AB’nin KOBİ Politikaları

AB’nin KOBİ’lere yönelik politikalarının tarihsel gelişimine göre AB’nin en son durum itibarı ile KOBİ politikasının çizgisi ve mantığını anlamak için 1996 Entegre Programı’nı ve buna bağlı Üçüncü Çok Yıllık KOBİ Programı’nı incelemek esasında yeterli olacaktır. Ancak, sadece bu programlar üzerinde konsantre olmak, bu programlara zemin hazırlayan daha önceki dönemlerin mantığını anlamayı engeller.

1996 Entegre Programı ve buna bağlı Üçüncü Çok Yıllık KOBİ Programı’nın ana hatlarını ortaya koymadan önce, AB’nin KOBİ politikaları hakkında bazı genel değerlendirmeler yapmak daha uygun olacaktır.

Son adım olan siyasi bütünleşmeden önceki ekonomik bütünleşme aşamasında olan AB’nin yürütme ve dolayısı ile bürokrasi ile ilgili en önemli kolu Avrupa Komisyonu’dur. Avrupa Komisyonu ilgi alanlarına göre çeşitli Genel Müdürlükleri bünyesinde muhafaza etmekte olup, bunlardan birisi de AB’nin KOBİ politikalarının ilk önemli temel taşı olarak 1986 yılında “Task Force” olarak kurulan ve daha sonra genel müdürlüğe dönen XXIII. Genel Müdürlük (Directorate-General XXIII Enterprise Policy, Distributive Trades, Tourism and Co-operatives)’tür.

XXIII.Genel Müdürlük, AB’nin KOBİ’lerle ilgili tüm politikaları ve uygulanmasından sorumludur. Dolayısı ile XXIII.Genel Müdürlüğün faaliyet sahası ve sorumluluklarını incelemek, AB’nin genel KOBİ politikasını anlamak açısından

III.BÖLÜM

önemlidir²⁹. XXIII.Genel Müdürlüğün temel hedefleri aşağıdaki başlıklar halinde özetlenebilir:

- İş Ortamının İyileştirilmesi: KOBİ’lerin içinde bulunduğu iş ortamının iyileştirilmesi için, KOBİ’leri sınırlayan hukuki, idari, bürokratik engellerin kaldırılması; şirketler hukuku ve kuruluşlarının basitleştirilmesi; muhasebe kurallarının basitleştirilerek kolay anlaşılır hale getirilmesi; tüm Avrupa için harmonize edilmiş bir vergi sisteminin yaratılması; mal, hizmet, sermaye ve işgücünün serbest hareketini sağlamak gerekmektedir. Örneğin, AB ülkelerinde işletmelere yük getiren işlemleri iki kısımda incelemek mümkündür. Bunlardan birincisi idari yapının getirdiği yüklerdir ve toplam yükün % 60-70’ini oluşturmaktadır. Beyannamelerin hazırlanması, vergi dairelerine gidilmesi ve ödenmesi gibi işlemler bunlara bazı örneklerdir.

Diğeri ise işletme olmaktan ve işçi çalıştırmaktan kaynaklanan ek yüklerdir ve toplam yükün % 40-30’luk kısmını oluşturmaktadır. Bu tür ek yüklere sosyal güvenlik primlerinin ödenmesi, işçi giriş ve çıkışları örnek olarak verilebilir³⁰.

- Herkese Açık ve Bütün Avrupayı Kapsayan Bir Bilgiye Ulaşım Ağının Yaratılması: KOBİ’lerin bilgiye ulaşım maliyeti ortalamadan daha yüksek olduğu için piyasalara ilişkin bilgiye ulaşmada yardıma ihtiyaçları vardır.

- Yeni KOBİ’lerin Ortaya Çıkmasını, Mevcutların Gelişmesini Teşvik İçin Özel Tedbirler Almak: Bu amaç uğruna atılacak en önemli adım, AB iç pazarlarının liberalize edilmesidir. Diğer bir ifade ile, örneğin iç pazarlar arasındaki dolaylı vergi farklılıkları gibi unsurların kaldırılması gerekmektedir. KOBİ’ler için uygun bir bankacılık sistemi hazırlayarak veya risk sermayesi sistemini destekleyerek KOBİ’lerin içinde bulundukları finansal ortamın iyileştirilmesi de KOBİ’leri teşvik edici ve özendirici olacaktır.

