EHL-İ HADİS-EHL-İ REY VE SÜFYÂN ES-SEVRİ

yapanlardan bazıları, Süfyân b. Uyeyne, Süfyân es-Sevrî ve İbn Ebî Zi'b gibi Mâlik'in hadîs aldığı şeyhlerine varan senetler tespit etmişlerdir.⁹⁶⁵

2.9.5. Muhtelifu’l Hadis

Süfyân, muhtelifu’l hadis konusunda da başarılı bir muhaddistir. Bu konu, Zafer Ahmet Tahanevi’nin, Yeni Usu’l-i Hadis kitabında şöyle anlatılır: “Cenâb-ı Hakk Ebû Hanîfe ve Süfyân es- Sevrî vasıtasıyla hadîslerin tearuz ve rivayetlerin ihtilâfı sebebiyle râvîye arız olan şaşkınlık ve kararsızlıklardan (hayret ve ızdırâbât) kurtardı. O ikisi, buna hadîsler arasındaki vech-i tevfîki gösteriyorlar, hangisinin mukaddem, hangisinin muahhar olduğunu bildiriyorlar, ayrıca onlarda maksûd olan mânâyı da beyân ediyorlardı.”⁹⁶⁶

b. Temel uğraşları itibariyle hadis mütehassısı olmakla birlikte, tefakkuh etmiş olanlar ki bunlara, Saîd b. el-Müseyyeb, Zührî, Sevrî, Mâlik, Evzâî, İbn Uyeyne, Şafiî gibi Alîmler örnek verilebilir. Bunları ehl-i hadis fukahası olarak da isimlendirmek mümkündür.⁹⁶⁷

Yukarıdaki tasnifin dışında, Hayrettin Karaman da ehl-i hadis ve ehli reyi tasnif etmiş ve Süfyân’ı mutedil reyciler arasında saymıştır. Sahabe devrinde daha çok muhit, üstad ve malzeme farkına dayanan bir gruplaşma görmüştük: Hicâzlılar ve Irakılılar şeklinde olduğu gibi.

Abbasîler devrine girerken fukahâ arasında bir prensip ihtilâfı baş gösterdi: Hadis ve re'ye verilecek yer ve değer ile ilgili olan bu ihtilaf uzun zaman devam etmiş ve karşımıza dört grup çıkarmıştır:

a) Tamamen Kitaba ve re'ye dayanan, sünneti hüccet kabul etmeyen “müfrit reyciler”. Basra mutezilesi veya havaric olduğu tahmin edilen bu grubun zamanla mümessili kalmamıştır. Fikirlerini ve delillerini İmam Şafiî'nin kitaplarından öğreniyoruz.

b) Mutedil reyciler: Bunlar sünneti reddetmez, onu da hüccet olarak kabul ederler;

ancak hadîsin sıhhati üzerinde titiz davranır, rivayetinden çekinirler. Buna mukabil kıyas, istihsan, maslahat gibi re'ye dayanan yollarla hüküm ve fetva vermekten çekinmezler, farazi meseleler üzerinde de dururlar. Ayrıca üstad müçtehitlerin sözlerini esas alarak bazı yeni problemlerin hükümlerini onlardan çıkarırlar.

İbn Ebî-Leylâ (v. 148/765). Ebû-Hanîfe (v. 150/767), Rabî'atürra'y (v. 136/753), Züfer (v.158/755), Evzâ'î (v.176/792), Süfyân es-Sevrî (v. 161/778), Mâlik (v.

179/795), Ebû Yûsuf (v. 182/ 798), Muhammed (v. 189 805), Osman el-Bettî (v.

145/760) bu grup içinde yer almaktadadır.

c) Müfrit eserciler:

d) Mutedil eserciler.⁹⁶⁸

Hadis ve rey ekolleri arasındaki fark:

967 Chamntı Tsılıgkır, Hadis Rivayetinde Fakih Ravinin Rolü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2008, s.10.

