HOCALARI

Tabakat ve Terâcim kitaplarına baktığımızda, Süfyân’ın hem hocalarının hem de öğrencilerinin kalabalık olduğunu görürüz. Zehebî’nin Siyerinde, Süfyân’ın hocalarının sayısının 106 olduğu isimleriyle verilmektedir.²³¹ el-Mizzî’nin Tehzîbu’l-Kemal’inde ise bu sayı daha da fazladır.²³² Daha önce geçtiği üzere: ”O’nun hâfızasının kuvvetli olması, çok yolculuk yapmasından ve çok hadis rivayet etmesindendir” ²³³ denilmektedir. Bu cümleden hareketle hocalarının çokluğunu, çok yolculuk yapmasına bağlayabiliriz. Süfyân’ın hoca ve talebeleriyle olan hoca-talebe ilişkisini, Ebû Hanife ile İmam Muhammed ve İmam Şafiî ile İmam Mâlik’in hoca-talebe ilişkisi olarak görmemeliyiz. Çünkü Sevrî, hayatının belli bir döneminden sonra, sürekli yer değiştirmiş, bu sebeple hocalarının ve talebelerinin birçoğu ders halkasına katılma şeklinde olmuştur.

Süfyân, kibarı (büyük) tâbiînden rivayet etmiştir.²³⁴ Yani Sevrî’nin hocaları Tabiî’nin ileri gelen seçkin âlimleri idi. Bu da Süfyân’ın önemli bir muhaddis olmasında etkili olan bir durum olmuştur.

Kaynaklarda Süfyân’ın ilk hocası olarak babası Saîd b. Mesrûk zikredilir.²³⁵ Ancak bu öğrenciliğin kaç yıl sürdüğü, ne şekilde ve nasıl devam ettiğine dair bilgi bulunmamaktadır. Süfyân’ın ailesi hakkında bilgi verirken babasından da bahsettiğimiz için hocaları arasında babasından ayrıca bahsetmeyeceğiz.

Biz bu çalışmamızda Tabakât ve Teracim kitaplarında adı geçen tüm hocalarından ayrı ayrı bahsetmeyeceğiz. Ancak hadis ilminde ön plana çıkmış, şöhret kazanmış hocalarından bir kaçını tanıtmakla yetineceğiz. Bazı hocalarının da sadece adlarını zikredeceğiz.

Süfyân; A‘meş , (Süleyman b. Mihrân), Abdullah b. Dînâr, Asım el- Ahvel, İbnu'l-Munkedir,²³⁶ Ebû İshak es-Sebiî, Abdulmelik b. Umeyr, Amr b. Murra ve birçok meşhur tabiîden hadis almıştır.²³⁷

231 ez-Zehebî, Siyer, VII, 230-234.

232 Mizzî, XI, 155-156.

233 ez-Zehebî, Siyer, VII, 270.

234 Nevevî, I, 222.

235 ez-Zehebî, Tezkiretü’l Huffâz, I, 204.

236 Subhi es-Salih, s.316-317.

237

Süfyân, İbn Şihab ez-Zühri’den rivayet etmemiştir. Ancak Sevrî, Medine’de kendisine yetişemediği Zühri’nin bütün birikimini, Ma’mer b. Raşid’den almıştır.²³⁸

1.9.1. A‘meş , (Süleyman b. Mihrân)

Aslen Taberîstan’ın Rey şehrinden olup çocuk yaşta Kûfe’ye yerleşmişlerdir.

Hicri 61 yılında doğmuştur. Süleyman b. Mihrân ismiyle meşhur olmuştur.²³⁹ Künyesi Ebû Muhammed el-Esedi’dir. Kûfe âlimlerinden olup kıraât, hadis ve ferâiz ilimlerinde öne çıkmıştır.²⁴⁰

Hocaları ve rivayet ettiği râvîlerden bazıları şunlardır; Zeyd b. Vehb, İbrâhim en-Nehâi, Abdurrahmân b. Ebî Leylâ, Mücahid b. Cebr, Ebû’l-Âliye er-Riyâhi, Âsım b.

Ebû’n-Necûd, Saîd b. Cübery, Kays b. Ebû Hâzim, Ebû Vâil Şakik b. Seleme ve Şa’bi’yi zikredebiliriz.²⁴¹

A‘meş ’in öğrencilerinden bazıları ise şunlardır; Ebû Hanife, Evzâî, Süfyân es-Sevrî, Saîd b. Ebî Arûbe, Şu’be, Süfyân b. Uyeyne, Abdullah b. Mübârek, Yahyâ b.

