2. HİZMET BİRİMLERİNE GÖRE GÖREVLİLER
2.2. İMARET GÖREVLİLERİ
152
gönderilmiş, bu meblağın 20.000 akçelik kısmının adı geçen yerlerde en’âm-hânlık yapanlara verilmesi emredilmiştir.441 Buna göre Emir Sultan Câmii’nde de 10 en’âm-hân görev yapmaktaydı. 971/1564 tarihli tevziat kaydında ise, en’âm-en’âm-hân sayısının 21’e yükseldiği görülmektedir.442
Pek çok sicilde Emir Sultan Câmii’nin en’âm-hânlık kadrolarında boşalma olduğunda yeni tayinler yapıldığına dair örnekler mevcuttur. Günlük maaşları genellikle 3’er akçe idi.443
153
da bunu te’yid etmektedir. Ayrıca şeyh, cerre olarak yıllık 4’er müd buğday ve arpa almaktaydı.446
2.2.2. Vekîl-i Harc
Vekil-i harc, imarete gerekli malların satın alınması ve satışı vazifesiyle yükümlü şahıstır.447 Vakfiyede Fatih’in günde 2 dirhem maaş; yılda 4 müd ve 16 kile buğday cerre ile sâdâttan olan Seyyid Hasan bin Seyyid Nimetullah’ı vekîl-i harc tayin ettiği belirtilmektedir.448 Muhasebe kayıtlarında vekîl-i harc maaşının, günlük 4 akçe;
yıllık ise vakfiyedeki miktarla sabitlendiği görülmektedir.
Muhasebe defterlerinde tek vekîl-i harc kaydı geçmekle birlikte bu görevin iki kişiye verildiği de olmuştur. 1034 yılında bir süre iki kişi vekîl-i harclık görevinde bulunmuştur.449
Vekîl-i harc, vakfın bazı mâlî işlerinde mütevellîye de yardım etmekteydi.
Bizzat yahut naib aracılığıyla resm-i ağnâm, resm-i bennâk, resm-i arûsâne gibi bazı vergilerin tahsilini gerçekleştirme, borç para, bulunan köleleri vakıf adına teslim alma, vekîl-i harcın yaptığı işler arasındaydı.450
2.2.3. Kilârî
Kilârcı, vekîl-i harcın aldığı gıda maddelerini muhafaza ederek gerektiğinde mutfağa vermekle görevli kişidir.451 Görevinin karşılığında vakfiyede günlük 2 dirhem vazife, yılda 4 müd ve 16 kile buğday cerre tahsis edilmiştir.452 Muhasebe kayıtlarında 4 akçe şeklinde yer alan kilârî maaşı, XVII. yüzyıl sonuna kadar hep aynı kalmıştır. (Bkz.:
Tablo-23 ve 26).
446 BŞS B 61 182b.
447 Yediyıldız, a.g.m. s. 60.
448 BOA, EV.VKF, 19/1, 144.-145. satırlar.
449 BŞS B 44 146a.
450 BŞS A 45 274b; BŞS A 120 18b; BŞS A 129 101b; BŞS B 5 14b; BŞS B 21 111a.
451 Yediyıldız, a.g.m. s. 56, 58; Ertuğ, a.g.m., s. 220.
452 BOA, EV.VKF, 19/1, 136. satır.
154 2.2.4. Nakîb
Nakîb, imaret işlerinde şeyhin yardımcısı konumundadır.453 Vakfiyede nakîbe günde 2 dirhem vazife, yılda 1 müd buğday cerre tayin edilmiştir.454 Muhasebe defterlerinde nakîb-i nân/nakîb-i fodula şeklinde de kaydedilmiş olup günlük maaş 2-4 akçe arasında değişim göstermiştir. Nakîb sayısı bazı yıllarda ikiye çıkmıştır. (Bkz.:
Tablo-23 ve 26).
2.2.5. Tabbâh
Tabbâh, aşçı demektir. İmarette yemek pişirmekle görevlendirilen aşçılara vakfiyede günde toplam 4 dirhem ve yılda 2 müd buğday cerre tayin edilmiştir.455 İmaretin aşçıları çoğunlukla 4 kişi olup bunlar, “ser-tabbâh, tabbâh ve şâkird-i tabbâh (aşçı yardımcısı)” gibi görevdeki konumlarını belirten unvanlarla anılmaktaydılar.