968 Karaman, s.176-177; Eser: Rasûlullah'ın hadisleri ile sahabe ve tâbiîn fetvalarıdır; Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, s.72.

a)Hadis Ehlinin Özellikleri:

1.Re’y ve kıyastan hoşlanmazlardı;

a. Gerek Saîd b.el-Müseyyeb, İbrâhim ve Zühri, gerek İmam Mâlik ve Süfyân dönemlerinde ve gerekse daha sonraki devirlerde, ulema arasında re’ye dalmayı hoş görmeyen, zaruret olmadıkça fetva ve istinbata yanaşmayan, en büyük gayeleri Rasulullah (s.a.v)’ın hadislerini rivayet etmek olan insanlar her zaman için vardı.⁹⁶⁹

b. “Dinde Cidal ve Tartışmanın Zemmi” başlığı altında ehl-i hadisin dinde cidal ve tartışmadan kaçınmasının hadislerden delillerini de zikreden Ebû Bekir Muhammed b. Hüseyin el-Âcurrî (ö. 360-970) şöyle demektedir: “Tâbiîn ve sonraki ilim ehli bu hadisleri işittikleri zaman dinde cidâl ve tartışmaktan uzak durdular. Müslümanları da cidâl ve tartışma hususunda uyararak sünnetlere sarılmalarını, ashabın yolunu takip etmelerini emrettiler. Bu, hak yolunda olanların takip ettiği metottur.”Acurri daha sonra Mâlik b.Enes, Evzaî, Süfyân es-Sevrî, Abdullah b. Mübârek, Şâfiî, Ahmet b. Hanbel, Kâsım b. Sellâm ve daha başka âlimlerin de bu anlayışta olduklarını belirtmektedir.⁹⁷⁰

İbn Kuteybe (ö.276/889), daha sonraki mezhep tarihçilerinin Hadis Ehli’nden saydığı el- Evzâî (ö.157/773), Süfyân es- Sevrî (ö.161/777), Mâlik b. Enes (ö.179/795) gibi isimleri, Ebu Hanife ile birlikte, “Ashâbu’r-Rey’e” dâhil etmiştir. Buna göre, İbn Kuteybe’nin, bütün müctehidleri Ashâbu’r-Rey, hadis rivayetiyle uğraşıp fıkıh sahasında pek tanınmayan herkesi de Ashâbu’l-Hadis olarak tanımladığını söylemek mümkündür.⁹⁷¹

Süfyân es-Sevrî (ö.161/777)’nin, üç defa vurgulayarak : “Din âsârdan ibarettir, re’yle din olmaz.”⁹⁷² Sözlerin Süfyân’ın ehl-i hadis ve ehl-i rey tartışmasında nerede durduğu konusunda ipucu vermektedir.

Şehristânî ise (v.584/1153), Mâlik, Şafîî, Süfyân, Ahmed b.Hanbel ve Ebû Dâvud’un mensuplarını ehl’i hadis, Ebû Hanife ve mensuplarını ise ehl-i rey olarak tespit etmiştir.⁹⁷³

Oysa klasik mezhepler tarihçilerinin en önemlilerinden Şehristânî (ö.548/1153), Ashâbu’l-Hadis ve Ashâbu’r-Rey’i, tamamen fıkhî oluşumlar olarak değerlendirmiş ve

969 Dihlevi, I, 438.

970 Yücel, s.89

971 Özpınar, s.63.

972 Özpınar, s.74.

973

bu grupları tanımlamasında, fıkhî meselelerde hadis veya kıyas kullanmalarındaki metot farklılıklarını esas almıştır. Bu sebeple o, Ashâbu’r-Rey tabirini, Ebu Hanife (ö.150/767) ve ashâbı, ya da, Ehl-i Irak karşılığı olarak kullanırken, Ashâbu’l-Hadis’i, aynı zamanda Ehli Hicaz da denilen, Mâlik (ö.179/795), Şafiî (ö.204/819), Sevrî (ö.161/777), Ahmet b.Hanbel (ö.241/855) ve Dâvud b. Alî (ö.270/883) ile bunların ashabı için kullanmıştır. Bunun sebebini ise: ”Onlar (Ashâbu’l-Hadis), hadis tahsiliyle, haberleri nakletmekle ve hükümleri naslara dayandırmakla meşgul olup, bir haber yahut bir eser buldukları müddetçe kıyas-ı celi’ye (açık-belirli) veya hafi’ye (kapalı) başvurmadıkları için, bu şekilde isimlendirilmişlerdir demek suretiyle açıklamıştır.⁹⁷⁴

Ashâbu’l-Hadis hareketi mensupları, çok az istisnayla, biraz önce bahsedilen ilim anlayışlarının da gereği olarak, re’y ve bunun uzantıları olan kıyâs, istihsân, maslahat gibi prensiplerden kaçınmışlar ve bunları kullananlara cephe almışlardır. Çünkü bunlara göre din, ancak âsâr iledir ve dini bilginin kaynağı asla başkası olamaz. Süfyân es-Sevrî (ö.161/777)’nin, üç defa vurgulayarak: ”Din âsârdan ibarettir, re’yle din olmaz”