Saîd el-Kattân ve Vekî’dir.²⁴²

1300 civarında hadis rivayet eden A’meş hakkında Süfyân b. Uyeyne: “A’meş, Allah’ın kitabını en iyi kıraat eden, hadisleri en iyi hıfz eden ve feraizi en iyi bilendi”

değerlendirmesini yapar.²⁴³

Süfyân es-Sevrî: “İnsanların hâfızı dörttür, bunlar; ‘İsmail İbn Halîd, Âsım el-Ahvel, Yahyâ İbn Saîd el-Ensâri ve Abdulmelik İbn Ebî Süleyman’dır.’ ‘Babam onlarla beraber A‘meş ’i de sayardı” demiştir.”²⁴⁴

A’meş, İmam Mâlik’i görmüş ve ondan hadis rivayet etmiştir.²⁴⁵ İmam Mâlik ve Abdullah b. Ebî Evfâ’dan mürsel olarak rivayet ettiği hadislerde tedlis yapmıştır.²⁴⁶ İbni Main, A’meş hakkında ‘sika’ değerlendirmesi yapar. Nesâi, ise A‘meş ’i ‘sikatun

238 Özdirek-Çavuşoğlu, XXXVIII, 38.

239 ez-Zehebî, Siyer, VI, 226-227

240 İbn Sad, VIII, 461.

241 ez-Zehebî, Siyer, VI, 227.

242 ez-Zehebî, Siyer, VI, 227.

243 ez-Zehebî, Siyer, VI, 228

244 ez-Zehebî, Tezkiretü’l-Huffaz, I, 141.

245 ez-Zehebî, Siyer, VI, 227; Koçyiğit, Hadis Tarihi, s.214.

246 ez-Zehebî, Siyer, VI, 227.

sebtün’ olarak görür. ²⁴⁷

Nesâi, A‘meş ’in ashabını (öğrencilerini) yedi tabakaya ayırmıştır. Birinci tabakada; “Süfyân es-Sevrî, Şu’be ve Yahyâ b. Saîd el-Kattân” vardır.²⁴⁸

A’meş, hicri 148 Yılında Rebî’ul evvel ayında Kûfe’de ölmüştür.²⁴⁹

1.9.2. İbn Ebî Leylâ

Muhammed b. Abdurrahmân b. Ebî Leylâ; allâme, imam, müftî ve Kûfe kadısıdır.

Künyesi Ebû Abdurrahmân el-Ensâri el-Kûfidir.²⁵⁰ Hicri 70’li yıllarda doğmuştur.²⁵¹ Babasından ilim öğrenememiştir. Ancak babasının ilmi birikimini, abisi Abdullah b.

İsa’dan almıştır.²⁵²

Hocalarından bazıları şunlardır; Şa’bî, Nâfi, Atâ b. Ebî Rebâh, Amr b. Mürre, Atıyye el-Avf ve Kardeşi Abdullah b. İsa’dır.²⁵³

Öğrencilerinden birkaç tanesi ise şunlardır; Şu’be, Süfyân b. Uyeyne, Zâide b.

Kudâme, Süfyân es-Sevrî, Kays b. Rebiğ’dir.²⁵⁴

İbn Ebî Leylâ, daha çok fâkih kimliğiyle ön plana çıkmıştır. Huraybî, Süfyân es-Sevrî’den; “Bizim fâkihimiz İbn Ebî Leylâ ve İbn Şübrüme’dir.” dediğini duydum demiştir.²⁵⁵ Yine Huraybi Süleyman b. Seferî’n Mansur’a; “Kûfe’nin en fâkihi kimdir?’

Diye sorunca onunda, ‘Kadı İbn Ebî Leylâ’ dediğini rivayet eder.”²⁵⁶ Hadis konusunda, rivayetleri hakkında farklı görüşler vardır:

Ebû Dâvûd, Şu’be’nin: “Hıfz konusunda İbn Ebî Leylâ’ya denk birisini görmedim”²⁵⁷ dediğini söylemiştir. İclî ise: ”Fakih, sünnet sahibi, saduk ve caizul

247 ez-Zehebî, Siyer, VI, 247.

248 ez-Zehebî, Siyer, VI, 248.

249 ez-Zehebî, Siyer, VI, 245.

250 ez-Zehebî, Siyer, VI, 310.

251 ez-Zehebî, Siyer, VI, 310.

252 ez-Zehebî, Siyer, VI, 310.

253 ez-Zehebî, Siyer, VI, 310.

254 ez-Zehebî, Siyer, VI, 311.

255 İbn Ebî Hâtim er-Râziî, I, 72; ez-Zehebî, Siyer, VI, 314; Özkan, s.211.

