Bilgi Sağlama Sorunu

İşgücü, müteşebbis, sermaye ve toprak gibi üretim faktörleri ile birlikte neredeyse bir diğer üretim faktörü olarak kabul edilme aşamasına gelmiş olan

“bilgi”, sanayi toplumundan bilgi toplumuna geçişte işletmeler için büyük önem taşımaktadır. Bu gerçek, genelde tüm işletmeler için geçerli olmakla beraber özelde kısıtlı kaynaklarla çalışan ve mali imkanları yetersiz olan KOBİ’ler için daha anlamlıdır.

KOBİ’lerdeki bilgi sağlama sorunu kısaca, bilgiye tam olarak ulaşılamadığı için alınan kararların bilgiye dayandırılamaması olarak açıklanabilir. Sınırlı imkanlar ile çalışmak zorunda olan KOBİ’ler ve yöneticileri genellikle etraflarındaki idari ve teknik gelişmeleri ya hiç takip edememekte ya da eksik ve gecikmeli olarak takip edebilmektedirler¹. Bilgiye ulaşmada başarısızlık ya da yetersizlik KOBİ’lerde çeşitli şekillerde yansıma bulmaktadır. Bunlardan bazıları aşağıda açıklanmıştır:

Bilgi noksanlığından kaynaklanan önemli hatalar henüz fizibilite etüdü aşamasında başlamaktadır. Gerek ilk işe başlangıçta gerekse mevcut işletmelerde yeni yatırım kararları alınmadan önce bilgiye ulaşmadaki güçlüklerden dolayı ya fizibilite çalışması hiç yapılmayarak ya da bir angarya olarak kabul edilip gereken önem verilmeyerek daha başlangıç aşamasında hata yapılıp, bunun ilerki aşamalara taşınılmasına neden olunmaktadır². Özellikle Türkiye’de sadece KOBİ’lerde değil bir çok büyük işletmede dahi fizibilite çalışması, yeterli araştırma ve bilgi temini sonucu ürün ve pazar seçimi, ölçek büyüklüğü, tekonoloji ve kuruluş yeri seçimleri konularında karar verilmesinde kullanılacak bir araç olarak görülmekten çok teşvik başvuruları için bir zorunluluk olarak algılanmaktadır. Teşvik alma amacı ile hazırlanmış bir yapılabilirlik etüdüyle devletten teşvik belgesi elde edilmesi, yatırımın uygulanabilir olduğunun devlet eli ile onaylanması olarak yanlış algılanmaktadır. Oysa, teşvik belgesi alma amacı ile hazırlanan fizibilite çalışmaları

1 Yalçın, Mahmut Esat., "Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Sorunları ve Çözüm Önerileri", Asomedya, Temmuz - Ağustos 1988, s.13.

2 Müftüoğlu, Tamer., "Türkiye'de Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinde Başlıca Darboğazlar ve Çıkış Yolları", Asomedya, Temmuz - Ağustos 1988, s.18.

II.BÖLÜM

genellikle yeterli niteliklerde olmamaktadır³.

KOBİ’lerdeki bilgi eksikliğinin ikinci yansıması, KOBİ’lerin faaliyette bulundukları veya bulunacakları pazar yapısını iyi tespit edememeleri yüzünden yanlış ürün ve pazarlama politikaları izlemeleri şeklinde olmaktadır. KOBİ’lerin hangi piyasalarda hangi müşteri gruplarına, hangi ürün demeti ile hitap edeceklerine ilişkin sıhhatli kararlar verebilmesi için bunları iyi yapılmış bir piyasa ve talep araştırmasına dayandırmaları gerekmektedir⁴. Pazar ve hedef müşteri grubu konusundaki yetersizliklerden dolayıdır ki geleneksel KOBİ yapısında faaliyet sahası çoğu zaman yerel piyasalar ile sınırlı kalmakta, uzak piyasaların yapısı ve tüketici profili hakkında bilgi genellikle sağlanamadığı için bu piyasalar cazibe noktası olarak görülmemektedir. Ulusal pazar yapısından çıkıpta uluslararası piyasalara doğru geçildiğinde KOBİ’ler açısından sorunun daha da ağırlaştığı görülmektedir.

KOBİ’leri uluslararasılaşmadan alıkoyan nedenlerden birisi de global piyasalar, teknolojiler ve rakipler hakkında bilgi toplamada yaşanan zorluklardır⁵. Uluslararası işletmecilik alanında, genel olarak uluslararası piyasalarda başarılı olmanın büyük ölçekli olmayı gerektirdiğine inanılmaktadır. Küçük işletmeler ise diğer bazı nedenlerin yanı sıra (uzun mesafeler ile ilişki kurmanın zorluğundan, ulusal hükümetler ile görüşme yapmanın zorluklarından v.b. dolayı) yabancı iş çevresi hakkında öğrenmenin getirdiği yüksek maliyetlerden dolayı genellikle dezavantajlı pozisyonda kabul edilir⁶.