şeklindeki ifadesi, bu anlayışı formüle eder niteliktedir. el-Evzâî (ö.157/733) de, bir nasihatında ifade ettiği: “İnsanlar seni kabul etmeseler de, selefin âsârına sarıl, İnsanların re’ylerinden sakın”sözüyle, Ashâbu’l-Hadis’in ilk dönem temsilcilerinden biri olarak, re’y konusundaki tutumunu ifade etmiştir.⁹⁷⁵

Şehristânî’nin “Ashâbu’l-hadis” içerisinde Süfyân es-Sevrî’yi (ö. 161/777) örnek olarak göstermesi, İbn Kuteybe’nin ise Ehl-i rey içerisinde Sevrî’ye yer vermesi de benzer bir durumdur. Dolayısıyla Ehl-i hadisi yalnızca bir fıkıh ekolü olarak görmek bu ifadenin yanlış anlaşılmasına sebebiyet verecektir. Zira her bir âlim gerektiği kadar rey kullandığı gibi, hadislerden de asla müstağni kalmamıştır. Bu yüzden hadisi kullananlar ve onunla amel edenlere Ehl-i hadis denemeyeceği gibi, ictihad edip reylerini kullanan bazı âlimler de Ehl-i reye nispet edilemez. Nitekim Muhammed b. Zehra, Ehl-i reyin sadece reyini kullandığı, Ehl-i hadisin nakilden başka bir şey yapmadığı iddiasını bu sözleriyle çürütmektedir.⁹⁷⁶

Ehl-i Rey ve Ehl-i Hadis tartışmaları fıkha dayalı hadislerin toplanmasına sebeb olmuştur. Bu konuyu Ömer Özpınarın şu tespitiyle anlatalım: “Meşhur kullanım olarak

974 Özpınar, s.64

975 Özpınar, s.74.

976 Ahmet Özer, Ehl-i Hadisin Red Literatürü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008, s.29.

sünen şeklinde adlandırılan ve hadîslerin fıkıh bâblarına göre tedvin ve tasnif edildiği edebiyatın, hicrî II. asırda Hicaz bölgesindeki genel adı muvatta'dır. Eldeki bilgilerden, bu tür hadîs edebiyatına ait ilk ürünlerin, tasnif döneminin başlangıcı kabul edilen hicretin ikinci asrının ortalarında veya biraz daha önce tasnif edildikleri anlaşılmaktadır. Bu türün ortaya çıkmasında, sünenler de olduğu gibi, Irak'ta Ebû Hanîfe (v. 150/767) önderliğinde tedvin edilen "re'ye dayalı fıkıh anlayışına karşı oluşan tepkinin" etkili olduğu tespiti yapılmaktadır. Iraklı fakihlerin, fıkhın kaynağı olarak kıyâsa başvurmaları, Evzâî, Süfyân es-Sevrî ve Mâlik gibi hadîse dayalı fıkhı savunan Hicazlı muhaddis fakihlerini harekete geçirmiş; böylece hüküm istinbatında kullanılmak üzere, fıkhî hadîsleri tasnif etmişlerdir .”⁹⁷⁷

Süfyân’ın ehl-i reyden mi yoksa ehl-i hadisten mi? Olduğuna dair çeşitli görüşleri yukarıda verdik. Süfyân’ın ehl-i reyden olduğunu söyleyenler de, ehl-i hadisten olduğunu söyleyenler de kendi bakış açılarından haklıdırlar. Eğer ehl-i reyden sayılmak Kur’an ve Sünnetten hüküm çıkarmak ise bize göre o, ehl-i reydendir. Buna mukabil ehl-i hadisten olmak, hadis tahsil etmek, hadis rivayetinde titiz davranmak, râvîlerin tenkidinde isabetli olmak, hüküm istinbatında sünnetten faydalanmak ise Süfyân’ı ehl-i hadisten sayabiliriz. Bize göre Süfyân her iki eğilimi de kendisinde birleştiren bir âlim ve muhaddistir.

