Finansman Sorununun Boyutları

II.BÖLÜM

dahilde işleme izin belgesi kapsamında SDTŞ’lere sağlanan özel istisnalar ve KOBİ’lere yönelik yatırımlarda devlet yardımlarında SDTŞ’lere yer verilmesi bunlardan bazılarıdır¹²⁷. Avrupa Bilgi Merkezleri (EICs), İşletmelerarası İşbirliği Ağı (Business Cooperation Network, BC–NET) ve İşletmelerarası İşbirliği Merkezi (Bureau de Rapproachement des Enterprises, BRE) programlarına ulaşmada KOSGEB, TOBB, İKV ve Vakıfbank KOBİ Araştırma ve Danışma Birimi Müdürlüğü aracılığı ile verilen hizmetler ise, KOBİ’lerin yurtdışı işletmeler ile yatırım ve işbirliği yapmalarına aracı olabilecek niteliktedir.

KOBİ’lerin ihracat yolunda desteklenmesi amacı ile dizayn edilmiş yukarıda açıklanan program ve desteklerin Türkiye’deki işleyiş tarzı ve karşılaşılan problemler ile eksiklikler, bunlara çözüm olarak neler yapılabileceği hususları ayrı bir değerlendirme konusu olup, çalışmanın Türkiye’ye ilişkin IV. ve V. bölümlerinde tartışılacak olan “Türkiye’de KOBİ’lerin Teşviki Mekanizmaları” kısmında detaylı olarak incelenecektir.

II.BÖLÜM

ulaşabilmektedir¹²⁸. Bu istatistiki bilgiler bir ayrımı işaret etmektedir. Eğer KOBİ’lerin finansman problemi tamamen veya ağırlıklı olarak KOBİ- Banka ilişkileri çerçevesinde toplam kredi hacmi içinde KOBİ’lerin payı olarak değerlendiriliyorsa, bu anlamda finansman sorunu az gelişmiş veya gelişmekte olan ekonomilerdeki KOBİ’ler için problem teşkil ederken gelişmiş ülkeler için bunun çoğu zaman bir problem olmadığı veya en azından sorun derecesinin çok düşük olduğu kabul edilmelidir. Ancak, ilerleyen satırlarda açıklanacağı üzere, finans sorunun tek boyutu bankalardan kredi kullanımı olmadığından gelişmiş ülkeleri kapsam dışı bırakan bir genelleme yapmak çok doğru olmaz. Buna rağmen, KOBİ’lerin finansman problemi üzerine yapılan açıklamaların daha ziyade az gelişmiş veya gelişmekte olan ülke ekonomilerinde mevcudiyetini sürdüren KOBİ’lere yönelik olduğu da söylenebilir.

Bu açıklamayı müteakip sorgulanması gereken iki önemli soru gündeme gelmektedir:

- Finansman sorunu KOBİ’lerin yüz yüze kaldığı sorunların en önemlisi midir?

- Finansman sorunu denilince ilk akla gelen KOBİ’lere ayrılan yetersiz kredi kaynakları ve bunların kullanımındaki güçlükler mi olmalıdır?

İlk soru kapsamında bu çalışmada iddia edilen görüş, finansman alanının yeni KOBİ’lerin doğması veya varolanların mevcudiyetlerini sürdürmeleri açısından çok önemli olduğu; az gelişmiş ve Türkiye’nin de dahil olduğu gelişmekte olan ülkelerdeki KOBİ’lerin finansman açısından bir çok yanlış ve eksikliklerinin olduğu, fakat günlük tartışmaları ve özellikle Türkiye’deki literatürü meşgul edecek derecede

“en önemli” sorun olarak yansıtılmasının doğru olmadığıdır. Konu ile ilgili çok önemli çalışmalar yapan Müftüoğlu’nun ifade ettiği gibi¹²⁹, finansman sorunu çeşitli sebepler vesilesi ile hasta olan birisinin vücut ateşinin yükselmesi gibidir. Vücudun ateşinin yükselmesi olarak algılanabilecek finansman sorunu esasında asıl sorunun

128 Türkiye Vakıflar Bankası, KOBİ'lerin Finansman Sorunu ve KOBİ-Banka İlişkileri, Ankara, Vakıfbank Araştırma Dizisi 4, 1995.

