ÇİZELGE 1. Osmanlı İmparatorluğu’nun Berlin’de Görev Yapan Elçileri
2.5. Osmanlı Devleti’nde Hizmet Eden Prusyalı Askeri Uzmanlar
2.5.2. Helmut von Moltke’den Goltz’a Kadar Geçen Dönem (1838-1883)
Moltke’nin ülkesine dönmesi sonrasında, Kaehler’in gelişi ve Goltz’un gelişine kadar dönemde herhangi bir askeri heyete rastlanmamakla birlikte, çok sayıda Prusyalı subayın Osmanlı hizmetinde çalıştıkları da bilinmektedir. Kendi ordularını terk ederek veya tek tek gelen bu dönem subayları, daha çok topçu sınıfına
mensup kişilerden oluşmaktaydılar.110
Bunlar şöyledir:
Baron Frederich von Vincke
Prusya Kralı’nın 26 Ocak 1837 tarihinde yayınladığı kararname ile Osmanlı hizmetine girmiştir. Vincke, Nizip savaş sırasında Ankara’da İzzet Mehmet Paşa’nın
hizmetinde görev yaptı.111 Ayrıca Ankara’nın ilk haritası 1839 yılında, Kurmay
Binbaşı Baron von Vincke tarafından çizilmiştir112
Vincke, Nizip Yenilgisi
sonrasında 27 Ağustos’ta diğer Prusyalı subaylarla birlikte İstanbul’a dönmüştü113
ve 2 Eylülde yeni tahta geçen Abdülmecid tarafından Nizip savaşında kabahatli olmadıkları benimsenerek huzuruna kabul edildiler. Diğer Prusyalı subaylarla birlikte Vincke’ye birer nişan verildi. Berlin Devleti de görevleri tamamlanan subaylarını
geri çağırdı.114
Yüzbaşı von Mühlbach
Prusya’nın Kralı’nın 26 Ocak 1837 tarihli yayınladığı kararname ile Osmanlı hizmetine girdi. Önce danışman olarak Tarsus ordusuna gönderildi. Nizip Savaşı bitene kadar Mehmet Ali Paşa’ya karşı yapılan savaşlara katıldı. Yenilgi sonrasında
27 Ağustos’ta diğer Prusyalı subaylarla birlikte İstanbul’a döndüler115
ve Mühlbach’a
Abdülmecid tarafından diğer subaylarla birlikte birer nişan verildi.116
110
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Jean Henry Abdolonyme Ubicini, 1855’de Türkiye, Cilt 2, çev.: Ayşe Düz, İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser, 1977, s. 22.
111
Moltke, s. 292, Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımla, s. 36
112
Gökçe Günel ve Ali Kılıcı, “Ankara Şehri 1924 Haritası: Eski Bir Haritada Ankara’yı Tanımak 1924 Map of Ankara City: Recognizing Ankara with an Old Map”, Ankara Araşırmaları Dergisi, Ankara, Haziran 2015, s. 86.
113
“Prusya Kralı’nın İstanbul’da ikamet eden fevkalade murahhas ortaelçisi Komte de Königsmark’ın takririne göre, Sivas müşiri maiyetinde bulunan Prusya Subaylarından Baron de Moltke, Baron de Knife, Monsenyor de Mülbach ve Monsenyor de Laue adlı dört subay (okçiyal olarak geçiyor) Sivas’tan İstanbul’a gelmeleri gerekmektedir. Gerekli ihtimamın gösterilmesi emredilmektedir.” Evâhir-i cemaziyelevvel 1255 (Temmuz 1839) BOA, A.DVN. DVE.d., No: 073/2, hüküm: 1018.
114
BOA; HAT. 1209/47380 H.
115
BOA, A.DVN. DVE.d., No: 073/2, hüküm: 1018.