977

SONUÇ

Süfyân es-Sevrî, hicri (97-161) Yılları arasında yaşamış Kûfe’li bir âlimdir. Tebe-i TabTebe-iînden olup künyesTebe-i Ebû Abdullah’dır. HadTebe-is öğrenTebe-imTebe-inTebe-i Tebe-ilk olarak babasından almıştır. Babası Said b. Mesrûk Kûfe’nin tanınmış muhaddislerindendir. Kütüb-i Sitte’de rivayetleri bulunan bir âlimdir. Süfyân’ın kardeşleri Ömer b. Said ve Mübarek b. Said de sika ravilerdendirler. Aynı zamanda iki kardeşi de Süfyân’ın öğrencisidir.

Süfyân hakkında ta’dil ifadeleri hayli çoktur. Onun hakkında sika, sebt, seyyidü’l hıfz, hadiste emi’ru’l mü’minun ve hafız gibi ta’dıl lafızları kullanılır.

Hadislerinin çokluğu konusunda birçok rivayet vardır. Aynı zamanda vera ve zühd sahibi olup, fakih ve müfessir olan bir âlimdir. Abdullah b. Mübârek, bin yüz şeyhten hadis yazdığını, bunların arasında Süfyân’dan daha sika birini görmediğini söyler. Süfyân’dan daha hafızını görmedim şeklindeki değerlendirmelerden onun hıfzının ne kadar kuvvetli olduğu anlaşılmaktadır.

A’meş, İshak b. es-Sebiî, Abdullah b. Dinar, Amr b. Dinar, İbn Ebî Leyla hocalarından bazılarıdır. Ona öğrenci olanlar arasında ise Süfyân b. Uyeyne, Yahya b.

Said el-Kattan, Abdurrahman b. Mehdi bulunmaktadır. Hocaları ve öğrencileri çoktur.

Hocalarının ve öğrencilerinin çok olması onun fazla yolculuk yapmasından kaynaklanmaktadır. Süfyân gittiği her yerde ders halkası oluşturmuş ve hadis dersleri yapmıştır.

Kendisine Abbasi halifesi Mansur tarafından kadılık teklif edilmiş, bu teklifi kabul etmemiş ve Hicri 150 yılından sonra Kûfe’den ayrılmış ve birdaha da Kûfe’ye geri dönememiştir. İdarcilerle arası iyi olmamıştır. Kûfe’den ayrıldıktan sonra yöneticilerden kaçarak hayatını sürdürmüş, hatta onların maaş bağlatmalarına bile razı olmamıştır. Kûfe’den çıktıktan sonra yakalanmamak için sürekli yer değitirmek zorunda kalmıştır. Mekke, Yemen, Basra gibi birçok şehre gitmek zorunda kalmıştır. Özellikle Kûfe’den ayrıldıktan sonra ekonomik sıkıntı çekmiştir. Bazen kervanlarda çalışmak zorunda kalmıştır. Basra’da hurma bahçesinde çalışmak zorunda kalmıştır.

Süfyân, hadiste olduğu gibi fıkıh ve tefsir ilimlerinde de otorite olan bir âlimdi.

Yaklaşık hicri beşinci asra kadar devam eden bir mezhep imamı olması, Süfyân’ın fıkıh ilmindeki yerini gösteren en önemli göstergedir. Günümüze ulaşan tefsiri onun tefsir ilmindeki konumuna işaret etmektedir. Süfyân, zühd sahibi bir zâhiddir. Sevrî; “zühdü”,

yeme, içme gibi salt maddi şeylerden uzaklaşma olarak görmez, aksine dünya malını ümit etmeme ve ölümü ummak olarak görür. Eserleri arasında Câmiu’l-Kebir ve el-Câmiu’s-Sagir adlı kitapları günümüze ulaşmamıştır. Kitâbu’t-Tefsîri’l-Kur’an adlı eseri günümüze ulaşan tek eseridir.

Süfyân hadis uyduranlara karşı: “"İsnad mü'minin silahıdır. Yanında silahı olmayan bir mü'min ne ile savaşacaktır?" diyerek isnadın önemine işaret eder. Hadis uyduranlarla mücadele de: “Râvîler yalan söylemeye başladıklarında biz, onlara karşı tarihleri kullanmaya başladık” sözüyle hadis uyduranlara karşı tarih ilminin kullanılmasının önemini ortaya koyar. Süfyân es-Sevrî, görüşünün propagandasını yapan, başkalarını kendi mezhebine çağıran bid’atçıların rivayetini reddeder. Süfyân:

“Ben size bir hadis rivayet ettiğim zaman bilin ki, ben onu ancak mana ile rivayet ederim” diyerek mana ile rivayete cevaz vermektedir.

Süfyân râvî tenkidindeki tutumunu: “Allah’a yemin olsun ki o yalancının biridir.