29 Mulhern, Alan., "International Notes : The SME Sector in Europe : A Broad Perspective", Journal Of Small Business Management, July 1995 Vol:33 No:3, s.85-86.

30 "Avrupa Birliği KOBİ Raporu'ndan : AB, Bürokrasiyi Azaltmaya Çalışıyor", Dünya, 26 Temmuz 1996.

III.BÖLÜM

- İhale, Taşeronluk ve Yeni Teknolojilerle İlgili Tedbirler Almak: Tek başına kamu ihalelerinin AB’nin GSMH’sının % 15’ini oluşturduğu ve bu ihalelerin

% 98’inin ulusal büyük firmalarca alındığı bir ortamda, hem bu ihaleleri uluslararası rekabete açmak hem de KOBİ’lerin bu ihalelerden haberdar edilerek katılmalarının teşvik edilmesi KOBİ’ler açısından olumludur. Büyük ihalelere direkt olarak katılamasalar bile, taşeronluk sisteminin geliştirilmesi ile birlikte ihale alt parçalara bölünerek KOBİ’lerin de pay alması sağlanmış olacaktır. Ayrıca, bilginin en önemli silah olduğu bilişim çağında KOBİ’lerin yeni teknolojilere sahip olabilmeleri de gelecek güvencelerini artıracaktır.

- İşletmelerarası İşbiriliğinin Desteklenmesi: KOBİ’lere yeni ufuklar ve pazarlar açabilmek için işletmeler arasındaki işbirliğini destekleyecek sistem ve ortamların yaratılması gerekmektedir.

- Eğitim Promosyonunun Yapılması: Nitelikli eleman istihdam etmekte güçlükler çeken KOBİ’lerin bu ihtiyaçları da karşılanmalıdır.

Anlaşılacağı üzere, KOBİ politikaları ve eylemlerinden sorumlu XXIII.

Genel Müdürlük, KOBİ’lerin sorunlu oldukları alanları tespit ederek bunların giderilmesine yönelik eylemleri AB KOBİ politikalarının temeli olarak kullanmaktadır.

AB’nin KOBİ politikaları konusunda buraya kadar yapılan tüm açıklamalar dikkatlice incelendiğinde esasında Komisyon’un, üye ülkelerdeki KOBİ’lerin gelişmesi için iki boyutlu bir politika izlediği farkedilmektedir. KOBİ politikasının birinci boyutunu, KOBİ’lerin gelişmesi için gerekli ortamı yaratıcı politikaların üretilmesi oluşturmaktadır. Komisyona göre üye ülkeler KOBİ’lerini rahatlatacak, onları bürokratik, mali ve hukuki engellerden kurtaracak bir ekonomik çevre yaratmalıdır. KOBİ politikasının ikinci boyutunu ise KOBİ’leri geliştirici ve büyük işletmeler karşısında dezavantajlarını yok edici teşvik politikalarının uygulanması oluşturmaktadır. İlk bakışta, Komisyon’un teşvik önerisinin Birlik içerisindeki rekabeti koruma prensibi ile çeliştiği düşünülebilir. Ancak, önemli olan teşvikleri hukuki temellere oturtmak, diğer bir ifade ile, ulusal teşvik politikalarını ortak

III.BÖLÜM

temellere oturtmaktır. Komisyon ortak temeller dışında yapılan teşvikleri önlemeye çalışmaktadır³¹.

Bu genel ifadelerden sonra AB’nin KOBİ politikalarının detayına inmek için 1996 Entegre Programı ile buna ilişkin Üçüncü Çok Yıllık KOBİ Programı’na (1997-2000) bakmak gerekir. Bu inceleme, detay vermenin yanısıra AB’nin KOBİ politikasına şekil veren en son hususları görme açısından da oldukça faydalıdır.

KOBİ politkalarının ana hedeflerini ve her bir politika hedefine ulaşılmasını teminen düşünülen eylem planlarını teker teker yazıp daha önceki satırlarda kısmen anlatılanları bir anlamda tekrarlamaktansa, bunları toplu halde özet bir tabloda (Tablo 3.3) göstermek resmi bir bütün olarak görerek daha iyi anlaşılmayı sağlama açısından olumludur³².