116
30
Mareşal Marmount
Prusya Kralı’nın 26 Ocak 1837 tarihli yayınladığı kararname ile Osmanlı
Devleti’nde çalışmak üzere görevlendirmiştir.117
Von Fischer
Prusya Kralı’nın 26 Ocak 1837 tarihli yayınladığı kararname ile Osmanlı hizmetine girdi. Danışman olarak Tarsus ordusuna gönderildi. 24 Haziran 1839’daki
Nizip Savaşı’nın sonuna kadar Mehmet Ali Paşa’ya karşı yapılan savaşlara katıldı.118
Nizip savaşı öncesinde Fischer Konya’da Hacı Paşa’nın yanındaydı119
Yenilgi
sonrasında diğer Prusyalı subaylarla birlikte İstanbul’a döndüler120
ve tahta yeni geçen Abdülmecid tarafından Nizip savaşında kabahatli olmadıkları kabul edilerek
von Fisher’e de bir nişan verildi.121
Üsteğmen von Kuczkowski
Türk topçu birliklerinin modernleşmesinde önemli görevler almış, subay ve astsubaylardan meydana gelen bir heyetin komutanlığını üstlenmiştir. Osmanlı Devletinde hizmetlerinden ötürü tümgeneralliğe kadar yükselerek Muhlis Paşa adını almıştır.122
Ayrıca Prusyalı Genel Müfettiş ve topçu General August von Prussen’in
Osmanlı Devletine gelmesini temin etmiştir.123
Topçu Teğmen Schwenzfeuer
1838-1841 ve 1850-1873 yılları arasında Osmanlı topçu sınıfının eğitimiyle ilgilenmiştir. Hizmetlerinden ötürü general rütbesin kadar terfi etmiş ve Ahmet Rami
Paşa ismini aldığı İstanbul’da 1873 yılında vefat etmiştir.124
Topçu Teğmen Wendt
Prusya Königsberg doğumlu. Wendt, 20 yaşında askerliğe girerek Moltke’den hemen sonra Osmanlı hizmetine girmiştir. Prusya tarafından geri çağırıldığında ise
117
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36.
118
BOA; HAT. 1209/47375 D.
119
Moltke, s. 292.
120
BOA, A.DVN. DVE.d., No: 073/2, hüküm: 1018.
121
BOA; HAT. 1209/47380 H.
122
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 35; Fatih Çolak, Almanlar ve Konya Çevresindeki Faaliyetleri (19. Yüzyılın sonu-20. Yüzyılın Başı), Konya: Çizgi Kitabevi, 2014, s. 67.
123
Koloğlu, s. 94; Moltke’nin ülkesine dönüşünden beş yıl sonra İstanbul’a gelen Prusyalı Albay von Kuczkowski, Padişahın isteği üzerine polis teşkilatının kurulması amacıyla gizli planlar yapmıştır. Çolak, s. 59.
124
31
geri dönmemiştir. 80 yaşına kadar yaşamıştır.125
1838-1843 ile 1850-1890 yılları arasında Harbiye Nezareti bünyesinde planlayıcılar, topçu danışmanlığı gibi görevler üstlenmiş ve Tümgeneralliğe kadar terfi etmiştir sonradan Nadir Paşa adını almıştır.126
Topçu teğmen Grünwald
1851 yılında Osmanlı hizmetinde çalışmaya başlayan komutan, 1856-1888 yılları arasında Topçu okulu komutanlığı hizmetinde bulunmuş ve tümgeneralliğe
kadar terfi etmiştir.127
Teğmen Bluhme
Moltke döneminde Osmanlı hizmetinde çalışan uzmanlardan biridir. Tuna
Nehri kenarında bulunan Silistre Kalesi’nin tahkim işlerini yürütmüştür.128
1851- 1887 yılları arasında Osmanlı hizmetinde danışmanlık görevi yapan uzman, istihkâm
teğmenliğinden tümgeneralliğe kadar terfi etmiştir.129
Albay Baron Grach
Kırım Savaşı sürerken Silistre savunmasında Musa Paşa’nın yanında bulunan
ve savaşa iştirak eden Prusyalı subaylardan biridir.130 Musa Paşa’nın şehadeti üzerine
komutayı ele alan istihkâm subayı Grach, savaş devam ederken İstanbul’da oynanan ve Silistre müdafaasını konu alan bir operanın Musa Paşa’dan sonra ikinci kahramanı
olmuştur.131
Yüzbaşı von Malinowski
1846-1869 yılları arasında İstanbul’da bulunan Harp Akademilerinde
eğitmenlik ve 3. Topçu tugayı komutanlığı yapmıştır.132
1852 yazında İstanbul’da bulunan Julius Heinrich Petermann adlı seyyah kendisini ziyaret etmiş ve ders
125
Kâzım Karabekir, Tarih Boyunca Türk-Alman İlişkileri, (Yayına Hazırlayanlar: Orhan Hülagü, Ömer Hakan Özalp), İstanbul: Emre Yayınları, 2001, s. 235.