Özellikle Türk KOBİ’lerinde faaliyette bulunulan pazar hakkında bilgi sağlamaya ve kullanmaya çeşitli nedenlerle gerektiği kadar önem verilmemekte ve işletme sahiplerinin bunun faydalarına inanmadıkları gözlemlenmektedir. Bilginin sağlanması, işlenmesi ve değerlendirilmesi için harcanacak para gereksiz bir masraf

3 Bilgi İnceleme Araştırma Enstitüsü (BİAR), Konrad Adenauer Vakfı., Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Yatırım Kararı ve Yatırım Teşvikleri, Ankara, Bilgi İnceleme Araştırma Enstitüsü, 1992, s.14.

4 Müftüoğlu, a.g.e., s.18.

5 Karagözoğlu, Necmi., Lindell, Martin., "Internationalization of Small and Medium-Sized

Technology-Based Firms: An Exploratory Study", Journal of Small Business Management, January 1998 Vol:36 No:1, s.49.

6 Gomes-Casseres, Benjamin., "Alliance Strategies of Small Firms", Small Business Economics, February 1997 Vol:9 No:1, s.33.

II.BÖLÜM

ve israf olarak görülmektedir⁷. Oysa, özellikle pazar araştırması konusunda KOBİ’lerce yapılabilecekler oldukça basit ve fazla masraflı olmayan işlemlerdir. Bu tür araştırmalar için ilk olarak akla gelen birincil elden, bizzat işletme tarafından yapılacak araştırma ve anketler masraflı olabilmekle birlikte, ikincil elden edinilecek bilgiler kolaylıkla ve ucuza temin edilebilecektir. Ülkemizde bu tür ikincil bilgilerin Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı (DİE), T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi (İGEME), sanayi ve ticaret odaları ve meslek kuruluşları gibi daha sayılamayan pek çok yerden alınabilmesi mümkündür. Hatta bir çok durumda bu tür bilgilere internet ortamından bile erişilebilmektedir.

KOBİ’lerin bilgi sağlamada yaşadıkları sorunların üçüncü bir yansıması ise, idari ve yasal düzenlemeler ile bunlardaki değişikliklerin çoğu zaman farkında olunamaması sonucu güncel bilgi temin edilemediğinden mevzuatın KOBİ’ler üzerine getirdiği yükler veya bazı fırsatların kaçırılması şeklindedir. Buna ilaveten, bir çok yasal düzenlemenin KOBİ sahibi işletmecilerin anlayabileceğinin ötesinde karmaşık bir dilde ele alındığı veya işlem sürecinin gereksiz yere uzatıldığı görülmektedir. Şirket kuruluşuna ilişkin prosedürün uzunluğu veya faaliyet döneminde vergi dairesine periyodik olarak ibraz edilmesi gereken bilgi ve belgelerin karmaşıklığı da bu konuda verilebilecek en iyi örneklerdir. Oysa yapılması gereken mevzuatın mümkün olduğunca basitleştirilmesi ve herkesin mevzuat ile ilgili belgeleri doldurmasını sağlayabilecek hale getirilmesidir⁸.

Türkiye’de sayıları büyük rakamlara ulaşan kanun, yönetmelik ve tüzüklerin tamamının KOBİ’ler tarafından bilinmesi ve bunlardaki değişikliklerin takip edilmesi mümkün görülmemektedir. Üstelik bu kesimdekilerin sınırlı mali kaynakları nedeni ile bahsi geçen konularda avukat veya danışmanlardan yardım alması da pek olası değildir. Bu nedenle, yapılması gereken şey bir taraftan mevzuat hükümlerinin basitleştirilmesi olmalı iken, diğer taraftan kamu ve meslek kuruluşlarının eğitim ve

7 Müftüoğlu, a.g.e., s.18.

8 Müftüoğlu, Tamer (ed.)., Mevzuatın Küçük İşletmelere Maliyeti, Ankara, Türkiye Esnaf - Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araştırma Enstitüsü (TES-AR) Tartışma Notları No: 2, 1992, s.21.