256 ez-Zehebî, Siyer, VI, 314.

257

hadis” değerlendirmesini yapar.²⁵⁸ İbn Ebî Hatim, İbn Ebî Leylâ hakkında: “ Sıdk vasfı taşır, ancak kadılıkla meşguliyeti sebebiyle hıfzı kötüdür”²⁵⁹ tespitini yapar.

Ahmed, Yahyâ b. Saîd ‘O’nu zayıf sayardı,’ demiş. Yine Ahmed; Onun İçin

‘seyyiul hızf’ ifadesini kullanmış ve hadislerinin ‘muzdarib hadis’ olduğunu ifade etmiş, ancak “fıkhının hadislerinden daha sevimli” olduğunu söylemiştir.”²⁶⁰ Nesai; “kavi değildir” demekte, Darekutnî ise; “hıfzı kötü ve çok vehm” yapıyor ²⁶¹ değerlendirmesini yapmaktadır.

İbn Ebû Leylâ’nın hicri 148 Yılında Kûfe’de öldüğünde icmâ vardır. Emevîler ve Abbâsîler döneminde Kûfe kadılığı yapmıştır.²⁶² Kadılığa ilk olarak Kûfe emiri Yusuf b. Ömer es-Sakafî getirmiştir. Kadılıktan ayda yüz dirhem maaş almaktadır.²⁶³ Yaşadığı dönemde Kûfe’de ciddi bir etkisinin olduğunda şüphe yoktur.²⁶⁴

1.9.3. Amr b. Mürre

Amr b. Mürre b. Abdullah b.Tarık b. Haris b. Seleme b. Kâ’b b. Va’il b. Cemal b.

Kinane b. Naciye b. Murad el-Cemili el-Muradî.²⁶⁵ Amr b. Mürre Kûfe’nin meşhur hadis imamlarındandır.²⁶⁶

Abdullah b. Ebû Evfâ, Ebû Vâil, Sâid b. Müseyyeb, İbn Ebî Leylâ, Sâid b.

Cübeyr, İbrâhim en-Nehâi gibi muhaddislerden hadis öğrenmiştir.²⁶⁷

Kendisinden ise Ebû İshak es-Sebiî, A’meş, Muhammed b. Abdurrahmân b. İbn Ebî Leylâ, Süfyân es- Sevrî, Şu’be gibi bazı hadis hâfızları rivayette bulunmuştur.²⁶⁸

İbn Abbas’dan mürsel hadis rivayet etmiştir.²⁶⁹ Ahmed b. Hanbel onu tezkiye etmiş, İbn Maîn ve İbn Ebî Hatim sika olduğunu söylemiştir.²⁷⁰ Abdurrahmân b. Mehdî;

258 ez-Zehebî, Siyer, VI, 312.

259 ez-Zehebî, Siyer, VI, 312.

260 ez-Zehebî, Siyer, VI, 311.

261 ez-Zehebî, Siyer, VI, 312.

262 İbn Sa’d, VIII, 478.

263 ez-Zehebî, Siyer, VI, 312.

264 Özkan, s.211.

265 İbn Hacer, VIII, 102; ez-Zehebî, Siyer, V, 196.

266 ez-Zehebî, Siyer, V, 196; İbn Hacer, VIII, 102.

267 ez-Zehebî, Siyer, V, 197.

268 ez-Zehebî, Siyer, V, 197; İbn Hacer, VIII, 102.

269 ez-Zehebî, Siyer, V, 197.

270 ez-Zehebî, Siyer, V, 197; İbn Hacer, VIII, 102.

“ Kûfe’nin hâfızı dörttür; Amr b. Mürre, Mansur, Seleme b. Küheyl ve Ebû Husayn’dır”

271demektedir.

Ahmed b. Hanbel, Amr b. Mürre’nin 116 yılında öldüğünü belirtmiştir. Ancak bazı rivayetlerde de 118 yılında öldüğü bilgisi vardır.²⁷²

1.9.4. Ebû İshak es-Sebiî

Amr b. Abdullah b. Alî el-Hemadâni el-Kûfi; hâfız, Kûfe şeyhi, âlim ve muhaddistir.²⁷³ Şerik, Ebû İshak’ın; “Hz Osman’ın halîfeliğinin ikinci yılında doğdum, Alî b. Ebî Talîb’i gördüm”²⁷⁴dediğini rivayet eder. Bu rivayetten anlaşıldığına göre Ebû İshak hicri 34 yılında doğmuştur.

