İlişkisellikler, Yöntem ve Teknikler

İncelemeye dahil edilen çalışmalar, havalimanları ile ekonomik kalkınma arasında nedenselliği regresyon modeli, panel veri analizi modeli, vektör hata düzeltme modeli, kısa süreli ve uzun süreli Granger nedenselliği analizi gibi ekonometrik analizlere tabi tutarak, katalitik etkilere dair fikir verirken, çalışmalar bu istatistiki modellerin yanı sıra mülakat gibi nitel araştırma yöntemlerinden de yararlanmıştır. Sistematik gözden geçirmeye dahil edilen çalışmalarda, istatistiki modeller üzerinden analizlerin, mal ve insanların hava hareketliliği için hangi göstergeyi kıstas aldıkları ve yerel ekonomik kalkınma ölçütü olarak hangi ekonomik bileşeni (yahut göstergeyi) seçtiklerine değinmek yararlı olacaktır:

- Baker vd.’in Avusturalya üzerine çalışması, toplam reel vergilendirilebilir gelir ile ekonomik kalkınma, yıllık toplam yolcu hareketliliği bakımından da havalimanı aktivitesini ölçümlemiştir (Baker et al., 2015).

- Benzer şekilde, Mukkala vd.’nin Avrupa¹¹⁴ üzerine çalışması, ekonomik performansı ölçmede iki değişkenden faydalanmıştır: reel gayrisafi yurtiçi hasıladaki artış ve istihdamdaki artış; hava hareketliliği için de iki ölçüt

113 Halihazırda kurulmuş olan firmayı bölgede tutabilmek için de önemli olduğu görülmüştür.

114 Avrupa’ da on üç ülke içerisindeki seksen altı bölgede hava trafiği ile ekonomik performans arsındaki ilişkisellik 1991 ile 2010 yılları arasında için incelenmiştir: Avusturya’dan üç, İsviçre’den üç, Almanya’dan on üç, Danimarka’dan bir, İspanya’dan yirmi bir, Fransa’dan on iki, İrlanda’dan iki, İtalya’dan yedi, Lüksemburg’dan bir, Hollanda’dan iki, Norveç’ten iki, Portekiz’den üç ve İngiltere’den on beş NUTS 2 ve NUTS 3 seviye bu incelemeye dahil edilmiştir.

165

benimseyen çalışma, havayolu yolcu sayısı ile hava kargosunun (hava postasını da içerir) yanı sıra geliştirdiği erişilebilirlik endeksini ölçü olarak kullanmıştır (Mukkala & Tervo, 2013).

- Diğer yandan, Allroggen vd.’nin Almanya üzerine çalışması yolcu sayısı yerine uçak hareketliliğini ölçüt olarak seçerek, diğer çalışmalardan farklılaşmaktadır. Bu tercih, uçak hareketliliklerinin, hava ulaşımı arzı ile hava hizmetinin bağlantılığını yansıtmada daha etkin olacağı fikriyle gerekçelendirilmiştir. Çalışma, ekonomik kalkınmaya ilişkin kıstas olarak ise sermaye stoku ile sabit sermaye yatırımlarına ayrılan ödeneklerin fırsat maliyetlerine bakmaktadır. Havalimanı ile hava ulaşımının karakteristiklerine (iş, turistik vb.) göre fırsat maliyetlerinin nasıl değiştiğini incelemiştir (Allroggen & Malina, 2014).

- Bazı çalışmalar niceliksel yöntemlerin yanı sıra niteliksel araştırma yöntemlerini de incelemeye dahil etmiştir. Niteliksel yöntemlerle, incelenen araştırma sorusuna dair bilgi, görüş ve algının ne olduğunun anlaşılması amaçlanmaktadır. Bu çalışmalardan biri, Amerika Birleşik Devletleri Ulaştırma Bakanlığı’nın Havacılık İncelemeleri Ofisi’nin raporudur. Rapor,

“Temel Hava Hizmeti” programına dahil olan ve program dışında kalan kentler üzerine bir inceleme sunmaktadır. Programın parçası olan kentlerde iş yerleri ve seyahat acentelerine uygulanan anket çalışması, hava hareketliliği ile ekonomik kalkınma ilişkisine dair yerelden bilgi, görüş ve algının ne olduğunu açığa çıkarmaya yöneliktir. Anket çalışması ile edinilen kavrayışı tamamlayıp, sınamak amacıyla çalışma, değişim payı (shift-share) ile emsal analizini de incelemesine dahil etmiştir: Değişim payı analizinde,

“ulusal pay” bölgenin ulusal ekonomik kalkınmadan aldığı payı ifade ederken, “endüstriyel karma” bölgedeki kalkınmanın, ulusal düzeyde belirli

166

bir endüstrideki kalkınmanın bir neticesi olarak gerçekleşip gerçekleşmediğinin gösterilmesini, “bölgesel değişiklik” ise bölgedeki bir endüstrinin gelişimin, ulusal düzeyde gelişim ile açıklanamayacağı durumları ifade etmektedir. Böylelikle yerel hava ulaşımının yerel ekonomiye ve sektörlere etkisi üzerine çıkarımlar yapılması, yerel hava hareketliliği ile dengeli, asimetrik ve karma kalkınmanın ilişkilendirilmesi mümkün olmuştur. Buna ek olarak rapor, nedenselliğin kavranabilmesi için, büyükşehire yakınlık, nüfus artış oranı, kişi başına düşen gelir, işsizlik oranı, eğitim seviyeleri gibi kıstaslarda benzeşen emsaller bakımından emsal analizi yaparak, havalimanı olan ve olmayan yerelliklerin karşılaştırmalı bir incelenmesini de sunmaktadır (Hewings et al., 2000).