II.BÖLÜM

destek hizmetleri vermesi olmalıdır⁹. Devlet yardımlarından mahrum kaldıklarını, KOBİ kredilerine yeterince ulaşamadıklarını, uluslararası fuar ve ticari gezilere katılamadıkları için teknolojik gelişmeleri yakından takip edemediklerini ve buna bağlı olarak ihracat imkanı yakalayamadıklarını ifade eden KOBİ’lerin büyük çoğunluğunun aslında bu alanlardaki yasal düzenleme ve değişikliklerden haberdar olmadıkları dikkat çekmektedir. Bir çok işletme genel teşvik mevzuatının, KOBİ teşvik mevzuatının kendilerine ne tür imkanlar sağladığının, ihracatı teşvik mevzuatının sunmuş olduğu yurtdışı fuarlara katılma ve ofis açma desteklerinin farkında bile değildir.

KOBİ’lerin bilgi sağlamada yaşadıkları sorunların yansımalarından bir diğeri de, işletme fonksiyonlarından birisi olan yönetim fonksiyonunda kendisini hissettirmektedir. Genellikle teknik kökenli olmalarından dolayı işletmecilik nosyonu güçlü olmayan KOBİ yöneticileri (çoğu zaman işletme sahibi ile aynı kişi) modern işletmecilik anlayışında önemli bir yere sahip olan, örneğin yönetim muhasebesi gibi alınacak kararların alt kademelerce desteklenen bilgilere dayandırılmasından yoksun şekilde faaliyet göstermektedir. Yönetim fonksiyonunda görülen bu yetersizlik ve eksiklik doğal olarak finansman kararları, üretim kararları, pazarlama kararları gibi işletmenin diğer tüm fonksiyonlarını da etkilemektedir.

Temelde yukarıda sayılan ve bilgiye ulaşmada yaşanan zorlukların beraberinde getirdiği sorunların altında yatan etken, bu alandaki gelişmeleri takip ile görevlendirilecek eleman yokluğudur. Bilginin KOBİ’lere aktarılması sorununda en az bunun kadar önemli başka bir etken ise, KOBİ’leri destekleyici danışmanlık hizmetlerinin eksikliğidir. Türkiye’de, çok yeterli olmasa da verilen bu tür hizmetler ile hedef kitle arasında bir kopukluk yaşanmaktadır. Hedef kitle KOBİ’ler ya bu hizmetlerden haberdar değildir, ya da bu hizmetlere rağbet etmeyerek talepde bulunmamaktadır. Bu açıklamayı müteakip gündeme iki soru gelmektedir:

9 Gücelioğlu, Ömer., Mevzuatın Esnaf - Sanatkâr ve Küçük İşletmelere Maliyeti : Ankara Siteler Örneğinde Bir Saha Araştırması, Ankara, Türkiye Esnaf - Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araştırma Enstitüsü (TES-AR) Yayınları No: 5, 1992, s.48.

II.BÖLÜM

- KOBİ’lerin kalkınması ve çoğalması için sunulan bilgilere talep neden eksiktir?

- Bu talep eksikliği nasıl giderilir?

Birinci soruya verilecek cevap, talep eksikliğinin maalesef bu hizmetleri veren kuruluşların tutumlarından kaynaklanmasıdır. KOBİ’lerin kendisi bir tarafa, KOBİ’lere yönelik hizmet üreten kurum ve kuruluşlar dahi yaptıkları işin önemini yeterince kavrayamadıklarından bu hizmetler ile ilgili bilgi, müteşebbis ve KOBİ’lere yeterince ulaştırılamamaktadır. Diğer taraftan ikinci soru ile ilgili olarak, bilginin KOBİ’lere aktarılabilmesi için yapılması gereken şey, ihtiyaç duyulan bilgiler ile KOBİ’ler arasındaki kopukluğu giderecek, enformasyon akışını sağlayacak, çok büyük olması gerekmeyen ve zaten var olan ticaret odaları veya sanayi odaları gibi kurumların bünyesinde kurulacak hizmet birimlerinin oluşturulmasıdır¹⁰.

Türkiye’de, küçük ve orta ölçekli sanayi işletmelerinin teknolojik yeniliklere süratle uyumlarını sağlamak, rekabet güçlerini yükseltmek ve ekonomiye katkılarını ve etkinliklerini artırmak amacıyla 3624 sayılı Kanun ile 20.04.1990 tarihinde kurulan KOSGEB (Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı), AB’nin KOBİ’lere yönelik en önemli destek programı olan Avrupa Bilgi Merkezleri (Euro Info Center – EIC) Ağı’na AB’nin XXII.Genel Müdürlüğü ile imzaladığı anlaşma ile katılmıştır. KOSGEB Bilgi Sistemleri ve Elektronik Ticaret Süreçleri Grubu bünyesinde Eylül 1994’de kurulan Avrupa Bilgi Merkezince yürütülen proje, KOBİ’lerin teknik, finansal ve ticari konularda ihtiyaç duydukları bilgilere hızla ulaşmalarını amaçlayan bir projedir¹¹. Bu kapsamda bilgi sağlanabilecek konular şöyle özetlenebilir:

- KOBİ’lerin özellikle AB ile ilgili olmak üzere her türlü bilgi ihtiyacı (AB mevzuatı, AB kamu ihaleleri, AB sektör raporları, AB Adalet Divanı

10 Payamoğlu, Turgay., "Türkiye'de Bilginin KOBİ'lere Aktarılması Sorunu", Girişim, Mart - Nisan 1997 Sayı:10, s.31-32.

11 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, "KOSGEB - Avrupa Bilgi Merkezi (ABM) Hizmetleri : KOSGEB'den Al Bilgiyi", Ekonomik Forum, Ekim 1997 Yıl:4 Sayı:10, s.54-55.

