I.BÖLÜM
KOBİ’lerde sendikalaşma gayretleri ya hemen hemen hiç yok gibidir ya da çok düşük seviyelerdedir.
Sonuç itibarı ile, KOBİ’lere özelliğini veren nitel unsurların gerek işletme sahibi açısından gerekse işletmecilik fonksiyonları açısından incelenmesi ve bu sonuçların büyük işletmeler ile karşılaştırılması sonucunda KOBİ’ler ve büyük işletmelerin birbirlerine karşı bazı avantajlarının ve dezavantajlarının olduğu görülmektedir. Büyük işletmelerin;
- Büyük finansman ve insan gücü kaynaklarına sahip olma,
- Dış bilimsel ve teknolojik gelişmeleri takip açısından gelişmiş bir bilgi ağına sahip olma,
- Büyük pazarlama kaynaklarına sahip olma ve - Gelişmiş yönetim becerilerine sahip olma
gibi avantajları daha “somut” nitelikli iken, küçük işletmelerin;
- Hiyerarşik olarak yalın bir yapıya sahip yönetimin dinamikliği, - Yönetim yapısında hızlı değişimi sağlayan organizasyon esnekliği,
- Bilgi ve gelişmelerin, sorunların hızla üst kademeye iletilebilidiği hızlı bir iç iletişim ve
- Teknoloji ve piyasadaki değişmelere karşı yüksek derecede adaptasyon sağlama
gibi avantajları daha “soyut-davranışsal” niteliktedir45.
I.BÖLÜM
- Kontrol edilebilen, içsel nitelikli özel nedenler
olarak iki ana başlık altında incelenmesi mümkündür. Aslında, küçük işletmelerin başarısız olması uçakların kaza yapmasına benzetilebilir. Kaza sebebi (KOBİ’nin başarısızlığı) ya hava koşullarından (kontrol edilemeyen çevre koşullarından) ya da pilot hatasından (kontrol edilebilen girişimci/yönetici hatasından) kaynaklanmaktadır46. Bunlardan kontrol edilemeyen ve dolayısı ile işletmeye dışsal olan başarısızlığın genel nedenleri, belirli bir dönemde var olan tüm KOBİ’leri etkileyen ortak nedenler olup, aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir47:
- Ekonomik konjonktürün hızlı değişmesi: KOBİ’ler ekonomideki iniş ve çıkışlardan çok daha büyük boyutlarda etkilenmektedir.
- Yüksek enflasyon: Yüksek enflasyon KOBİ’lerin stok maliyetlerini, işletme maliyetlerini ve işletme sermayesi ihtiyaçlarını yükselterek onları zor durumda bırakmaktadır.
- Yüksek faiz oranları: Yüksek enflasyona bağlı olarak yüksek seviyelerde bulunan faiz oranları zaten zayıf pazarlık gücü nedeniyle düşük seviyede kredi kullanan KOBİ’lerin kredi kullanımının maliyetini artırırken, yatırım yapmayı da cazip olmaktan çıkarmaktadır.
- Sermaye ve para piyasaları kaynaklarına ulaşımdaki zorluk: Mali gücü daha zayıf olan KOBİ’lerin borsalara giriş şartlarının katılığından, sermaye piyasalarından; pazarlık gücünün zayflığından, para piyasalarından yararlanma imkanları çok fazlaca değilken, Türkiye gibi özellikle para piyasalarında devletin çok ağırlıklı bir yapıya sahip olması halinde durumu daha da zorlaştırmaktadır.
- Devletin uygulama ve düzenlemelerindeki bozukluklar: Düzenleyici ve denetleyici pozisyonunda olması gereken serbest piyasa ekonomilerindeki devletin, bunu bırakarak serbest piyasa ekonomisi şartlarını bozacak şekilde davranması da bu sistem içerisindeki KOBİ’leri olumsuz yönde etkileyecektir. Bir önceki unsurda bahsi geçen, Türkiye’de Devlet’in para piyasalarına ağırlıklı olarak müdahele etmesi bu durumun en bariz örneğidir.
