İlköğretime yeni kayıt oranı (Brüt ve net yeni kayıt oranı)

Türkiye’de ilköğretime başlangıç yaşı 6’dır. Kutu 2’de görüleceği gibi iki tür yeni kayıt oranı vardır.

Bunlar brüt ve net kayıt oranıdır. MEB tarafından yeni kayıt oranları göstergesi yayımlanmamaktadır.

Bu çalışmada, MEB verilerine dayanarak brüt yeni kayıt oranları hesaplanmış, net yeni kayıt oranları konusunda da UNESCO kaynaklarına atıfla bir değerlendirme yapılmıştır. Brüt yeni kayıt oranıyla ilgili hesaplamalara göre (Şekil 3.1), son on yıldaki brüt yeni kayıt oranları %92,6 ile %102,4 arasında değişmektedir. Kız çocuklarının brüt yeni kayıt oranları daha düşük olup, 2008-2009 öğretim yılında erkekler %102,9 iken kızlar %101,9’dur.

Net yeni kayıt oranını hesaplamak için gerekli olan ilköğretim birinci sınıfa kayıt olan öğrencilerin doğum yıllarına ilişkin ulusal veriler yayımlanmamaktadır. Bu göstergeye ilişkin tek veri UNESCO İsta-tistik Enstitüsü’nün tahminidir (UNESCO, 2009). Bu tahmine göre Türkiye’de 2005 yılında ilköğretime net yeni kayıt oranı %74’tür. Bu oran erkeklerde %75, kızlarda %73’tür. Bu tahmin, oldukça düşük bir değeri işaret etmektedir.

Türkiye’de ilköğretime resmi başlangıç yaşındaki çocukların okula başlama durum ve eğilimini or-taya koyma bakımından “net yeni kayıt oranını” izlemek önemlidir. Çünkü “ilköğretimin evrenselliğini”

sağlama ve zorunlu eğitim yükümlülüğünün yerine getirilmesini izlemenin başlangıç noktası ilköğre-tim birinci sınıfa kayıt oranıdır. Ancak veri sınırlılığı nedeniyle bu olanaklı olmadığından, yaklaşık bir değer olması nedeniyle, 6 yaştaki çocukların okula kayıt durumlarına (başka deyişle 6 yaş okullaşma oranlarına) bakılarak yapılacak bir değerlendirme de ilköğretime erişim konusunda önemli ipuçları sunabilir. Bu bağlamda; 1997-2005 yılları arasındaki ilköğretim kayıtlarıyla ilgili olarak Kavak ve Ergen (2007) tarafından yapılan bir çalışmaya göre 6 yaş çocuklarının okullaşma oranı %81-85 arasında de-ğişmektedir. Kızların okullaşma oranı erkeklerden daha düşüktür. Buna ek olarak, TNSA-2008 (Hacet-tepe Üniversitesi, 2009) ve ERG Eğitim İzleme Raporu 2008 (ERG, 2009a) verileri, 6 yaş çocuklarının okullaşma oranlarının ulusal ortalamalardan düşük olduğunu göstermekte ve aynı çalışmalar, sorunun boyutları ve nedenlerini ayrıntılı olarak tartışmaktadırlar.

Diğer taraftan, net ve brüt yeni kayıt oranları arasındaki fark Türkiye’de okula başlama yaşında önemli oranda gecikmeler olduğunu açıkça ortaya koymakta ve okul dışındaki çocukların bir bölümü-nü okula geç başlayan çocukların oluşturduğu konusunda önemli ipuçları vermektedir.

Şekil 3.1. İlköğretimde Cinsiyetlere Göre Brüt Yeni Kayıt Oranları (%)

Kaynak: -MEB. Milli Eğitim Sayısal Bilgiler (1999-2004 yılları), Milli Eğitim İstatistikleri (2005-2008);

-TÜİK. Yıl Ortası Nüfus Projeksiyonları (http://www.sgb.meb.gov.tr adresinden indirilme tarihi: 14.06.2006) ve TÜİK. 2008 ADNKS’den yazar tarafından hesaplanmıştır.

