve güvenlik garantisi çağrısında bulundu. Bunu yapmak için, ele alınan ilk çözümlerden biri uluslararası sınırların çizilmesiydi. Konu, tartışmalar sırasında o kadar akut bir şekilde gündeme getirildi ki, güvensizlik sorununa kalıcı bir çözüm gibi görünüyordu. Sınırların belirlenmesi, Çad Gölü'ndeki karışık devriyelerin dağılımına ve sınır ötesi haydutluk567 fenomeniyle mücadele etmekti. Bu doğrultuda çabalar 1987 ve 1988'de tamamlanmıştır. Sınır tasarı projesi, Ekim 1987'de 6. Devlet Başkanları Zirvesi'nde568 alınan 2 sayılı kararı ile açıkça başlatılmıştır.

Bu zirvede proje onaylandı. Eşit paylar katılarak569 devletler tarafından finanse edilen 312 884 000 CFA Frangı sınır çizilme çalışması, Fransa Ulusal Coğrafya Enstitüsüne (IGN) devredilmiştir. Mart 1988 başlarında planlanan ilk iş, bölgedeki güvenliği sağlamaktı. Bu andan itibaren, ulusal uzmanlar ve Fransa Ulusal Coğrafya Enstitüsü570 _{çalışmalarına başladı. Bu çalışma, anlaşmalar, notların}

değişimini, konvansiyonlar, haritalar, sömürgeci güçler arasındaki sınır belirleme protokolleri tarafından sağlanan uluslararası sınırların detaylarını uygulamaktan oluşuyordu.

Ulusal uzmanların üye devletlerin memnuniyeti için azami çaba gösterme kararlılığı, onları Fransa Ulusal Coğrafya Enstitüsü danışmanlarının çalışmalarının keskin bir denetçisi haline getirmiştir. Sonuçlar da uzun sürmedi: Kamerun, Nijer,

567 _{Çad Havzası Gölü'nde silahlı soygun, küçük silah kaçakçılığı, sığınakta yakıt kaçakçılığı, sığır}

hırsızlığı, çeşitli kaçakçılık türleri insanların günlük yaşamının bir parçasıydı.

568_{CBLT/0039, Procès-Verbal de la Trente-huitième session, s.74. Daha fazla bilgi için Özel Sınır}

Komisyonu raporuna bakınız.

569_{CBLT/0014, Procès-Verbal de la Sixième Conférence des Chefs d’Etat, s.10. Çad Cumhurbaşkanı}

Hissene Habre ve üye devletlerin temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilen özel toplantıdan sonra, sınır çizilme çalışmasına başlamak için 312 884 000 CFA Frangına toplamına katkıda bulunulması kararlaştırıldı. Bu toplamın özel bir hesaba konması gerekiyordu, böylece ÇGHK’nun diğer fonlarıyla karışıklık olmayacaktı.

570_{Fransa Ulusal Coğrafya Enstitüsü, Çad'da uluslararası sınırların çizilmesinde danışmanlık şirketi}

174

Nijerya ve Çad arasındaki uluslararası sınırlar şekilleniyordu. Komisyonun 38. oturumunda üye devlet temsilcileri, bir süre boyunca yaptıkları muazzam iş için uzmanlara övgüde bulundular. 1989 yılında, Komisyon Başkanı Badel Ndanga Ndinga, Çad Gölü Havzası kalkınma programında rahatlığıyla yatırım yapmak için devletlerin göldeki uluslararası sınırlarını gerçekleştirme isteğini bir kez daha teyit etti571.

1989’da uzmanlar görevlerini tamamlamak için bazı zorluklarla karşıladılar. Bunlar alanlara erişmenin zorluğu ve sınır kontrollerinin zorluğuydu. 1990 yılında, Devlet Başkanları 7. Zirvesinde, İcra Sekreteri raporu 68 Ara ve 7 ana sütun inşa edildiğini belirtti572_{. Sınır belirleme raporlarının sunulmasından sonra, Devlet}

Başkanları, arazide yapılan işten memnuniyet duyduklarını belirttiler. Ayrıca, hem temsilcilerini resmî belgeleri üç ay içinde hazırlamaları talimatını hem de onlara kendi ülkeleri adına onaylama yetkisi verdiler573_{. Bununla birlikte, üye devletler}

arasındaki durum yeniden çok hızlı bir şekilde kötüleşti. Sınırların belirlemesi için kurulan Özel Komisyon tarafından alınan tüm tedbirlere rağmen, özellikle çalışmaların ilerleme durumu ayda yaklaşık 15 toplantının düzenlenmesi, diyalog ortamı, Komisyonun oturumlarında ve Devlet Başkanları Zirvelerinde hüküm süren dostluk, kardeşlik ve dayanışma da dahil olmak üzere, bütün bu değerler 7. Zirve'den sonra sarsıldı. Başlangıçta, V. ve VI. sınır noktaları574 _{belirlenme sorunu, Nijerya}

tarafından Çad Gölü'ndeki uluslararası sınırın reddedilmesine yol açtı. Zaten Komisyon toplantılarında, devlet temsilcileri bu sınırlarda anlaşmamıştı. Hatta Temmuz 1988'de Maiduguri'de (Nijerya) ve aynı yılın Aralık ayında Maroua'da (Kamerun) Devlet Başkanlarının temsilcilerini sakinleştirmek için olağanüstü toplantılar düzenledi. Her devlet temsilcisi ikna edilmek istemedi. Daha sonra 7. Devlet Başkanlarının Zirvede müdahalesinin sorunu çözebileceği düşünülüyordu. Ancak, resmî belgelerin imzalanması gerektiği zaman, gerçek yeniden ortaya çıktı. Nijerya, Kamerunla olan sınırına itiraz ederek sınır çalışmaları reddetti. Ardından, ÇGHK’nun bu sorunu çözememesi nedeniyle Kamerun, 1994 yılında Uluslararası

571_{CBLT/0039, Procès-Verbal de la Trente-huitième session: Annexe C, s.22.} 572_{CBLT/0016, Procès-verbal du 7e sommet des Chefs d'Etat de la CBLT, s.3.} 573_{CBLT/0016, Procès-verbal du 7e sommet des Chefs d'Etat de la CBLT,s.3}

574_{V. Sınır belirteçleri, Kamerun ve Nijerya arasındaki sınırı temsil ederken, VI. sınır belirteçleri}

175

Adalet Divanı’na Nijerya'yı şikâyet etmek zorunda kaldı. Bu yasal savaş sürerken, Bakassi yarımadasında iki ülke arasında silahlı bir çatışma çıktı.

1.3. Kamerun-Nijerya Çatışması: Kolonizasyondan Miras Kalan Sınırlara