AB düzeyindeki KOBİ politikalarının temel özelliği ülkeler üstü düzeyde koordine edici özelliğe sahip olmasıdır ve bu politikaların veya politika eylemlerinin üye ülkeler üzerinde zorlayıcı özelliğe sahip olmaması, diğer bir ifade ile tavsiye niteliğinde olmasıdır. Dolayısı ile AB’ne üye ülkelerde ulusal düzeyde ihtiyaca göre farklı politikalar izlenmektedir.

Tablo 3. 3 - AB KOBİ Politikasının Detayları (1996 Entegre Program ve Üçüncü Çok Yıllık KOBİ Programı)

Koordine Eylemler Diğer Topluluk Politikaları Kapsamındaki Eylemler Çok Yıllık KOBİ Programı

I. İŞLETMELERİN İÇİNDE BULUNDUĞU İDARİ VE DÜZENLEYİCİ ORTAMIN BASİTLEŞTİRİLMESİ VE GELİŞTİRİLMESİ

• İş ortamının geliştirilmesi ve basitleştirilmesi komitesi

• Düzenleyici politika esasları (daha iyi görüş alışverişi dahil)

• İç Pazar mevzuatının basitleştirilmesine ilişkin pilot eylem (SLIM)

• Molitor raporunun izleme çalışmaları

• Yeni ortak KDV sisteminin basitleştirilmesi

• İşletme Etkisi Değerlendirme sistemine yeni yaklaşım (maliyet/fayda

değerlendirmesine ilişkin yöntemler dahil)

• İşletmelerin devri

• İhtilafların çözüm usulleri

• Uygun hukuki araçlar

31 Esin, a.g.e., s.92-96.

32 Commission of the European Communities, Integrated Programme for Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) and the Craft Sector, Brussels, Commission of the European Communities, 1996, s.vii.

III.BÖLÜM

Koordine Eylemler Diğer Topluluk Politikaları Kapsamındaki Eylemler Çok Yıllık KOBİ Programı

II. KOBİ'LER İÇİN MALİ VE FİNANSAL ORTAMIN GELİŞTİRİLMESİ

• Finans ve sermaye piyasalarına daha iyi erişim

• İstihdama yönelik düşük faizli AYF kredi teminatları (ELISE), AYF, KOBİ özsermaye desteği ve yapısal fonların desteğinin yeniden yönlendirilmesi ile AYB kredileri dahil Birliğin KOBİ'lere yapmakta olduğu yardımın hedeflerinin daha iyi belirlenmesi

• İşletmelerin mali ortamı

• Euro'nun dolaşıma sokulması

• Geç ödeme

• Banka-KOBİ yuvarlak masası

• KOBİ sermaye piyasaları (EASDAQ dahil)

• Karşılıklı teminat programları

• Factoring ve kredi sigortası

III. ÖZELLİKLE DAHA NİTELİKLİ VE DAHA FAZLA BİLİŞİM VE İŞBİRLİĞİ HİZMETLERİ VASITASIYLA KOBİ'LERE STRATEJİLERİNİ AVRUPALILAŞTIRMALARI VE ULUSLARARASILAŞTIRMALARI KONUSUNDA YARDIMCI

OLUNMASI

• İdari işbirliği – Tek

Pazar • Tek Pazara erişim

- Daha çok rekabet ve devlet desteğinin azaltılmasına yönelik teşvikler

- Sınır ötesi kamu ihaleleri - Standartlar ve belgelendirme - AB içinde ülkelerarası yatırım

• Üçüncü ülkelere giriş

- Ticaret önündeki engellerin azaltılması

- Doğrudan yabancı sermaye yatırımları konusunda çok taraflı kuralların oluşturulması

- Üçüncü ülkelerde faaliyet gösteren işletmelerle uluslararası işbirliğine imkan verilmesi

• Ortak arama ağları

• Doğrudan ortaklıklar

• Avrupa ekonomik çıkar gruplarının teşviki (REGIE)