II.BÖLÜM

kararları, AB istatistikleri, AB’nin resmi yayınları, AB ar-ge programları, CE işaretlemesi, iş teklifleri, uluslararası standartlar),

- Yerli ve yabancı firma profilleri,

- AB’nin KOBİ’lerin uluslararasılaşmasına katkıda bulunmak için başlattığı destek programları olan İşletmelerarası İşbirliği Ağı (Business Cooperation Network – BC – Net) ve İşletmelerarası İşbirliği Merkezi (Bureau de Rapproachement des Enterprises – BRE) programlarına “Ulusal Merkez”

olarak ulaşım sağlamak.

BC-Net ve BRE programları, ulusal merkez olan KOSGEB tarafından özel kriterler gözönünde bulundurularak seçilen ticaret odaları, iş yada kalkınma ajansları, özel danışmanlık büroları gibi AB Bilgi ve İşbirliği Danışmanları aracılığı ile yürütülmektedir¹². AB Bilgi ve İşbirliği Danışmanları ile birlikte hizmet veren KOSGEB Avrupa Bilgi Merkezi’nin bilgi ve işbirliği hizmetleri, KOBİ’lere önemli bir destek sağlamaktadır.

Türkiye’de KOBİ’lerin bilgiye ulaşmada yaşadıkları sıkıntıları ortaya koyan çalışmalardan birisi, mevzuatın ve özellikle vergi sisteminin KOBİ’lere etkisini inceleyen, 1991 yılında Ankara-Siteler semtinde tesadüfi örnekleme metodu ile seçilen 220 ağaç işlemeciliği yapan işletme üzerinde yürütülen anket sonuçlarıdır.

Yukarıda değinildiği üzere, KOBİ’lerin bilgi sağlamada yaşadıkları sorunların yansımalarından birisi, idari ve yasal mevzuatın takibinde yaşanmakta olan zorluklar olup, mevzuatı hiç veya yeterince izleyememenin işletmeye getirdiği yüktür. Bu sorunu ortaya koymaya yönelik olarak yapılan ankette, örnekleme yolu ile seçilen KOBİ’lerin vergi mevzuatındaki değişimleri takip etme durumları incelenmiş ve bunun işletmelere maliyeti kayıp işgünü olarak değerlendirilmiştir¹³.

Tablo 2.1’den görüleceği üzere, vergi mevzuatındaki değişmeleri takip edebildiğini belirten işletme sayısı toplam 220 işletmeden sadece 9 tanesi olup,

12 Yazman, İrfan (ed.)., KOBİ'ler İçin Bilgi İşlem Ağının Uygulanması : Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Ankara, Türkiye Esnaf - Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araştırma Enstitüsü (TES-AR) Tartışma Notları No : 5, 1996, s.26-28.

13 Gücelioğlu, a.g.e., s.30.

II.BÖLÜM

oldukça düşüktür. Buna karşın mevzuat değişikliğini takip edemeyen işletme sayısı ise 173 olup, Türk KOBİ’lerinin bilgi sağlama sorununu kanıtlar niteliktedir.

Tablo 2. 1 - İşletmelerin Vergi Mevzuatındaki Değişmeleri Takip Edebilme Durumlarına Göre Kayıp İşgünlerinin Dağılımı

İşletme Sayısı Değişmeleri Takip

Edebilme Durumu Kayıp İş Günü

Toplam 20 Gün. Az 20-29 Gün 30-39 Gün 40-49 Gün 50+ Gün

Takip Edebiliyor 9 5 2 1 1 -

Kısmen Takip Ediyor 38 2 13 8 12 3

Takip Edemiyor 173 4 31 64 44 30

Kaynak:

- Gücelioğlu, Ömer., Mevzuatın Esnaf - Sanatkâr ve Küçük İşletmelere Maliyeti : Ankara Siteler Örneğinde Bir Saha Araştırması, Ankara, Türkiye Esnaf - Sanatkâr ve Küçük Sanayi Araştırma Enstitüsü (TES-AR) Yayınları No: 5, 1992, s.30.