126
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar s. 35; Goltz, s. 8, 9; Koloğlu, s. 95; Çolak, s. 67.
127
Wallach, s. 21; Koloğlu, s. 95; Kemal Turan, Türk Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi, s. 140; Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36.
128
Jorga, s. 391.
129
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Çolak, s. 68; Goltz, s. 8, 9; Koloğlu, s. 95.
130
Jorga, s. 391.
131
Ömer Çakır, “Tanzimat Sonrası Türk Edebiyatının kaynaklarından biri olarak Harpler I: (Kırım Harbi (1853-1856)”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4-I-II Winter 2009, s. 1844.
132
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Kemal Turan, Türk Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi, s. 140; Goltz, s. 8, 9; Koloğlu, s. 95.
32
sırasında okulda öğretmenlik yapan Ramiz Bey’in yanında takıldığı konularda
yardımcı olduğunu aktarmıştır.133
Piyade Üsteğmen Drigalski
1853-1885 yılları arasında Osmanlı hizmetinde çalışmış ve Doğu Rumeli milis kuvvetlerinde başyaverlik yapmıştır. Hizmetlerinden ötürü tümgeneralliğe kadar terfi etmiştir.134
Teğmen Strecker (Raşit Paşa)
Topçu Teğmen, 1854-1890 yılları arasında Osmanlı hizmetinde bulunmuştur. 1877-78 Rus Harbinde Varna’da topçu komutanlığı, Harbiye nezaretinde topçu üyeliği ve komisyon başkanlığı görevleri almıştır. Diğer Prusyalı subayların bir kısmı
gibi Reşit Paşa adını almıştır.135
Carl Stolpe
Osmanlı hizmetinde bulunan uzmanlardan bir diğeri de haritacı Carl Stolpe’dir. 1853-1866 yıllarında İstanbul’un 1/15000 ölçekli muntazam bir haritasını
yapmıştır. Semtler, bir kısım abideler ve mevkiler bu haritada gösterilmiştir.136
(Bkz.
Ekler) Bu dönemde ayrıca, İmrof, Ditfort, 137 Wiesenthal, Graach, Lückling, Falk,
Godlewski, Rabback, Schmidt, Becke, Jungmann, Wagemann, Böhn ve Wrangel adlı
uzmanlar da Osmanlı askeri hizmetinde bulunmuşlardır.138
Bu uzmanlar Osmanlı hizmetinde çalıştıkları süre zarfında ayrıca Alman askeri mühimmatlarının da ülkeye girişine öncülük etmişlerdi. Sultan Abdülaziz döneminde (1861-1876) Krupp fabrikasından satın alınan ağır toplarla, Akdeniz, Karadeniz boğazları, Tuna boyundaki tahkimatlar, Kars ve Erzurum Kaleleri donatılmıştır. Tophanedeki fabrikalar da yine Avrupa’dan taşınan makineler ile son model silah yapımında kullanılmış, yeni nesil iğneli tüfekler Prusya ordusundan
sonra ilk kez Osmanlı ordusunda kullanılmıştır.139
133
Pınar, s. 93.
134
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Çolak, s. 68.
135
Karabekir, Tarih Boyunca Türk-Alman İlişkileri, s. 236; Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk- Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Wallach, s. 21; Çolak, s. 68.
136
Ayverdi, s. 4, 5.
137
Karabekir, Tarih Boyunca Türk-Alman İlişkileri, s. 236.
138
Veli Yılmaz, I. Dünya Harbi’nde Türk-Alman İttifakı ve Askeri Yardımlar, s. 36; Goltz, s. 8, 9; Koloğlu, s. 95.
139
33