Hunlarda Giyim-KuĢam

Hun kurganlarında bulunan kıyafetlerin çoğu çürümüĢ ve bozulmuĢtur, sadece birkaç tane kıyafet ayırt edilebilir. Moğolistan Noyin Ula örneğinde, kürk Ģapka, ipek Ģapka, ipek çorap, ipek ayakkabı astarı, içine keçe doldurulmuĢ ipek uzun kıyafet, erkek ipek uzun kıyafeti, yünden pantolon, ipek pantolon vs. sağlam olarak görülmektedir. Bazı kumaĢların üzerindeki desenler balık-kaplumbağa desenini andırır, kuĢ ve ağaç desenleri vardır, çizgiler çok ayrıntılıdır, görüntüler canlıdır ve ustalık eseridir.86

(Bkz. Figür 8)

Kurganlardan çıkan eĢyalar Hun erkeklerinin deri veya keçe elbiseler, kulaklıklı keçe baĢlıklar, dokuma bezden veya yünden iç çamaĢırları, kendir liflerinden dokunmuĢ, beyaz ince bir kumaĢtan imal edilmiĢ gömlekler, keçe kaftanlar, bol veya dar deri pantolonlar, tokalı, üzerinde bazen süslü plakalar bulunan deri kemerler, kuĢaklar, tabanları sert diğer bölümleri yumuĢak deri çizmeler veya botlar, keçe veya yün çoraplar kullanmıĢ olduklarını göstermektedir.

Bazı devirlerde, Hunların bozkır yaĢam tarzına uygun ve hareket ederken zorluk çıkarmayan kıyafetleri onlarla mücadelede baĢarılı olmayan Çinliler tarafından kıyafetler ıslahatı çerçevesinde taklit edildiği olmuĢtur. Hsiung-nuların kıyafeti tipik bir süvari kıyafeti olarak düĢünülebilir. Silahlar ise bu kıyafeti tamamlamaktadır.

Bir Hun erkek bireyin giyimini içten dıĢa doğru ele aldığımızda, en içte, altta bir don, onun üzerinde deri veya kumaĢ pantolon, üst kısımda iç çamaĢırı üzerine içlik veya gömlek giyilirdi. Yün çorap üzerine giyilen çizme ya da bot türü ayakkabılar keçe veya deriden imal edilirdi. Gömlek, pantolonun içine sokulmaz aĢağıya sarkıtılırdı. Bunlar genellikle hakim yaka tarzındaydı. En üstte soğuk havalarda giyilen ve Orta Asya‟da çapan denilen kaftanlar bulunmaktaydı. Belde bir

86

Shan Lin 山林- Chih Hao 志浩, Yüan Ch’ü te Hsiung-nu远去的匈奴, Nei-meng-ku Jen-min Ch‟u- pan-shih,内蒙古人民出版社, Hu-ho-hao-t‟e 呼和浩特, 2007, s. 111.

kuĢak veya çoğu kez rütbe iĢareti sayılan, üzeri plakalarla süslenmiĢ bir deri kemer bulunurdu.87

Yine Moskova tarih müzesinde yer alan Hun dönemine ait deri kaftan üzerindeki süslemeler açısından son derece öznelidir. Kolların gereğinden uzun bir biçimde yapılıĢı Türkler arasında çok yaygındı.88

(Bkz. Figür 9)

Sha‟an-hsi eyaletinin K‟e-sheng-chuang kasabası yakınında açılan Hun mezarı bize Hunların giyimi açısından önemli bilgiler vermektedir. Kurgandan bulunan iskelet üzerinde pantolon mevcuttu.89

Çinliler, Hunların giyimlerini Ģöyle tasvir etmiĢlerdir: “Kenarlarından

yırtmaçlı, yuları sarkan bir kemerle belden sıkılan, bacaklarının yarısına kadar inen bir uzun gömlek giyerlerdi. Şiddetli soğuklar yüzünden gömleğin kolları bileklerde sımsıkı büzülmüştü. Kürkten kısa bir pelerin omuzları örterdi. Yine kürkten börkleri başlarını örterdi. Çizmeleri deridendi. Geniş pantolonları tokalı bir kemerle tutturulur ve kapatılırdı. Kemerlerine bağlı olan sadakları bellerinden aşağı doğru sarkardı.”90