Eğer ondan bahsetmemek helâl olsaydı adını bile ağzıma almazdım”⁹⁷⁸ demek süretiyle âlimlerin râviler hakkında yaptıkları tenkidin amacını açıklamıştır. Yahyâ b. Saîd el-Kattân şöyle demektedir: “Süfyân es-Sevrî, Şu’be, Mâlik ve İbn Uyeyne’ye: ‘Bir kimse hadiste sika olmaz da, birisi onun hakkında bana sual sorarsa ne yapmalıyım?’ diye sordum. Onlar da: ‘Onun sika olmadığını haber ver” dediler.⁹⁷⁹ Bu cümlelerden de anlaşılmaktadır ki Süfyân es-Sevrî, râvîlerin eksikliklerini ve hatalarını ortaya koymanın dinen sakıncalı bir durum olarak görmediğini söylenebiliriz.

Süfyân’ın, ehl-i hadis ve ehl-i rey tartışmasında hangi tarafta olduğu konusunda, konuya nereden baktığımız önemlidir. Eğer ehl-i reyden sayılmak Kur’an ve Sünnetten hüküm çıkarmak ise bize göre o, ehl-i reyden olduğunu söyleyebiliriz. Buna karşılık ehl-i hadisten olması demek, hadis tahsil etmek, hadis rivayetinde titiz davranmak, râvîlerin tenkidinde isabetli olmak, hüküm istinbatında sünnetten faydalanmak ise Süfyân’ı ehl-i hadisten sayabiliriz. Bize göre Süfyân her iki eğilimi de kendisinde birleştiren bir âlim ve muhaddistir.

Süfyân’ın hadiste ve sünnette imam olduğu konusuna gelince, onun hıfzının kuvvetli olması, hadislerinin çok olması, gibi sebepler hadiste imam olduğuna işaret

978 İbn Hibbân, Mecrâhîn, I, 21; Kandemir, Mevzû Hadisleri Tanıma Yolları, s.98; Yücel, s.71; Karahan, s.203.

979

eder. Süfyân es-Sevri’nin, hadisleri sadece rivayet etmekle kalmayıp aynı zamanda gerektiğinde onlardan hüküm istinbatında bulunması, müctehid ve fakih olup, müstakil fıkhî bir mezhep sahibi olması gibi özellikleri dikkate alınırsa onun sünnette imam olduğunda şüphe yoktur.

BİBLİOGRAFYA

Ali Arşî, İmtiyaz, Tefsiru’s-Süfyâni’s-Sevrî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.

Akyüz, Ali, “Abdürrezzâk es-San’ânî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL, TDVY, İstanbul 1988.

Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İFAV Yayınları, İstanbul 2009.

--- “Hadis Rivayetinde Yazının Kullanımı ve Güvenilirliği”, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.

Aykul, Abdulmuid, Süfyân es-sevrî ve Ceza Hukukuna İlişkin Görüşleri,

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.

Akdokur, Fatma, “Tehzibu’l-Âsâr” Bağlamında et Taberî’nin Hadisçiliği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.

Ahmet Naim, Sahîh-i Buhârî Muhtasarı Tecridi Sarih Tercümesi, I-XII, (5. Baskı), Ankara 1979.

Boyunağa, Ahmet Yılmaz, Tebliğinden Günümüze İslam Tarihi, Akabe Biat Yayınevi, İstanbul 1993.

Buhârî, Muhammed b. İsmail b. İbrâhim, et-Târîhu’l Kebir, I-XII, Daru’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 1986.

---, Sahih-i Buhâri Tecrid-i Sarih Muhtasarı, I-IV, (Çev. Konyalı Mehmed Vehbi), Bâb-ı Âli’de Sabah Neşriyatı, İstanbul 1966.

Canan, İbrâhim, “Hz Peygamberin Yanılması”, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.

Cerrahoğlu, İsmail, “Süfyân b. Sa’id es-Sevrî ve Tefsiri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII, Ankara 1972.

Çakan, İsmail Lütfi, Hadis Edebiyatı, İFAV Yayınları, (6. Baskı), İstanbul 2008.

---, Hadis Usulü, İFAV Yayınları, (7. Baskı), İstanbul 2010.

Çap, Sabri, Hadis İlminde Merfû-Mevkuf İliskisi, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2008.

Demir, Mahmut, Fezailu’s Sahabe Rivayetleri Bağlamında Şii-Sünni İhtilafının Sünni Hadis Rivayetine Yansımaları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi ), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2010.