• İlk durak olarak EIC'ler

• Pazar konusunda bilgi temin eden kurum ve kuruluşlarla ağ bağlantısı

IV. KOBİ REKABET GÜCÜNÜN ARTIRILMASI VE BUNLARIN ARAŞTIRMA, YENİLİK, BİLİŞİM TEKNOLOJİSİ VE EĞİTİMDEN

DAHA İYİ YARARLANMASININ SAĞLANMASI

• İşletme hizmetleri (yenilikçi uygulamalar alanındakiler dahil)

• Araştırma alanında KOBİ eylemleri (CREST)

• KOBİ'lerin bilgi toplumundan yararlanması

• Eğitim

hizmetlerinin KOBİ ihtiyaçlarına uyarlanması

• KOBİ'lerin rekabet gücü ve modernizasyonu - Yapısal fonlar (KOBİ inisiyatifi dahil) - Sınai rekabet gücü

- Yerel kalkınma inisiyatifleri

• Yeniliklere ilişkin eylem planı

• Araştırma ve teknoloji geliştirme hizmetlerine erişim - Topluluk araştırma ve teknoloji geliştirme programlarına

erişim

- Pazara yönelik teknolojik gelişme

• KOBİ'lerin bilgi toplumundan yararlanması

• Çevresel gerekler, enerji tasarrufu

• Eğitim hizmetlerine erişim, yeni teknolojiler dahil

• Taşeronluğun teşviki

• COMMERCE 2000

• KOBİ'ler tarafından yapılan yenilikler (örnek: yeni teknolojiye dayalı firmalar)

• KOBİ'ler için idari eğitim

V. GİRİŞİMCİLİĞİN ÖZENDİRİLMESİ VE ÖZEL HEDEF GRUPLARININ DESTEKLENMESİ

• Girişimcilik

• Zanaatlar ve küçük işletmeler forumu

• Ticaret forumu

• Eğitim konulu Beyaz Kitabı izleme çalışmaları

• Zanaat işletmelerinin Tek Pazara erişimi

• Kadın girişimciler

• Girişimciliğin teşvik edilmesi

• Zanaat işletmeleri ve küçük işletmeler

• Ticaret ve dağıtım

• Kadın ve genç girişimciler Kaynak:

- Commission of the European Communities, Integrated Programme for Small and Medium-Sized Enterprises (SMEs) and the Craft Sector, Brussels, Commission of the European Communities, 1996, s.vii.

Üye ülkelerde ulusal düzeyde KOBİ politikalarına bakıldığında genelde iki farklı eğilim görülmektedir³³. Bu eğilimlerden biri, işletmeler için uygun ekonomik

33 Ege, Eğitim, Acar, a.g.e., s. 52.

III.BÖLÜM

ortamın sağlanması yönünde bürokrasinin azaltılması, liberalizasyon, özelleştirme, vergi sisteminde ve rekabette reform yapılabilmesi için ilgili yasaları yeniden şekillendirme çalışmalarıdır. Bu eğilim KOBİ’ler için büyük önem arzeden uygun ekonomik ortamın oluşturulması görüşüne dayanmaktadır. Diğer eğilim ise, KOBİ’ler için yeni bir program çerçevesinde finansal sorunların çözümüne yönelik finansal plan ve tedbir çalışmalarıdır. Bu kapsamda doğrudan verilen sübvansiyonlar, sübvanse edilmiş krediler ve vergi indirimleri KOBİ kesiminde büyüme, istihdam ve rekabet teşvikinin araçları olmaktadır.

AB’nin bir çok ülkesinde yerinden yönetim egemen olduğundan, KOBİ’lerin desteklenmesinde yerel yönetimler önem kazanmaktadır. KOBİ’lere yönelik politikalar genellikle merkezi yönetimlerce oluşturulurken, bölgesel yönetimlerce uygulamaya konulan politikalar daha dar kapsamlı olmaktadır. Diğer bir deyişle, merkezi yönetimlerin KOBİ’ler için almış olduğu bu önlemler yerel yönetimlerin kendi bölge koşullarını gözönüne alarak uygulamaya koyduğu önlemlerden çok daha geniş kapsamlıdır³⁴.

Belgede GÜMRÜK BİRLİĞİ VE AVRUPA BİRLİĞİ’NE GİRİŞ SÜRECİNDEKİ TÜRK KOBİ’LERİNİN SORUNLARI, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ VE TÜRKİYE İÇİN BİR DESTEK VE TEŞVİK MODELİ (sayfa 160-165)