129 Müftüoğlu, Türkiye’de Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler: Sorunlar - Öneriler, s.262.

II.BÖLÜM

“kaynağı” değil, problemin ortaya çıkış “şeklidir”. Diğer bir ifade ile, aslında yeterli pazar araştırması, reklam ve tutundurma çalışması yapmadığı için; yeni gelişen teknolojiler karşısında kendisini modernize etmediği için, inovasyon konusuna gereken önemi vermediği için veya gerek dış pazarlardaki gerekse iç pazardaki bazı fırsatları bilgi eksikliği sebebi ile kaçırdığı için sorun yaşayan ve vücut olarak düşünülen ana işletme yapısında sarsıntılara (vücut ateşi) yol açan KOBİ’ler veya bu durumu inceleyenler, finansman problemi olarak algılanan sorunun aslında, diğer alanlardaki yetersizlikler sonucu ortaya çıkan nihai bir yapı olduğunu anlamalıdır.

Çalışmanın bu bölümünün başlangıcından itibaren KOBİ’lerin karşılaştığı tüm sorunlara ayrı ayrı yer verilmesinin ve özellikle inovasyon sorunu, bilgiye ulaşma sorunu veya pazarlama sorunu gibi alanlara en az finansman sorunu kadar yer verilmesinin nedeni budur. Bu nokta, aynı zamanda çalışmanın V.bölümünde ortaya konacak olan KOBİ teşvik mekanizmasının sadece finansman ve kredi sağlanması merkezli olmaması gerektiğinin de temelini oluşturmaktadır.

Önem derecesi açısından ilk sırada olmaması gereken, ancak KOBİ’lerin en fazla güçlük çektiği alanlardan olan finansman sorunu salt bir ucuz kredi kullanımı veya sübvansiyon sorunu olarak düşünülemez. Aşağıdaki satırlarda değinileceği üzere, finansman sorunu incelenme açısına bağlı olarak değişik karekterler sergilemektedir. Örneğin konu, KOBİ’lerin finansman sorununun özkaynakların mı yoksa yabancı kaynakların mı yetersizliğine bağlı olarak ortaya çıkmasına göre¹³⁰, büyük işletmelerin tersine kredili satışlar konusunda fazlaca esnek olamayan KOBİ’lerin alacakların devir hızını kontrol edememeleri ve tahsilatta karşılaşılan sorunlar (özkaynak yetersizliğinin giderilememesi) şeklinde düşünülürken; kredi garanti fonu sisteminin iyi çalışmamasına paralel olarak teminat sorununun çözülememesi sonucu yeterli kredinin temin edilememesi, ağır kayıt şartları sonucu sermaye piyasalarından yararlanılamaması (borsaya açılarak), yeterli fonun oluşturulamaması nedeni ile risk sermayesi sisteminden yararlanılamaması veya altyapısı hazır olmadığı için henüz efektif olarak çalışmayan finansal kiralama, factoring ve forfaiting gibi modern finansal araçların kullanılamaması (yabancı kaynak yetersizliğinin giderilememesi) olarak da düşünülebilir. Değişik

130 Oktav, Önce, Kavas, Tanyeri, a.g.e., s.23.

II.BÖLÜM

değerlendirme kriterlerine göre sorunun kaynakları, işletme içi dinamiklerden kaynaklanan veya işletme dışı yanlış ekonomi politikalarından kaynaklanan sorunlar;

para piyasasına ilişkin sorunlar veya sermaye piyasasına ilişkin sorunlar¹³¹; başlangıç sermayesindeki yetersizlik veya işletme sermayesindeki yetersizlik sorunları olarak sıralanabilir. Dolayısı ile de, önerilecek çözüm önerileri karşılaşılan her bir durum için farklı olacaktır. Bu sorun farklılıklarına dikkat çekilerek vurgulanmak istenen nokta, karşılaşılan finansman sorunu tipinin her zaman ucuz kredi sağlanması ile çözülemeyeceği ve böyle düşünülmemesi noktasıdır.