Muâviye b. Ebî Süfyân, Adiy b. Hatim, İbn Abbas, Berâ b. Azîb, Zeyd b. Erkam, Abdullah b. Amr b. As gibi sahabelerden ve Mesrûk b. Ecdâ, Dahhâk b. Kays, Amr b.

Şürahbil gibi tâbiîn âlimlerinden rivayette bulunmuştur.²⁷⁵ Alî b. el-Medînî 300 veya 400 hocadan faydalandığını ve bunlardan yetmiş-sekseninden sadece kendisi rivayette bulunduğunu anlatmıştır.²⁷⁶ Otuz sekiz sahabeden hadis dinlediği rivayet edilmiştir.²⁷⁷ Çok kimseden rivayet etmesi sebebiyle İbn Ebî Hâtim er-Râzî onu Zührî’ye benzetmiştir.²⁷⁸

Ebû İshak es-Sebiî’den hocası Muhammed b. Sirin, akranlarından da Zührî ve Katâde b. Diâme rivayette bulunmuştur. Ayrıca Mansur, A‘meş , Süfyân es-Sevrî, Şu’be b. el-Haccâc, oğlu Yunus b. Ebû İshak, Süfyân b. Uyeyne gibi muhaddisler, Ebû İshak es-Sebiî’nin öğrecilerinden bazılarıdır.²⁷⁹

Yahyâ b. Maîn ; “Ebû İshak’ın en güvenilir râvîleri Şu’be ve Süfyân es-Sevrî’dir”²⁸⁰ demiştir. Ebû Zür’a: “Ebû İshak’ın ashabında en esbet olanlar Süfyân, Şu’be ve İsraildir. Onların içinde Süfyân bana daha sevimlidir. Hadislerin isnadında ve

271 ez-Zehebî, Siyer, V, 199.

272 ez-Zehebî, Siyer, V, 199.

273 ez-Zehebî, Siyer, V, 392.

274 ez-Zehebî, Siyer, V, 392; İbn Hacer, VIII, 63.

275 ez-Zehebî, Siyer, V, 392.

276 ez-Zehebî, Siyer, V, 394; Ali Osman Koçkuzu, “Ebû İshak Es-Sebiî”, İslam Ansiklopedisi, TDVY. X, İstanbul 1994, 170-171.

277 ez-Zehebî, Siyer, V, 394.

278 ez-Zehebî, Siyer, V, 394; Koçkuzu, X, 170-171.

279 ez-Zehebî, Siyer, V, 392.

280

metinde Şu’be’den daha hâfızdır”²⁸¹ değerlendirmesini yapmıştır. Ahmed b. Ubâde, Ebû Dâvût et-Tayalîsi’nin şöyle dediğini rivayet eder: “Biz hadisi dört kişiden aldık. Bunlar;

‘Katâde, Ebû İshak, A’meş ve Zührî’dir.’ ‘Katade ihtilafları, Zührî isnadı,’ ‘Ebû İshak ise İbn Mes’ud’un hadislerini,’ ‘A‘meş ’te bunların hepsini biliyordu.”²⁸² Süfyân es- Sevrî, hocalarına işaret ederek, Ebu İshak es-Sebi‘î ve Şa‘biî hakkında “meşâyıhımız”

tabirini kullanmaktadır.²⁸³

Ebû İshak es-Sebiî’nin sika ve hüccet olduğunda şüphe yoktur. Hıfzında da değişiklik olmamıştır.²⁸⁴ Ahmet b. Hanbel ve Yahyâ b. Maîn, O’na sika demişlerdir.²⁸⁵

Yahyâ b. Saîd el-Kattân, Ebû İshak’ın hicri 127 yılında Kûfe’de öldüğünü söylemiştir.²⁸⁶

1.9.5. İbnü’l-Mu’temir

Mansûr b. el-Mu'temir b. Abdillah Ebû Attâb, es-Sülemî, el-Kûfî (öl. 132 H.)²⁸⁷ Künyesi Ebû Attâb’dır.²⁸⁸ Ebû Vâil Şakik b. Seleme, İbrâhim-i Nehaî, Ebu'd-Duhâ, Saîd b. Cübeyr,²⁸⁹ Hasan-ı Basrî,²⁹⁰ gibi pek çok âlimden rivayet etmiştir. İbnü’l-Mu’temir’den ise; Eyyûb es-Sahtiyânî, Süfyân es-Sevrî, Şu'be, Ma’mer b. Râşid, İbrâhim b. Edhem, Fudayl b. Iyaz, Zâide b. Kudâme, gibi pek çok hadis otoriteleri rivayette bulunmuştur. Övgülere mazhar olmuş bir hadis otoritesidir.²⁹¹

Abdurrahmân b. Mehdî: “Kûfe’de Mansur’dan daha hâfızı yoktur”²⁹² demiştir.