Dihlevi, Şah Veliyyullah, Hüccetullahi’l-Bâliğâ-İslam Düşünce Rehberi, I-II, Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı, (Çev. Mehmet Erdoğan), İstanbul 2003.

Doğan, Mehmet, Büyük Türçe Sözlük, Gerçek Hayat Dergisinin Hediyesi, İstanbul trs.

Dülber, Hatice, İbn Kuteybe ve Hadis Anlayışı, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2008.

Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdullah el-İsfehâni, Hilyetü’l-Evliya ve Tabakatu’l Esfiya, I-XI, Da’ru’l Fikr, Beyrut 1996.

Ebû Zehv, Muhammed, Hadis ve Hadisçiler, (Çev. Selman Başaran-M.Alî sönmez), Ensar Neşriyat, İstanbul 2007.

el-A’zamî, Muhammed Mustafa, İlk Devir Hadis Edebiyetı, (Çev. Hulûsi Yavuz), İz Yayıncılık, İstanbul 1993.

el-Cezerî, İbnü’l Esir el-Cezerî, İzzüddîn Ali b. Muhammed, el-Lübâb fî Tehzîbu’l Ensâb, I-III, Mektebetü’l Müsennâ, Bağdat, trs.

el-İcli, Ahmet b. Abdullah el-Kûfî, Ma’rifetu’s-Sikat, I-II, Thk, Alim Abdu’l-Azim el-Bestevî, Matbaatu’l Medenî, Kahire trs.

Ergün, Mehmet - Kuzuk, Mustafa, “Süfyân es- Sevrî’nin, Halife Hârûn-ur Reşid’e Meşhur cevabi Mektubu”, DİB Dergisi, Temmuz-Ağustos 1971, X, Sayı, 110-111.

er-Ramehürmüzî, el-Hasan b. Abdirrahman, el-Muhaddisu’l-Fasıl Beyne’r-Râvî ve’l-Vaî, Thk. Muhammed Accac el-Hatîb, Daru’l-Fikr, Beyrut 1404/1984.

et-Tehânevî, Zafer Ahmet, Yeni Usûl-i Hadis, (Çev. İbrâhim Canan), Silm Matbaası, İzmir 1982.

Eziz, Cumayev, Ameli Konuların Dayandığı Hadisler Açısından Mâlik-Buhârî Mukayesesi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bursa 2005.

Göktaş, Mustafa, Hadis Râvîsinin Fazileti Hakkındaki Rivâyetlerin Değerlendirilmesi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.

Hasan, Hasan İbrâhim, Siyasi-Dini-Kültürel İslam Tarihi, I-XIV, (Çev. İsmail Yiğit-Sadrettin Gümüş), (2. Baskı), Kayıhan Yayınevi, İstanbul 1987.

Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî, el-Kifâye fi-İlmi’r Rivaye, Dâiretü’l Mearifu’l Osmaniye, Haydarabad h.1357.

---, Tarihu Bağdat, Dâru’l Arabi’l İslâmiyye, Tahkîk, Beşşâr Avvâd Mağruf, Beyrut h.1422.

Hatiboğlu, İbrâhim, “Şu’be b. Haccâc”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDVY, İstanbul 2010.

Işık, Mükremin, Ebu Dâvût et-Tayalîsi ve Müsnedi, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Çukurova Üniverstesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Adana 2008.

İbn Ebî Hâtim er-Râziî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Ebî Hâtim er-Râziî, Takdimetü’l-Mağrife Kitâbu Cerh ve Ta’dil, I-IX, Da’ru Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 1952.

İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Hacer Ebu’l-Fadl el-Askalânî, Tehzibu’t-Tehzib, I-XII, Matbaatu Meclisi Dâiretü’l- Maârifi ve’n- Nizâmiyye, Haydarâbad h.1325.

İbn Hallikan, Ebu’l-Abbas Şemsüddin Ahmed Muhammed b. Ebi Bekir, Vefeyâtu’l-A’yân ve Enbâu Ebnâi’z-Zaman, I-VIII, Thk. İhsan Abbas, Daru Sadır, Beyrut trs.

İbn Hibbân, Muhammed b. Ahmed Ebû Hatîm el- Bustî, Mecruhîn mine’l-Muhaddisîn ve’d Duafâi ve’l Metrukîn, I-III, Thk, Mahmud İbrâhim Zeyad, Da’ru’l Ma’rife, Beyrut 1992.

