İşletme Sahibine İlişkin Özellikler

- KOBİ’lere esas kimliğini veren en önemli özelliklerinden birisi, genellikle bu tür işletmelerde işletme sahipliği, yöneticilik ve girişimcilik unsurlarının içiçe geçmiş olması ve bu üç unsurun bir tek kişide toplanmış olmasıdır. Yani bu işletmelerde işletme sahibi aynı zamanda işletmenin girişimcilik özelliklerini taşıyan yöneticisi de durumundadır ve işletme sahibi ile işletme bütünleşmiş, adeta özdeşleşmiş durumdadır. İşletme sahibi için işletmesi sadece bir kazanç kaynağı değil, kişiliğinin bir göstergesi, çabalarının somutlaşmış sonucu, bir başarı göstergesi ve hatta varoluşunun nedenidir. İşletme sahibi işletmesi ile evli gibidir²⁴.

Bu özelliği KOBİ’lere bir açıdan avantaj oluştururken diğer taraftan dezavantaj teşkil etmektedir. İşi ile özdeşleşmiş bir işletme sahibi başarılı olmak için tüm gayretini göstereceğinden bu durum işletmeye bir dinamizm getirecek ve girişimcilik kültür ve mentalitesine sahip işletme sahibi ve işletme için başarı kaçınılmaz olacaktır. Ancak, ilerki bölümlerde değinileceği üzere genellikle eleman kıtlığından girişimci niteliğine sahip

24 Müftüoğlu, Tamer., "Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin Nitelikleri", Asomedya, Mayıs - Haziran 1988 Yıl:12 Sayı:92, s.16.

I.BÖLÜM

işletme sahibi hemen hemen her türlü iş ve işlem ile kendisi uğraşmak zorunda kalacağından büyüme girişimleri ile beraber yetersiz duruma gelmeye başlayacaktır.

Tabi tam bu noktada çeşitli yönleri ile çok sayıda bilimsel çalışmanın rahatlıkla yapılabileceği girişimcilik kültürü ve mentalitesi gündeme gelmektedir. “Girişimci kimdir?” sorusuna Türkiye’de verilen cevapların büyük çoğunluğunda girişimci ile para sahibi olmanın genelde eş mânâda algılandığı sezinlenmektedir. Oysa gerçek durum bunun tam tersi olmalıdır.

Girişimci, cebinde parası olan değil, kafasında yapılabilir projeleri olan insan demektir²⁵. Girişimci; bağımsız çalışma arzusunda olan, yaratıcı, yenilikçi fikirlere açık, pazardaki boşlukları iyi algılayıp değerlendirme yeteneğine sahip, bilinçli bir şekilde riziko üstlenmeye hazır, kendine güvenen insan tipidir.

Cepte paradan çok kafada fikrin değerli olmaya başladığı bir dünyada artık en önemli ekonomik unsur insanın kendisidir. Yaratıcı, üretken ve girişimci insanlar ülkelerinin en önemli zenginlikleridir²⁶. Bir ülkedeki işletmeler ormanının fidanlığı görünümündeki toplumun bireyleri arasından girişimci niteliklerine sahip olanlar, işletmeler ormanında kaybedilen her bir ağacın (başarısız olan işletmeler) yerine geçmek için adaydır. Girişimcinin kim olduğu ve girişimciliğin ne olduğu konusunda söylenip yazılanlara dikkat edilirse girişimciye “işadamı”, “yönetici”, “patron”, “kendi işini kurmaya çalışan kişi” yada “daima yeni ve riskli fikirleri gerçekleştirmeye çalışan öncü” gibi kişiliklerin yakıştırmaları yapılır. Ancak tanımlama ne yönde olursa olsun genelde vurgulanmak istenilen iki nokta vardır. Bunlardan ilki, girişimcinin “başkalarının baktığı ama göremediği fırsatları görüp, bunları birer iş fikrine dönüştürebilmesi”; diğeri ise “risk almaya yatkınlığı”dır²⁷. Girişimciliğin getiri yönüne de dikkat çekmek gerekir. Girişimciliğin amacı her ne pahasına olursa olsun kâr etmek olmamalıdır. Kuşkusuz her

25 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve

Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)., Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Konferansı : 2000'li Yıllara Girerken Türkiye'nin Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Politikası, Ankara, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 1993, s.16.