Ebû Bekir b. Ebî’l Esved, İbn Mehdi’nin: “Kûfe’de dört kişiden daha esbeti yoktur.

Bunlar: ‘Mansur, Husayn, Seleme b. Kühyl ve Amr b. Mürre’dir.’ ‘Mansur hepsinden daha esbettir”²⁹³ dediğini duydum demiştir. Yahyâ b. Maîn : “Mansur’un hadislerini Süfyân es-Sevrî’den daha iyi bilen yoktur”²⁹⁴değerlendirmesini yapar. Ahmed b.

281 İbn Ebî Hâtim er-Râziî, I, 66.

282 ez-Zehebî, Siyer, V, 401.

283 Özkan, s.209

284 ez-Zehebî, Siyer, V, 392.

285 ez-Zehebî, Siyer, V, 399.

286 ez-Zehebî, Siyer, V, 399.

287 İbn Hacer, X, 312.

288 İbn Sa’d, VIII, 456.

289 ez-Zehebî, Siyer, V, 402

290 İbn Hacer, X, 312.

291 ez-Zehebî, Siyer, V, 403; Yatkın, I, 22.

292 ez-Zehebî, Siyer, V, 403.

293 ez-Zehebî, Siyer, V, 404.

294 Hâtib el-Bağdâdî, Tarih, X, 238; ez-Zehebî, Siyer, V, 404.

Abdullah el-İclî: “Mansûr Kûfe’nin en esbetidir”²⁹⁵demeştir. Mansur hadisleri birbirine karıştırmaz ve tedlis yapmazdı.²⁹⁶

Mansur, bazı rivayetlerde hicri 132, bazılarında da 133 yılında öldüğü söylenmiştir.²⁹⁷

Buraya kadar Süfyân’ın sadece Kûfe’deki hocalarından beş tanesini tanıttık.

Diğer hocalarından bazılarının da sadece isimlerini zikredeceğiz. Zehebî, Süfyân’ın 130 tâbiîn âlimiyle görüştüğünü nakletmiş. Ayrıca yaklaşık 600 kişiden de ilim öğrendiğini kaydetmiştir.²⁹⁸

Süfyân es-Sevrî, Mekke’de Amr b. Dinâr ve İbn Cüreyc’e öğrencilik yaptı.

Medine’de ise; Abdullah b. Dinâr, Ebü’z-Zinâd, Rebia b. Ebî Abdurrahmân ve Yahyâ b. Saîd el-Ensâri. Ca’fer Sâdık’a öğrencilik yaptı. Sevrî, Basra’da ise Eyyûb es-Sahtiyâbi, Âsım el-Ahvel, Abdullah b. Avn, Osman el-Bettî. Dımaşk’ta el-Evzâî’den faydalanmıştır.²⁹⁹

Süfyân, daha önceki satırlarda belirttiğimiz gibi Zührî’nin bütün birikimini öğrencisi Ma’mer b. Raşit’ten aldığını ifade etmiştir.³⁰⁰

Süfyân’ın tüm hocalarını ayrı ayrı tanıtmaya çalışmak tezimizin amacı olmamakla beraber yine de tanıtmaya çalışsak belki onlarca sayfa tutar. Ancak Süfyân’ın hadis iminde ve diğer ilimlerde faydalandığı hocalarından önemlilerinin adlarını zikretmekle yetineceğiz.

Süfyân’ın hocalarından bazıları şunlardır:

Ebû İshak eş- Şeybânî³⁰¹

Ebû Vâil Şakîk b. Seleme El-Esedî El-Kûfî Hammâd b. Ebî Süleyman³⁰²

Müslim Ebû İsmaîl el-Kûfî³⁰³

295 ez-Zehebî, Siyer, V, 406.

296 ez-Zehebî, Siyer, V, 407.

297 ez-Zehebî, Siyer, V, 407-408.

298 ez-Zehebî, Siyer, VII, 234.

299 Özdirek - Çavuşoğlu, XXXVIII, 23.

300 Özdirek - Çavuşoğlu, XXXVIII, 38.

301 Mizzî, XI, 161; İbn Hacer, IV, 111.

302

Âsım b. Behdele³⁰⁴

Şa'bî Âmir b. Şerâhîl El-Kûfî Abdullah b. Şübrüme³⁰⁵

Muhammed b. Abdurrahmân İbn Ebî Zîb³⁰⁶

Belgede SÜFYÂN ES-SEVRÎ VE HADİS İLMİNDEKİ YERİ. Harun DURSUN (sayfa 47-54)