Ayrıca, KOBİ’lerin kredi kullanım oranlarının düşüklüğü ve buna bağlı olarak toplam kredi hacmi içindeki KOBİ payının yükseltilmesi talebi ile yapılan alan çalışmalarındaki kredi kullanımına ilişkin sonuçlar arasındaki bir çelişkiye de dikkat etmek gerekir. Daha önceki bölümlerde de alıntı yapılan Sarıaslan’ın çalışmasında¹³² da Türkiye Genç İşadamları Derneği’nin çalışmasında¹³³ da özkaynak-kredi kullanım oranlarına ilişkin veriler bu muhtemel çelişkiyi işaret etmektedir. Türkiye Genç İşadamları Derneği’nin alan çalışmasında, incelenen işletmelerden % 70 gibi yüksek özkaynak oranına sahip olanların oranı % 66, kredi kullanmayan işletmelerin oranı % 64 seviyesindeyken; Sarıaslan’ın çalışmasında da işletmelerin % 71 gibi önemli bir çoğunluğunun dış finansman (borç ya da kredi) kullanmadığı tespit edilmiştir. Kredi “kullanamamaktan” daha ziyade kredi

“kullanmamayı” vurgulayan bu sonuçlar toplam kredi hacmi içindeki KOBİ payının yükseltilmesi talebi ile çelişmektedir. Bu çelişkiyi açıklayabilecek iki ayrı senaryo düşünülebilir. İlk senaryo, Sarıaslan’ın çalışmasının bir başka bölümünde değinildiği üzere, bankalardan kredi kullanan işletmelerden % 55’inin kredi kullanırken zorluklarla karşılaştıkları (yüksek kredi faizi, teminat sorunu vs.) noktasından hareketle KOBİ’lerin kullanımdaki engeller nedeni ile kredi “kullanamamalarıdır” ve bu durumda ortada çelişki kalmamaktadır. İkinci senaryoda ise, karşılaşılan çelişki banka ve diğer finans kuruluşlarının tutumları ile bağdaştırılmamaktadır. Daha önceki bölümlerde açıklandığı gibi, bağımsızlığını yitirmek istemeyen ve bu nedenle

131 Sarıaslan, Halil., Orta ve Küçük Ölçekli İşletmelerin Finansman Sorunları : Çözüm İçin Bir Finansal Paket Önerisi, Ankara, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, 1994, s.41-46.

132 Sarıaslan, Türkiye Ekonomisinde Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler : İmalat Sanayi İşletmelerinin Sorunları ve Yeni Stratejiler, s.43-44.

133 Türkiye Genç İşadamları Derneği, a.g.e., s.41-43.

II.BÖLÜM

ortaklıklar kurmaya sıcak bakmayan KOBİ’ler, işletmelerinin ellerinden alınmasına neden olabileceği sebebiyle kredi kullanımına da soğuk baktıklarından, banka ve finans kuruluşlarının tutumlarında sorun olmasa dahi kredi kullanımına yönelmemektedir. Bu senaryo, toplam kredi hacmi içindeki KOBİ payının yükseltilmesi talebi ile uyum içinde değildir. Bu senaryonun gerçekleşme olasılığı hayli yüksek olup, bu durumda ucuz kredi desteği sağlanmasından çok, bilinçli olunması kayıdıyla kredi kullanımının, kaldıraç etkisi sayesinde işletmeye yarar sağlayacağı yönünde KOBİ’lere bilgi sağlanmasının, girişimciliğin kişinin kendi parası ile değilde başkalarının parası ile para kazanma olduğunun vurgulanmasının¹³⁴, bu yönde eğitim ve yönetim desteği verilmesinin daha önemli olduğu görülecektir. Bu ise KOBİ’ler için kullanılacak teşvik mekanizmasının salt kredi merkezli olmaması fikri ile paralellik göstermektedir.