BaĢarılı Türk ordusu, pek çok yabancı kavim tarafından taklit edilmiĢtir. Çin ordusu daha M.Ö. IV. Yüzyılda Türk usulüne göre düzenlendi. Türk süvari kıyafeti olan ceket, pantolon, çizme Çin‟e girdi.91

Hunlarla baĢ edebilmek adına, askeri reformlara giden Çinliler, ananevi elbiselerini değiĢtirmiĢ, eski çağların etekli elbiseleri yerine konar-göçerlerin süvari pantolonunu giyilmiĢti. Bunun dıĢında Hunların sorguçlu külahı, üç tuğu ve kemer tokaları da konar-göçerlerden görülerek benimsenmiĢtir.92

Ayrıca, Çinlilerin eskiden giydikleri ayakkabıların yerlerini de, Hunların çizmeleri almaya baĢlamıĢtı.93

Çinliler, askeri olarak üstün olan Hunlarla

87

YaĢar Çoruhlu, a.g.e., s. 137-139.

88 _{Türk Dünyası Kültür Atlası (İslam Öncesi Dönem), C.1, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Yayınları,}

Ġstanbul 2007, s. 234.

89 _{Eyüp SarıtaĢ, Çin’de Hun Araştırmaları, Ġstanbul 2010, s. 93.}

90 _{Rene Grousset, Çeviren: ReĢat Uzmen, Bozkır İmparatorluğu (Atilla/Cengiz Han/Timur), Ġstanbul}

1980, s.39.

91 _{Gülçin Çandarlıoğlu, Uygur Devletleri Tarihi ve Kültürü (Çin Kaynakları ve Uygur Kitabelerine}

Göre), Ġstanbul, 2004, s. 43.

92 _{Aynı eser, s.38.} 93

mücadele etme yolunun, onlar gibi giyinmekten ve onların ordusunu taklit etmekten geçtiğini düĢündüler. Chao Hanedanlığı 趙 (M.Ö. 403-222) yaĢamak için, güçlü komĢularına karĢı koymak zorunda idi. Askerlerin hayatı at üzerinde, dağlarda geçiyordu. GeniĢ deri çizmeler ile deri pantolonlar giymeleri gerekiyordu. Çinli askerler elbette ki törenlerde kullanılan, uzun etekli Çin entarilerini giyinemez ve yine Çin‟in meĢhur ipekli kuĢaklarını bellerine dolayamazlardı. Onlara silah ve koĢumlarını asabilecek kalın deri palaskalar sırtlarına da, sıcak ile soğuğa karĢı koruyabilecek, dikenlere takılıp yırtılmayacak, elbiseler gerekti. Buna benzer daha birçok ihtiyaçlar askerleri, bir elbise reformuna doğru zorluyordu.94

M.Ö. 307 yılında Chao Kralı Wu-ling, vezir Lou Huan‟ı 樓緩 konuĢmak için yanına çağırdı ve ona Ģöyle dedi: “Eğer bizi kurtaracak iyi askerlere sahip

olmazsak, bu bizim sonumuz olur… Ben Hunların giyinişlerini kabul etmek istiyorum! ... Eğer onların elbise ile silahlarını kullanacak olursam, düşmanlarımı zayıflatmış olurum. Halkım yorulup tükenmez.”

Chao imparatoru Wu-ling bu sefer gelenekçi, kıyafet reformuna karĢı olan filozoflara sert bir tutumla Ģöyle seslenmiĢtir: “Ben şimdi, Hunların elbiselerinin

alınıp giyilmesini ve at üzerinde nasıl ok atılabileceğinin, eğitimle halkıma öğretilmesini istiyorum.”

Çin imparatoru yine baĢka bir konuĢmasında vezirine Ģu sözleri söyledi: “Hunların elbiselerini alıp, giyinmek gereklidir. Bundan hiç çekinmiyorum. Fakat

korkuyorum ki, herkes benimle alay edecektir. Böylece akılsızların neşesi, aklıselim sahibi olan kimseleri, rahatsız edebilir. Düşünmeyen budalaların gülmeleri, ileriyi gören akıl sahiplerini kederlendirebilir! Eğer bu çağda, beni izleyebilecek kimseler bulunabilirse, Hun elbiseleri ile silahlarını kullanma yolu ile elde edeceğimiz zaferler sayısız olabilir! İsterlerse herkes, benimle alay etsin. Hunlar ile Ch’ung- shan’ın arazisi benim elime geçecektir!”