Diğer taraftan, ilköğretime yeni kayıt olan çocukların yerleşim birimlerine göre dağılımlara bakıldı-ğında (Şekil 3.2), ilköğretime başlama yaşındaki çocukların yaklaşık dörtte birinin (2008-2009 öğretim yılında %26,2) köy okullarına kayıt olduğu gözlenmektedir. 1997-98 öğretim yılında köy okullarına yeni kayıt olan öğrenci oranının %30,8 olduğu dikkate alındığında, köy okullarındaki yeni kayıtların toplam içindeki payının oldukça ağır değiştiği söylenebilir.

Şekil 3.2. İlköğretime Yeni Kayıt Olan Öğrencilerin Şehir ve Köy Okullarına Göre Yüzde Dağılımı (2005-2008)

Kaynak: MEB. Milli Eğitim İstatistikleri (2005-2008 yılları)’nden yazar tarafından hesaplanmıştır.

KUTU: 2

İlköğretime Erişim ve Yeni Kayıt Oranları

Çocuk haklarıyla ilgili evrensel düzenlemeler çerçevesinde, yasalarla belirlenen okula başlangıç yaşında okula erişim ve okula devam etmeyi her sistem izlemekle yükümlüdür. Çünkü, yasayla belirlenen yaşta okula başlamama, okula düzenli devam ve okulu tamamlamaya yönelik riskler içerebilir. İlköğretimin evrenselleşmesinin sağlanmasında başlangıç noktası yeni kayıt oranları-dır. Bir başka deyişle, okula resmi başlangıç yaşındaki çocukların izlenmesi, ilköğretime erişim ve izleyen yıllardaki eğilimler hakkında “erken uyarı göstergesi” işlevini görmektedir.

İlköğretime başlama yaşındaki çocukların ilköğretime erişebilme düzeyini gösteren iki gösterge bulunmaktadır. Bunlar brüt ve net yeni kayıt oranlarıdır. Bu iki gösterge, ilköğretime erişebilme düzeyinin bir ölçüsüdür. Bunlardan net yeni kayıt oranı; ilköğretime başlangıç yaşındaki çocuk-lardan ne kadarının ilköğretime başlama fırsatı bulabildiğini gösterir. Brüt yeni kayıt oranı ise, hangi yaşta olursa olsun, ilköğretim birinci sınıfa kayıt olan tüm çocukları kapsar ve ilköğretim birinci sınıflar için sağlanan kapasiteleri yansıtır.

Brüt yeni kayıt oranları, yeni kayıt olan öğrencilerin tümünü (7, 8 yaş gibi) dikkate alması nede-niyle %100’ü aşabilir ve net yeni kayıt oranından daha yüksek çıkma eğilimindedir.

Türkiye’de net yeni kayıt oranlarını hesaplamak için gerekli “tek yaşa göre yeni kayıt sayıları”

yayımlanmamaktadır. Ancak bazı yıllarda uluslararası yayınlar için veri sağlanmaktadır. Bununla birlikte, tek yaşa göre okullaşma oranını hesaplayarak okula başlangıç yaşındaki çocuklardan ne kadarının okula başlayabildiği konusunda yaklaşık bir bilgiye ulaşma olanağı bulunmaktadır.

Buradaki sınırlılık ise, 6 yaşındaki çocukların tamamının birinci sınıfta olmayacağıdır.

İlköğretime erişim oranlarının hesaplanması, okula resmi başlangıç yaşındaki çocukların ne kadarının ilköğretime başlayabildiğini izleme, geç başlamanın nedenlerini araştırma ve bu ço-cukların okula devam etme konusundaki risklerini değerlendirme ve önlem alma bakımından önemlidir.

Kaynaklar:

UNESCO-UIS. Online Education Glossary. http://www.uis.unesco.org/glossary/Term.aspx?name=GROSS INTAKE RA-TIO (GIR) IN THE FIRST GRADE OF PRIMARY &lang=en . 15.08.2009 tarihinde indirilmiştir.

Kavak, Y. ve H. Ergen (2007). “Türkiye’de İlköğretime Katılım ve Okula Gidemeyen Çocuklar.” (Güncellenmiş versi-yon). Milli Eğitim, 173, 8-26.