46 Sondeno, a.g.e., s.18.
47 Scarborough, Zimmerer, a.g.e., s.36-47.
I.BÖLÜM
Ayrıca, devletin piyasalara rekabeti bozacak direkt müdahelesi olmasa bile, zaten finans ve personel kaynakları sınırlı olan KOBİ’ler üzerine gereğinden fazla bürokratik işlemler yüklemesi veya gereksiz bazı raporlama veya mevzuat gereklerini yerine getirme şartı koyması dahi KOBİ’lere büyük külfet getirmektedir48.
Kontrol edilemeyen genel nitelikli bu etkenlere ek olarak KOBİ’leri başarısızlığa sevk eden KOBİ’lere özgü özel nedenler de mevcuttur. Kontrol edilebilir ve dolayısı ile gerekli girişimler sonucu düzeltilebilir bu gerekçeler ise aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
- Yönetim yetersizliği: Genellikle teknik kökenli olan KOBİ sahibi veya yöneticileri çoğunlukla bir işletmenin nasıl yönetileceği konusunda gerekli yönetim bilgisinden yoksundur.
- Tecrübe yetersizliği: İyi düşünülmeden girilmiş olan bir iş kolunda piyasa yapısının ve işin niteliğinin çok iyi bilinmemesi, kısacası tecrübe yetersizliği KOBİ’leri zor durumda bırakabilir. Belki bu tecrübenin zaman içinde kazanılacağı düşünülebilir ancak bu zaman KOBİ’ye pahalıya mal olabilir.
Ayrıca, işletme yöneticisinin işletmecilik fonksiyonlarının tamamını bir bütün olarak görmek yerine bunlardan sadece birinin veya bir kaçının üzerinde (örneğin sadece finans veya üretim fonksiyonları üzerinde) gereğinden fazla durmasının, sadece bu alanlarda tecrübe edinmenin üzerinde yoğunlaşmasının da işletme bütünü üzerine getireceği olumsuz etkiler olabilir49.
- Sermaye yetersizliği: Oldukça optimist düşünen bir girişimcinin işin gerektireceği sermayeyi iyimser bir tahmin sonucu saptaması işe başlandıktan sonraki dönemde sermaye yetersizliği problemini beraberinde getirebilir.
- Uygunsuz kuruluş yeri seçimi: “Kuruluş yeri hammadde temin noktalarına mı yoksa satış noktalarına mı yakın bir yerde, ya da bunun ikisini dikkate alan bir noktada mı?” sorusuna cevap verecek düzgün bir fizibilite çalışması yapılmaksızın karar verilen kuruluş yeri, KOBİ’lerin başarısızlığında etken olan en önemli unsurlardandır.
48 Pickle, Abrahanson, a.g.e., s.31.
49 a.g.e., s.27.
I.BÖLÜM
- Stok yönetiminde kontrolsüzlük ve yetersizlik: Genellikle profesyonel yöneticiler istihdam etme imkanı olmayan KOBİ’lerde, yetersiz stoğun piyasada müşteriler arasında yaratacağı hayal kırıklığı kadar elde gereğinden fazla stok bulundurmanın getireceği atıl işletme sermayesinin veya yanlış tip malları içeren stok bulundurmanın işletmeye vereceği zararlar tartışılmazdır.
- Gereğinden fazla sabit varlıklara yatırım yapmak: Özellikle Türkiye’de geleceği garantiye almak veya bankalarla kredi işlemlerinde ipotek sorunu yaşamak gibi kaygılar nedeni ile arazi, bina gibi sabit varlıklara gereğinden fazla sermaye bağlamak KOBİ’ler için zaten kıt olan kaynakların israfı anlamına gelecek olup, işletmede finansman krizine yol açabilir.