--- Kitâbu’s-Sikat, I-X, Dairetü’l Mearifu’l Osmaniye, Hindistan Eğitim Bakanlığı, Haydarabat 1980.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe el-Kûfî, el-Meârif, (4.

Baskı), Dâru’l Meârif, Kahire h.1119.

İbn Nedim, Muhammed b. İshak Ebu’l-Ferec, el-Fihrist, Dâru’l-Ma’rife, Beyrut 1978.

İbn Sad, Muhammed b. Sa’d b. Mizzî, Kitâbu’t-Tabakâti’l-Kübrâ, I-XI, Thk. Alî Muhammed Ömer, Mektebetü’l- Hancı, Kâhire 2001.

İbn Salah, Ebû Amr Osman b. Abdurrahman eş-Şehrûzârî, Ulumu’l-Hadis, Thk, Nurettin Itr, Daru’l-Fikr, Beyrut 1986.

Kandemir, Yaşar, Mevzu Hadisler -Menşeî Tanıma Yolları Tenkidi-, Elif Matbaazılık, Ankara 1975.

---, “Sahihayn’e Yöneltilen Tenkidlerin Değeri”, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.

Kanbaş, Mahmut Sami, İlk Üç Asırda Muhaddislerin Meslekleri ve Geçim Kaynakları, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2007.

Karabulut, Fuat, Süfyân b. Uyeyne ve Hadis İlmindeki Yeri, (Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2007.

Karahan, Abdullah, Hadis Râvîlerinin Güvenirliliği, Sır Yayıncılık, İstanbul 2005.

Karaman, Hayrettin, İslam Hukuk Tarihi, Nesil Yayınları, İstanbul 1989.

Kazıcı, Ziya, İslam Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi, Kayıhan Yayınları, İstanbul 1999.

Kırbaşoğlu, Hayri, İslâm Düşüncesinde Hadis Metodolojisi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2000.

---, “Hadis İlminde Metodoloji Sorunu”, Sünnetin Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2010.

Koçkuzu, Ali Osman, “Ebû İshak Es-Sebiî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL TDVY, İstanbul 1994.

Koçyiğit, Talat, Hadis Usûlü, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara 1967.

Koçyiğit, Talat, Hadis Tarihi, TDVY, Ankara 2010.

Köktaş, Yavuz, Hadis ve Sünnette Oryantalîst Yaklaşımlar-İddialar ve Gerçekler- İz Yayıncılık, İstanbul 2011.

Kutlu, Sönmez, “Mürcie”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, TDVY, I-IVL, İstanbul 2006.

Küçük, Raşit, “Abdullah b. Mübârek”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL, TDVY, İstanbul 1988.

Malik b. Enes, Muvatta, Kader 3, I-II, Da’ru İhyâu Turasil Arabî, thk, Muhammed Fuad Abdulbaki, Beyrut 1985.

Mizzî, Cemaluddin Ebi’l-Haccâc Yusuf, Tehzibu’l-Kemâl fi Esmâi’r-Ricâl, I-XXXV, Thk. Beşar Avvâd Ma’rûf, Müessesetü’r- Risâle, (2. Baskı), Beyrut 1987.

Mutçalı, Serdar, el-Muğcemu’l Arabiyyu’l-Hadi’s, Dağarcık, İstanbul 1995.

Müslim, Ebu’l Hüseyin b. Haccâc el-Kuşeyrî, Sahih-i Müslim ve Tercümesi, I-VIII, (Çev.

Mehmed Sofuoğlu), İrfan Yayınevi, İstanbul 1967.

Nevevî, Ebû Zekeriyya Muhyiddin İbn Şeref, Tehzîbü’l-Esma, I-III, Dâru’l Kütübi’l İlmiyye, Beyrut, trs.

Ok, Ahmet Şamil, Ahmet b. Hanbel ile Ebu Dâvûd Arasındaki Rivayet İlişkisi, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.

Okiç, Muhammed Tayyib, Bazı Hadis Meseleleri Üzerine Tetkikler, İstanbul 1959.

Öğüt, Salim, “Evzâî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL, TDVY, İstanbul 1995.

Özafşar, Mehmet Emin, Hadisi Yeniden Düşünmek, Ankara Okulu Yayınları, Ankara

2000.

Özer, Ahmet, Ehl-i Hadisin Red Literatürü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2008.

Özdirek, Recep-Çavuşoğlu, Ali Hakan, “Süfyân es-Sevrî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL TDVY, İstanbul 2010.