26 Ankara Ticaret Odası, "Girişimcilik Kültürü", Ekonomik Denge, Eylül - Ekim 1997, s.8.

27 Titiz, M.Tınaz., "Girişimci Kimdir ?", Girişim, Temmuz - Ağustos 1995 Sayı:5, s.47.

I.BÖLÜM

girişimcinin kendi kendini idame ettirebilmesi için kâr etmesi kaçınılmazdır ancak, bu belirli etik değerler çerçevesinde olmalıdır. Girişimci kâr etmenin yanı sıra toplum için bir ekonomik değer de yaratabilmelidir. Kâr etmek, ekonomik değer yaratmanın bir ölçütü olduğu sürece girişimcinin başarı göstergesidir²⁸. Örneğin, kamu kesiminin önemli bir ağırlığının bulunduğu Türkiye ekonomik sisteminde girişimcilik, sadece resmi gazetelerde ve ilgili bazı bültenlerde devlet ihale ve alım satımlarını takip etmek sureti ile adeta sırtını devlete yaslayarak, ekonomik hiç bir değer yaratmadan kâr etmek olmamalıdır.

“Bir ülkedeki KOBİ yapısının canlılığının temeli olan girişimcilik kültürü nasıl canlı tutulur, girişimcilik nasıl desteklenebilir?” sorusuna çok yönlü olarak cevap verilebilir. Girişimcilik 1990’lı yıllarda tüm dünya ekonomilerinin gelişme stratejilerinde önemli bir konuma sahip olmuştur.

Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde girişimcilik kültürünü canlandıracak koşulların oluşturulması ve bu çerçevede KOBİ’lerin teşviki gündeme gelmiştir²⁹. Girişimcilerin hedeflerine ulaşmalarını sağlamak için yatırımlarda ve işletme dönemlerinde yardım edecek organizasyonlara ihtiyaç vardır. Bu organizasyonlar girişimcilere liderlik yapmalı, onların yapacakları işlemleri planlamalı, genel politika ve stratejileri tespit etmeli, girişimcilerin sözcüsü gibi davranmalı, problemlerini yetkililere duyurabilmeli ve en önemlisi dünyada ne olup bittiğini takip etmelidirler³⁰.

Girişimciliğin desteklenmesi sadece mevcut girişimcilere danışmanlık hizmeti verilmesi ve onların yönlendirilmesi olarak algılanmamalı, aynı zamanda yeni girişimcilerin ortaya çıkmasını sağlayacak, gereksiz bürokrasiyi engelleyecek ortam ve zeminin hazırlanması olarak da görülmelidir. Kafalarında yeni ekonomik değerler yaratma yönünde çok kıymetli fikir ve projeler olmasına rağmen, bir çok insanın özellikle vergi mevzuatı ve hukuki konular hakkında çok bilgili olmaması sonucu, bu fikir ve projelerini hayata geçirmekte tereddütte kaldıkları bilinmektedir. Bu

28 Müftüoğlu, Tamer., "Girişimci ve Girokrat", Girişim, Ekim - Kasım - Aralık 1995 Sayı:6, s.41.

29 Özer, Bengi., "Girişimcilik ve Fizibilite Çalışması", Ekonomik Vizyon, Ocak - Şubat 1997 Yıl:68 Sayı:24, s.63.

30 Aytar, Dündar., "Girişimcilik Nasıl Desteklenir ?", Girişim, Mart 1995 Sayı:2, s.27.

I.BÖLÜM

tereddütlerin giderilmesi ve girişimci adaylarının cesaretlendirilmesi amacı ile vergi konularında mali danışmanların, hukuki konularda hukuk danışmanları ve avukatların ve genel olarak ticaret ve sanayi odalarının, esnaf ve sanatkâr birliklerinin, kredi kuruluşları ve bankaların ve hatta özel danışmanlık kuruluşlarının danışmanlık hizmeti vereceği sistemler geliştirilmelidir³¹.

Girişimcilik kültürünün geliştirilmesi yönünde yapılabilecek önemli hususlardan birisi de özellikle üniversite eğitimi düzeyinde girişimcilik bilincinin yerleştirilmesidir. Üniversitelerin büyük çoğunluğu kendi kendinin patronu olacak ya da kendi iş kariyerini kuracak kişilerden ziyade birileri için çalışacak elemanlar yetiştirmektedir. Oysa, küçük işletmelerde çalışacak ya da kendi işyerini açacak girişimcilerin eğitimi büyük firmalar için eleman yetiştirme programlarından farklı olmalıdır³². İş yönetimi çağdaş iş yönetim ilkelerine uygun yapılmalıdır. Bu da yöneticinin eğitimi ile yakından ilgilidir.