- Lassen vd.’nin Danimarka’nın Billund ve İşveç’in Nykoping üzerine çalışmaları, hava hareketliliğinin yeni kentsel deneyim stratejilerinin oluşturulması ve kentsel mekânın dönüştürülmesinde etkilerini araştırırken, mülakatlar, resmi istatistiki veriler (istihdam, yolcu sayısı vb.) ile literatür taramasına dayanmaktadır (Lassen et al., 2009).

- Niewiadomski’nin Polonya üzerine çalışmasında, hava ulaşımı ile küresel üretim ağlarında edinilen konumun yerel otoriteler, yerel tedarikçiler ve yerel turizm vb. etkisini ortaya koymaktadır. Havayolu şirketi yöneticileri, havalimanı pazarlama ve satış departmanı yöneticileri, yerel yöneticiler ve bölgesel kalkınma çalışanlarıyla yaptığı yarı-yapılı mülakatlara dayanan bir inceleme sunmaktadır (Niewiadomski, 2017).

- Norveç Songdol havalimanı üzerine Ree’nin tez çalışması, havalimanı varlığının istihdama etkisinin sektörel incelemesini sunar, tez anket çalışmasında, istihdam ve verimliği ekonomik kalkınmanın kıstası olarak almaktadır. Granger nedenselliği analizini kullanarak eğilimlere ilişkin bir

167

kavrayışa varmak maksadıyla, belediye düzeyinde reel vergilendirilebilir gelir¹¹⁵ üzerinden ekonomik kalkınma hesaplanmış, yolcu sayısı ise hava hareketliliği için kıstas olarak alınmıştır¹¹⁶ (Ree, 2016).

- Graham vd.’nin İngiltere üzerine çalışması, uçak hareketliliği ve erişilebilirliği konu edinmekte, hava hareketliliğinin ekonomik faydalarının yanı sıra, sürdürebilirlik ekseninde hava hareketliliğinin maliyetlerine de değinmektedir (Graham & Guyer, 2000).

- Solvoll vd.’nin resmi veriler ve literatür taramasıyla yaptıkları, Norveç’te havalimanları ile yüksek öğrenim kurumlarını ilişkisel olarak ele alan çalışmaları ise hava hareketliliğinin istihdam, beşerî sermaye kalitesi gibi ekonomik unsurlara etkilerini incelemiştir (Solvoll & Hanssen, 2018).

- Bogdański, Polonya’nın en yoksul voyvodalıklarından biri olan, Warmińsko-Mazurskie ’de Szymany havalimanının sivil havacılığa kazandırılmasıyla, voyvodoluğun coğrafi periferikliği ile Massey’in kavramsallaştırdığı anlamda, konumsal periferikliğinin olumsuz etkilerinin giderilip giderilmediğine ilişkin bir inceleme sunmaktadır. Havalimanın sivilleştirilmesi, genişletilip serbestleştirilmesini takip eden dönemde beklenilen sosyo-ekonomik iyileşmenin ne ölçüde gerçekleştiği resmi veriler ve literatür taraması üzerinden değerlendirilmiştir (Bogdański, 2014).

Sistematik gözden geçirmeye dahil edilen akademik ve gri yazının sahip olduğu bağlamsal ve yöntemsel çeşitlilik (Tablo 5), hem bilinci (yahut yanlış bilinci), hem de teoriyi sınayarak geliştirici bir gizilgüç sunmaktadır. Madde madde sunulan bağlamsal

115 Yerel yurtiçi hasıla ve istihdam verilerine hem istenilen zaman aralığında hem de istenilen mekânsal ölçek seviyesinde erişilemediği için tercih edildiğine değinilmektedir.

116 Çalışma, yerele inen ve yerelden havalanan uçak sayılarındansa yolcu sayıları üzerinden bir incelemenin yapılmasını, uçak sayısının yolcu sayıcını yansıtmayacağı ile açıklamaktadır.

168

ve yöntemsel haritanın kuşbakışı görüntüsünün ardından, gerivarımlama ile üretken mekanizmalar ve olumsal bağlama dair kavrayışı derinleştirmek anlam taşımaktadır.

Nihai aşamada ise sistematik gözden geçirme eğilimleri ortaya çıkaran açıklayıcı bir sentez sunacaktır. “Havuçlar, sopalar ve vaazlar” (Bemelmans-Videc & Vedung, 1998) üzerinden gerivarımlama ile izlenilen mekanizmalar, metinler boyunca gerçekliğin reel, somut ve empirik katmanlarını açacaktır. Burada gerçekliğin katmansal örtülerinden bahsederken hareketliliğin katmanlılığını da hatırlatmak anlam taşımaktadır: Urry, imgesel hareketlilik, görünümsel hareketlilik ile maddesel hareketliliğin kompleks kesişimden bahsederken, birbirleriyle aynılaştı(rıldı)klarına değinmekte ve hareketliliğin kompleks ve girift katmanlığını işaret etmekteydi (Urry & Larsen, 2011).

Metinler boyunca bu aynılaştırmanın bazen açıkça sergilenir, bazense zımnen yer alıp sezilebilir olduğu akılda tutulmalıdır.