Aşçılara ödenen maaş toplamı, 4 kişi oldukları dönemlerde 7-10 akçe arasında değişmiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
2.2.6. Habbâz
İmaretin ekmeklerini pişirmekle görevli fırıncıya habbâz denir.456 Emir Sultan imaretinde ekmek pişirmek için vakfiyeye göre 2 habbâz tayin edilmiştir. Görevleri karşılığında tayin edilen toplamda günlük 5 dirhem vazife ve yıllık 2 müd buğday cerreyi yarı yarıya paylaşmaları şart koşulmuştur.457 Muhasebe kayıtlarında genellikle ikisi habbâz ikisi hamîr-gîr şeklinde 4 kişi kaydedilmiş, bazı yıllarda ise sayı 3’e düşmüştür. Birden fazla görevlinin olduğu pozisyonlarda görevliler arasında iş bölümü yapılması olağan bir durumdur. Ekmekçiler arasında da ikisi pişirmekle görevli iken ikisi de hamur yoğurma işini yapmaktaydılar. Bazen habbâz-ı evvel, habbâz-ı sânî, hamîrî-i evvel ve hamîrî-i sânî sıfatları da kullanılmıştır. Muhasebe kayıtlarında habbâzlara verilen günlük maaş toplamı 7-12 akçe arasında değişmiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
453 Gülgün Uyar, “Nakîb”, DİA, XXXII, s. 322.
454 BOA, EV.VKF, 19/1, 146. satır.
455 BOA, EV.VKF, 19/1, 125. satır.
456 Yediyıldız, a.g.m. s. 57.
457 BOA, EV.VKF, 19/1, 133.-134. satırlar.
155 2.2.7. Kâse-şûy
İmaret mutfağında toplanan tabakları yıkayan kişiye kâse-şûy denmektedir.
Vakfiyede kendisine günde 1,5 dirhem maaş, yılda yarım müd buğday cerre tayin edilmiştir.458 Muhasebe defterlerine bu meblağ, 2 akçe olarak yansımıştır. Kâse-şûy sayısı ve maaşı, sürekli aynı kalmıştır. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
2.2.8. Anbârî
Vakfiyede adı geçen görev unvanlarından biri de anbarcıdır. Anbardaki vakfa ait eşyaları korumakla görevli olan anbârîye yaptığı iş karşılığında günde 1 dirhem vazife, yılda 1 müd buğday cerre tayin edilmiştir.459 Muhasebe kayıtlarında, anbarcı maaşı çoğunlukla 3 akçe olmakla birlikte incelenen dönem boyunca 2-4 akçe arasında değişmiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
Cerre miktarı 2’şer müd buğday ve arpaya çıkarılmıştır. Anbârî maaşındaki bu değişimi, 3 Şa’ban 1034/11 Mayıs 1625 tarihli berat da te’yid etmektedir. Belgeye göre;
Ahmed Dede, günde 3 akçe vazife ve yılda 2 müd buğday ve 2 müd arpa cerre ile Emir Sultan imareti anbârcılığına tayin edilmiştir.460
2.2.9. Bevvâb
İmaretin kapıcısı olan bevvâba vakfiyeye göre günlük 1 dirhem vazife, yıllık 4 müd ve 16 kile buğday cerre tayin edilmiştir.461 Muhasebe kayıtlarında günlük maaş, 2 akçedir. İmarette bevvâb sayısının sadece 1050-1051 muhasebe döneminde 2’ye çıktığı görülmektedir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
2.2.10. Ferrâş
İmaretin özellikle de mutfağın temizliğinden sorumlu olan kişidir. Vakfiyede bir kişi olan ferrâşa günde 1,5 dirhem vazife, yılda 1 müd buğday cerre tayin edilmiştir.462
458 BOA, EV.VKF, 19/1, 130.-131. satırlar.
459 BOA, EV.VKF, 19/1, 154.-155. satırlar.
460 BŞS B 44 132b.
461 BOA, EV.VKF, 19/1, 134.-135. satırlar.
462 BOA, EV.VKF, 19/1, 135. satır.
156
Muhasebe kayıtlarında günlük maaş 2 akçe gösterilmiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
Ferrâş sayısı, (1010-1011 ve 1075 muhasebe dönemleri gibi) bazı dönemlerde ikiye çıkmıştır. Bunlardan birinin tabhânenin temizliğinden sorumlu olduğu anlaşılmaktadır.