İlkokuldan üniversiteye tüm örgün eğitim kurumlarında ve her türlü yaygın eğitim çalışmalarında çağdaş yönetim ilkelerine gereken önemin verilmesi yeni girişimcilerin yetiştirilmesinde ve mevcut girişimcilerin başarısında önemli rol oynayacaktır³³.

İlginç ve değişik fikirler ortaya atan çocuklarına genelde “icat çıkarma”³⁴ diye azarlayan bir toplum yapısına sahip Türkiye’de maalesef girişimcilik kültürü çok kuvvetli değildir. Tarihe bakıldığında, Selçuklular ve Osmanlılarda güçlü bir girişimciliğin var olduğu, ahilik ve ahi teşkilatının buna çok güzel bir örnek oluşturduğu bilinmesine rağmen, Osmanlı İmparatorluğu’ndan yeni Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne geçişte, piyasa üretim sürecine geçişi sağlayacak yeterli sermaye birikimi ve bu birikimi elde tutan bir girişimci sınıfı geçmemiştir³⁵. Bugün Türk girişimcileri sadece

31 Özgermi, Faik., "Hiçbirşey Bilmediklerini Bile Bilmeyenlerin Ulema Kesildikleri Bir Ülkede Girişimcilik Üzerine ...", Girişim, Kasım - Aralık 1996 Sayı:8, s.31.

32 Kaynak, Yeşim., "Girişimcilik ve Üniversite - KOBİ İşbirliği Programları", Girişim, Ekim - Kasım 1997 Sayı:13, s.15.

33 Mortan, Kenan., Gücelioğlu, Ömer., Alpaslan, Toraman., Türkiye'de Girişimcilik İle İlgili Sorunlar ve Çözümler, İstanbul, Türk Sanayicileri ve İş Adamları Derneği (TÜSİAD), 1987, s.VII (Özet ve Sonuç bölümü).

34 Ankara Ticaret Odası, a.g.e., s.9.

35 Müftüoğlu, Tamer., Akbulut, Yağmur., Özsoy, Asude., "Türkiye'de Girişimcilik Tarihi", Girişim, Kasım - Aralık 1996 Sayı:8, s.27.

I.BÖLÜM

Türkiye’de değil ama dünyanın her tarafında bir çok imkansızlığa ve eksik mevzuata rağmen büyük bir heyecanla yeni iş imkanları aramakta ve adeta savaş vermektedir. Fakat, mevcut kanunlar ve mevzuat girişimcinin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır. Çünkü mevcut kanunlar ve mevzuat, Cumhuriyet’in ilk kurulduğu yıllarda ve izleyen dönemlerde genelde asker, devlet memuru, öğretmen v.b. mesleklerden gelmiş, ülkesini seven, dürüst, çalışkan ama pazar ekonomisinin ihiyaçlarını, girişimciliğin ne olduğunu bilmeyen büyükler tarafından hazırlanmıştır³⁶.

Girişimci ve girişimcilik kültürü hakkında buraya kadar verilen bilgiler doğrultusunda, başlangıç noktası olan KOBİ’lerin genel yapısı ve özelliklerinden işletme sahibine ilişkin olanların ilki olan ve KOBİ’lere damgasını vuran girişimcinin, ideal olarak düşünülen genel niteliklerini aşağıdaki başlıklar halinde sıralamak konuyu toparlamak açısından faydalı olacaktır³⁷:

- İyi girişimciler çevrelerinde çok sık rastlanılmayan, olağan dışı tiplerdir,

- Oldukça yüksek motivasyonlu ve güçlü karakterlidirler, - Çok çalışmayı severler,

- Adeta ayakları yere basarken bile rüya görebilen çok yaratıcı tiplerdir, - Amaçları, iyi bir sabit gelire sahip olmak, ekonomik sıkıntılardan

tamamı ile arındırılmış bir hayat sürdürmek değildir. Risk almayı severler,

- İyi bir eğitime ek olarak, boş vakitlerini daima işi ile ilgili düşünerek geçiren, tecrübelerden öğrenmeye çalışan tiplerdir.

Yukarıda sayılan kişisel özelliklere sahip ideal bir girişimcinin başarılı olmasında etken olan bir takım unsurlar vardır. Bunlar³⁸:

36 Alptemoçin, A.Kurtcebe., "Girişimcilik", Girişim, Ekim - Kasım - Aralık 1995 Sayı:6, s.46.

37 Sondeno, Stanley R., Small Business Management Principles, Plano - Texas, Business Publications Inc., 1985, s.16-17.

38 Torrence, Ronald W., In the Owner's Chair : Success Strategies for Building Your Small Business, Englewood Cliffs - New Jersey, Prentice - Hall Inc., 1992, s.10-16.