- Plansız ve düzensiz yapılan kredili satışlar: Büyük işletmelerin satış potansiyelleri karşısında kredili satış yapması halinde rekabet şansı yakalayacağını düşünen KOBİ’lerin en büyük hatalarından birisi de, alacakların dönüş süresini dikkate almaksızın mevcut sermaye yapısı ile karşılayabileceğinden daha büyük tutarlarda kredili satış yapmasıdır.
- Hesapsız ve kontrolsüz büyüme: Çoğu zaman işletme faaliyetlerini daha fazla büyütme hayalinde olan KOBİ’leri başarısızlığa götüren en büyük zaaflarından birisi de, büyümenin organizasyon yapısında, stok kontrol mekanizmasında, finansal kontrol prosedürlerinde beraberinde getireceği sorunları çok fazla hesaba katmadan bu işe kalkışmalarıdır.
- Eleman yetersizliği: Her işi işletme sahibinin yapmak zorunda olduğu veya en azından her işle ilgilenmek zorunda olduğu KOBİ’lerde, genellikle finansal sıkıntılardan dolayı yönetimde uzmanlaşmaya gidilemeyerek, yani konusunun uzmanı olan insanlar (finansçı, pazarlamacı v.b.) istihdam edilemeyerek hem işletme sahibinin sağlıklı kararlar alması engellenecek hem de işletme sahibine bir şey olması halinde işlerin aksamasına neden olunacaktır50.
- İşletme sahibi veya girişimcinin egosu ve kötü davranışları: Tüm şartların uygun olması halinde bile işletme sahibi girişimcinin ihmalleri, kendini ispat etme ve kabul ettirme egosuna aşırı düşkünlüğü nedeni ile lüks ofis, özel
50 a.g.e., s.30.
I.BÖLÜM
sekreter, özel uçak ve araba edinme tutkuları işletme ve kendisi açısından sonun başlangıcı olabilir51.
KOBİ’leri başarısızlığa götüren etkenlerin incelenmesinden sonra,
“KOBİ’leri başarılı yapan unsurlar nelerdir ?” sorusuna verilecek cevap doğal olarak:
“Yukarıda sayılan ve başarısızlığa yol açan unsurlara dikkat ederek bu yanlışlara düşmeyin” şeklinde olacaktır. Bu doğru bir yol olmakla beraber, KOBİ’lerde başarısızlığın nasıl önleneceği veya, diğer bir ifade ile, başarıyı getiren etkenlerin ne olacağı, işletme bakış açısı yerine girişimci/yöneticinin stratejik davranışları açısından incelendiğinde, aşağıda satırbaşları halinde verilen hususlar ileri sürülebilir:
- KOBİ yöneticisi kendi yeteneklerini ve işletmenin sınırlamalarını iyi bilmeli ve buna göre davranmalıdır52. Bunun farkına varıldıktan sonra KOBİ yöneticisi hedeflerini tespit ederek ortaya koymalıdır.
- KOBİ yöneticisi ortaya konulan hedefler çerçevesinde işlerini dikkatlice ve gerçekçi bir zeminde “planlamalıdır”. Bunu yaparken işleri tahminler üzerine yürütmeyi düşünmemelidir.
- KOBİ yöneticisi, firmanın finansal tablolarını ve kayıtlarını sadece yasal düzenlemelerin bir gerekliliği olarak görmemeli, bunları en basit hali ile de olsa anlamalı ve yorumlamalıdır. Bu açıdan KOBİ yöneticisinin sadece teknik alanda değil aynı zamanda işletmecilik alanında da eğitimli olması büyük önem taşımaktadır53.
- KOBİ yöneticisi, işletmenin her alanında uzman düzeyinde bilgi sahibi olamayacağından gerektiğinde finansman, hukuk, muhasebe gibi konularda dışardan yardım almalıdır. Diğer bir ifade ile, gerektiğinde iş dünyasında belirli yerlerden (bankacılar, avukatlar, yönetim danışmanları v.b.) tavsiye almalıdır.
51 Sondeno, a.g.e., s.18.
52 Scarborough, Zimmerer, a.g.e., s.45.
53 Sondeno, a.g.e., s.22.
I.BÖLÜM