Özkan, Halit, Hicrî İlk İki Asırda Farklı Şehirlerde AmelTelakkisi Oluşumunda Sünnet ve Hadisin Yeri, (Basılmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 2006.

Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2005.

Savan, Mehmet, İbnü’l-Cezerî’nin Hadsi İlimindeki Yeri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya 2010.

es-Sehmi, İbn Kasım Hamza b. Yusuf b. İbrâhim el-Cürcani, Tarihi Cürcan, Dairatu’l Ma’arif’il Osmani, Haydarabad 1950.

Plessner, M, “Süfyân es-Sevrî”, İslam Ansiklopedisi, Meb Yayınları, (3. Baskı), İstanbul 1971.

Sezgin, Fuat, Buharinin Kaynakları Hakkında Araştırmalar, İbrâhim Horoz Basımevi, İstanbul 1956.

………. Tarihu’t-Turâsi’l-Arabî, I-X, (Arp. Terc. Mahmut Fehmi Hicazi), İdâretü’s-Sekafeti ve’n-Neşri bi’l-Câmia, Riyad 1991.

Suyutî, Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir, es-Suyutî, Tedrîbu’r Râvî fî-Şerhi Takrîbi’n-Nevevî, I-II, Dâ’ru Kütübi’l İlmiyye, Beyrut 1996.

Subhi es-Salîh, Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları, (Çev, M.Yaşar Kandemir), İFAV Yayınları, (8. Baskı), İstanbul 2009.

Şakir, Ahmed Muhammed, el-Bâisu’l-Hasîs Şerhu İhtisâri Ulûmi’l-Hadis, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut tsz.

Tekineş, Ayhan, Geleneğin Altın Zinciri, Ensar Neşriyat, İstanbul 2006.

Tsılıgkır, Chamntı, Hadis Rivayetinde Fakih Râvînin Rolü, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2008.

Türer, Osman, “Fudayl b. İyâz”, Diyanet İslam Ansiklopesi, I-IVL TDVY, İstanbul 1996.

Ulu, Arif, “Cerh ve Ta'dil Açısından İmam fi'l-Hadis ve İmam fi's-Sünne' Tabirleri”, Hadis Tetkikleri Dergisi, cilt, VII, Sayı, 1, İstanbul 2009

Ulusoy, Ömer Mehmet, Hadis Rivayetinde Tedlis Uygulaması ve İbn Hacer’in Tabakâtü’l- Müdellisîn Adlı Eseri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kahramanmaraş 2008.

Ünal, Yavuz, Hadisin Doğuş Ve Gelişim Tarihine Yeniden Bakış, İstanbul 2010.

Yatkın, Nihat, Ebu Bekir İbn Ebû Şeybe ve Kitâbu’l-Musannef’i, Ocak Yayıncılık, İstanbul 2009.

Yıldırım, Enbiya, Hadis Problemleri, Rağbet Yayınları, İstanbul 2007.

Yıldız, Hakkı Dursun, Doğuştan Günümüze İslam Tarihi, Çağ Yayınları, İstanbul 1986.

Yıldız, Hakkı Dursun, “Abbâsîler”,Diyanet İslam Ansiklopedisi, TDVY, İstanbul 1988.

Yiğit, İsmail, “Emevîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, I-IVL, TDVY, İstanbul 1995.

Yücel, Ahmet, Hadis Tarihi ve Usûlü, İFAV Yayınları, İstanbul 2010.

Zehra, Muhammed Ebû, İslam’da İtikadi, Siyasi ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, (Çev.

Sıbğatullah Kaya), Yeni Şafak Gazetesi Kültür Armağanı, Ankara trs.

ez-Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed, Mizânü’l İ’tidal fi Nakdi’r-Ricâl, Thk, Ali el-Becâvî, Dâru’l Ma’rife I-V, Beyrut trs.

---, Siyeru A’lemi’n Nübelâ, I-XXV, Thk, Şu’ayb el-Arnavud, Müessetü’r-Risale, Beyrut 1402/1982

---, Tezkiretü’l-Huffaz, I-IV, Haydarabad 1375/1955

---, Târihu’l-İslâm ve Vefeyâti’l-Meşâhir ve’l-A’lâm, I-LIII, Thk, Ömer Abdusselam Tedmuri, (3. Baskı), Beyrut 1311/1991.

Belgede SÜFYÂN ES-SEVRÎ VE HADİS İLMİNDEKİ YERİ. Harun DURSUN (sayfa 143-157)