Ġmparator Wu-ling bundan sonra karar verdi ve Hunların elbiselerini kabul eden reform yasasını çıkardı. Ġlk olarak amcasına bir elçi gönderdi ve Ģöyle dedi:

94 _{Aynı eser, s. 93.}

“Ben Hunların elbiselerini giymeyi kabul ettim. Bundan sonra saraydaki resmi

kabuller ve törenlerde de bu elbiselerin giyilmesini istiyorum. Siz amcamın da bunları giymenizi arzu ediyorum. Ailede büyüklere, devlette ise krallara itaat edilir. Bu, çok eski çağlardan günümüze kadar gelen bir gelenektir. Oğul babaya, vezir de kralına isyan edemez! Size yeni elbiseleri giymeniz için emir veriyorum! Eğer siz benim amcam, bu yeni elbiseleri giymezseniz, korkarım ki başkaları da benim bu yeni kararımı tenkit edecektir… Şimdi, Hun elbiseleri ile silahlarını kabul etmiş bulunuyorum. Bu beni de memnun eden ve duygularımı karşılayan bir şey değildir. Benim bu hareketim, bir amaç içindir. Ayrıca bunlar, gerçekleştirmek istediğimiz büyük bir zafer için, kullanacağım vasıtadır!”

Kralın amcası, yabancılara ait elbiseleri giymeyi çok nazik olarak birkaç defa reddeder. Fakat imparator, o sıralarda çok güçlüdür. Ertesi gün, kralın amcası da Hun elbiselerini giyinip, saraya geldi. Böylece Hun elbiselerinin giyilmesi ile ilgili buyruk, ilk defa resmen yürürlüğe girmiĢ oldu.

Sonuç olarak Çinliler, daha önceleri, at üzerinde yay çekmesini ve ok atmasını bilmiyorlardı. Ġmparatorun giyim reformundan sonra, Çinli askerler Hun elbiselerini giydi ve at üzerinde yay çekebilen askerler yetiĢtirildi.95

Chao beyliği Hunları taklit ederek vücuda getirdikleri süvari birlikleriyle kısa zamanda bölgede hakimiyet kurmuĢlar, diğer kuzey devletleri de buna özenerek kuzey-batı Çin‟de süvari kıtaları kurmaya baĢlamıĢlardır. Süvariliğin gelmesiyle Çinlilerin askeri kıyafetleri de değiĢmiĢ, at kullanmaya uygun olmayan Çin‟in uzun etekleri yerine Hunların pantolon ve baĢlıkları kullanılmaya baĢlanılmıĢtır.96

Daha ileriki yıllarda da tarihi kayıtların bize bahsettiği Ģu olay meydana geliyor: Lao Shang Ch‟an-yü 老上單于 döneminde (M.Ö. 174-M.Ö. 160) bir evlilik ittifakı için gelin heyetinin baĢında bulunan Çinli Chung Hang-yüeh 中 行 説 , Hunların adetlerini çok iyi biliyordu, ayrıca bir husumetten dolayı imparatora kinlenmiĢti. Lao Shang Ch‟an-yü‟nün Çin mallarına ve hayatına duyduğu özeni görünce onu kibar bir dille Ģu sözleriyle anlatmıĢtır: “…Han ipeklerini giyerek at

95 _{Aynı eser, s. 94-99.}

96

sırtında otların, dikenlerin arasında dolaĢırsanız elbise ve pantolonlarınızın hepsi yırtılacaktır ve böylelikle bunların keçe ve kürk kadar dayanıklı ve iyi olmadıklarını göstermiĢ olacaksınız…”97

Bu konuĢmadan da anlaĢılacağı üzere Hun askerinin giyim kuĢamı savaĢmak için çok daha nitelikli ve sağlamdı. (Bkz. Figür 10)