I.BÖLÜM

- Her şeyden önce en önemli etken sağlıklı bir zihinsel yapıya sahip olmak,

- Ekonomi ve piyasa yapısı hakkında gerçekçi bir değerlendirme yeteneğine sahip olmak,

- Finansal tabloların nasıl yorumlanacağını bilmek, - İşine özen göstermek ve değer vermek,

- Tecrübelerden ders çıkararak öğrenme yeteneğine sahip olmak ve - İyi bir eğitime ek olarak, boş vakitlerini daima işi ile ilgili düşünerek

geçiren, tecrübelerden öğrenmeye çalışan tiplerdir.

- KOBİ’lerin işletme sahiplerine ilişkin özelliklerinden ikincisi, işletme sahibinin hem girişimci hem de yönetici olma niteliklerine ek olarak bizzat kendisinin de firmada çalışmasıdır. KOBİ sahiplerinin çoğunluğunun kendi işinde çalışıyor olmaktan dolayı tatmış olduğu büyük bir iş hazzı, doyumu vardır. Üstelik girişimin başarılı olması sonucu, başarılı bir KOBİ kurmanın getireceği haklı bir ego tatmini söz konusudur³⁹. Kendisi dışında işletmede çalışan diğer şahıslar da ya ailenin fertleri ya da genellikle aynı yöreden tanıdık bildik insanlardır.

- Büyük ölçüde bir önceki nokta ile bağlantılı olarak, KOBİ’lerde işletme sahipleri ile çalışanlar arasında direkt, yakın ve sıcak ilişkiler mevcuttur⁴⁰. Büyük işletmelerin tersine, çalışanlar ile işletme sahipleri arasında birebir iletişim imkanı vardır. Birebir yüzyüze ilişkiler nedeni ile büyük işletmelerde yaşanan yaygın bazı iletişim problemleri asgari düzeye indirilmiş durumdadır. Çalışanlar ile direkt iletişim yanısıra, KOBİ’lerde işletme sahiplerinin müşteriler ile de direkt ilişki kurma imkanları vardır.

- KOBİ’lerde işletme sahipleri büyük oranda teknik kökenli olup, özellikle pazarlama, finansman ve yönetim alanları olmak üzere yeterli işletmecilik bilgisine sahip değildir. Genellikle finansal sıkıntılardan dolayı bu alanlarda istihdam edecek eleman bulunmasında da büyük güçlükler yaşandığından yetersizlik daha vahim sonuçlara yol açabilmektedir. Maalesef, kafasında çok

39 Pickle, Hal B., Abrahanson, Royce L., Small Business Management, New York - Chichester - Brisbane - Toronto - Singapore, John Wiley & Sons Ltd., 1990 (5th Edition), s.22.

40 Müftüoğlu, Asomedya, s.15.

I.BÖLÜM

sayıda yapılabilir projesi olmakla beraber işletmecilik bilgisinden yoksunluğu sebebi ile başarılı olamayan işletme sahibi girişimci sayısı oldukça yüksek seviyededir.

- KOBİ’lerde merkezi bir karar alma mekanizması vardır. İşletme sahibi girişimci genellikle işletmeyi etkileyecek kararları tek başına alma konumundadır. İşletme sahibinin tek karar verici merci olmasının getirdiği avantaj nedeni ile zamanın çok önemli olduğu durumlarda çok çabuk karar alabilme esnekliği vardır⁴¹. Ancak çoğunlukla detaylı incelemeye dayanmayan bu esnekliğin yanlış kararlar alma gibi beraberinde getirebileceği bazı sakıncalar da olabilmektedir.

- KOBİ’lerde işletme sahipleri kendi işlerinde kendilerinin patronu olabilmelerinin sonucu her zaman için bağımsız olarak ayakta kalma arzusundadır. Bu nedenledir ki, bu işletmelerin sahipleri ortaklık veya birleşme gibi konulara çok sıcak bakmamaktadırlar. Bu olumsuzluğa rağmen, bağımsız olarak ayakta kalmak ve başarılı olmak motifi ile yönlendirilen ve yönetilen küçük işletmelerin dinamik olması ve içinde bulundukları ekonomiye canlılık kazandırması⁴² artı noktalardan birisidir.