2.2.11. Hammâl-i Lahm
İmarete alınan eti taşıyan kişiye hammâl-i lahm ya da hammâl-i guşt denilmektedir. Vakfiyeye göre yaptığı iş karşılığında günde 1 dirhem vazife tayin edilmiştir.463 Muhasebe kayıtlarında ilk yıllarda adına rastlanan hammâl-i lahm’a 1016-1017 muhasebe döneminden itibaren yer verilmemiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26). Sebebi bilinmemekle birlikte imaretteki görevlilerden birinin kendi görevine ek olarak bu işi de yaptığı düşünülebilir.
2.2.12. Meremmetî
Vakıf binalarının yıpranan, eskiyen kısımlarının tamiri ile meşgul olan kişiye meremmetî denir. Emir Sultan vakıf binalarının tamirat işlerine bakan meremmetîye günde 1 dirhem vazife, yılda 4 müd ve 18 kile buğday cerre tayin edilmiştir.464 Muhasebe kayıtlarında 2 akçe görünen meremmetî maaşı, 1035 döneminden itibaren 4 akçeye çıkmıştır. 1075’den itibaren ise, görevli sayısı 2’ye çıkarken (meremmetî-i evvel ve sânî) günlük ücret, kişi başı 2 akçeye inmiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
2.2.13. Hâdim
Vakfiyede imaretin hâdimi olarak yılda 1 müd cerre tahsisi yapılan Yakub bin Abdullah ismi geçmektedir.465 Ancak muhasebe kayıtlarında imaret görevlileri arasında aşağıda belirtilecek olan hâdim-i kenîf dışında bir hâdim zikredilmemiştir. Bu görevin, adı geçen kişi ile kayıtlandığı anlaşılmaktadır.
2.2.14. Hâdim-i Kenîf
Tuvaletleri temizleme işini yapan kişiye hâdim-i kenîf ya da ferrâş-ı kenîf adı verilmiştir. Vakfiyede bu görevliye günde yarım dirhem vazife ve yılda yarım müd
463 BOA, EV.VKF, 19/1, 135. satır.
464 BOA, EV.VKF, 19/1, 132.-133. satırlar.
465 BOA, EV.VKF, 19/1, 140.-141. satırlar.
157
buğday tayin edilmiştir.466 Muhasebe kayıtlarında ise 0,5-1 akçe arasında değişiklik göstermiştir. (Bkz.: Tablo-23 ve 26).
2.2.15. Diğerleri
Vakfiyede tek kâtib tayin edilmekle birlikte bu kâtibinin işlerini kolaylaştırmak üzere bir nevi yardımcı kâtib olan personel sayısı artırılmıştır. İmaret kiler ve anbarına giren-çıkan malların, eşyaların, erzakların kaydını tutmak için kâtib-i kilâr ve anbar görevlendirilmiştir. Hem kilerin hem de anbarın kâtibliğini yapan görevli, günlük 5 akçe maaş almaktaydı.467 Ondan başka, kâtib-i müşâhere ve kâtib-i Lâzıkıyye denilen iki ayrı kâtibin daha görevlendirildiği görülmektedir.
Muhasebe kayıtlarına göre imarette çalışanlar, en fazla 30 olmuştur. Bunlar;
yukarıda zikredilenlerin yanı sıra mühür-dâr (kiler kâtibinin tuttuğu kayıtları kontrol etmekle yükümlü), şâkird-i tabbâh (aşçı yardımcısı 2 kişi), hamîr-gâr (hamur yoğuran 2 kişi), nakkâd-ı gendüm (buğday ayıklayan), gendüm-kûb (buğday döven), nakkâd-ı erz (pirinç ayıklayan), râh-ı âbî (külliyeye giden suyollarının bakımından sorumlu 2 kişi) ve âhûrî (ahırdan sorumlu)’dir.468 Âhûrîye ferrâş-ı âhûr da denilmiştir.