5. YEREL BASININ ÜRÜNE YÖNELİK ÖZELLİKLERİ
5.2. Teknik Özellikler
5.2.1. Haber Toplama ve Yazma
Gazetelerin içeriğinin önemli bir kısmını haber ve habere ait öğeler oluşturmaktadır. Bu nedenle son derece hayati öneme sahip olan haber ve habere ait verilere nasıl ulaşıldığının açıklanması yararlı olacaktır.
Öncelikli olarak haberin olabilmesi için bir olayın ya da olaylar bütününün gerçekleşmesi gerekmektedir. Olay; ortaya çıkan, oluşan durum, ilgi çeken ya da çekebilecek nitelikte olan her türlü iş, yaşam örnekleri ya da kesitleri, hadisesidir.99
96 Fakihoğlu, a.g.k., http://www.byegm.gov.tr/seminerler/BurKonusma8.htm 97 Sözen, a.g.k., http://www.byegm.gov.tr/seminerler/kayseri-x/kayseri_15.htm 98 Bodur, a.g.m., s.124.
Fakat her olay da haber özelliği taşıyamaz. Olayın haber olabilmesi için toplumun beklentilerine yönelik olması veya toplumun çoğunluğunu ilgilendirmesi gerekir. Celal Arabacıoğlu, okuyucunun bölgede gerçekleşen haber olaylarına bakış açısını şu şekilde değerlendirmektedir: “Yerel basından vatandaş, yerel sorun ve haberleri, yaygın basından daha ayrıntılı, daha geniş ve derin olarak almayı ister. Ülke genelindeki sorunlar ise yaygın basında çok daha geniş, ayrıntılı ve sağlıklı olabileceğinden, bu tür haberleri yerel basından izlemez. Halkın yerel basından beklediği, yerel haber ve bilgilerin, yaygın basından daha geniş, ayrıntılı verilmesidir. Aksi yerel basını izlemesi için neden kalmaz.”100.
O nedenle olayın bir alt basamağında haber olayı yer almaktadır. Haber olay; haber olabilme niteliklerine sahip, toplumun ilgisini çekecek olaydır.101 Tanımdan da anlaşılacağı üzere haber olay, habere konu olan olaydır. Haber ise, haber olayın kitle iletişim araçları ile hedef kitleye aktarılış şeklidir.
Haber; bir olay, bir olgu üzerine edinilen, iletişim ya da yayın organlarıyla verilen bilgidir. Haber insanları ilgilendiren zamanlı olan, fikrin, olayın, sorunun özetidir.102
Yerel haber, habere ait tam nitelikleri taşımakla birlikte; birlikte bir ülkede yaşayan insanların tamamını değil, coğrafi olarak yalnızca bir bölgede yaşayanları ya da o bölgede yaşayanlar ve olup bitenlerle ilişkide olanları doğrudan ilgilendiren haberdir. Ancak bu özellik, yerel haberlerin yalnızca yerel basın yayın organlarında yayınlanacakları anlamına da gelmez. Her ne kadar hedef kitlesi daha dar gibi görünse de, yerel haberler özellikle Türkiye gibi göçler yoluyla doğdukları ya da bir kuşak öncesinde ailelerinin yaşadığı bölgeden ayrılmış insanlar için özel bir öneme sahiptir. Bu nedenle her ne kadar özellikle ulusal yayın yapan gazete ve televizyonlarda kısıtlı olsa da yerel haberin özel bir tüketicisi her zaman vardır. Dolayısıyla doğru kanallar kullanıldığında yerel haberlerin ulusal basında yer bulabilmesi her zaman mümkündür. Yerel haber, coğrafi olarak belli bir yerde yaşayanları doğrudan, tüm ülkeyi, hatta göçlerin ülke aşırı nitelikleri ve iletişim olanaklarının gelişkinliği göz önünde bulundurulduğunda, o yerle bir şekilde bağlantıda olan ve dünyanın herhangi bir yerinde yaşayan tüm insanları dolaylı olarak ilgilendiren, güncel, ilginç, gerçeğe dayalı olaylara dayanılarak kurgulanmış haber metinleridir103.
100 Celal Arabacıoğlu, “Yerel Basının Sıkıntıları”, Yerel Basın Kurultayı Bildiriler, Çukurova Gazeteciler Cemiyeti
Yayınları No: 2, Adana, s. 136.
101 Yüksel ve Gürcan, a.g.e. s. 57. 102 Yüksel ve Gürcan, a.g.e. s. 57.
Bir haberin yazılabilmesi için öncelikle haber olayın gerçekleşmesi veya haberi yazacak olan muhabirin bilgi ve tecrübelerinden yararlanarak bir olayı, haber olayı olacak şekilde araştırması gerekmektedir.
Haber olayla ilgili bilgilerin ilk kaynağı istihbarat bilgileridir. Bu bilgiler birinci veya ikinci el kaynaklardan gelmektedir.
Yüksel ve Gürcan, birinci el kaynaklar ile ilgili olarak “Bilgiyi yerinden, olayı gözleyerek, yani birinci el kaynaklardan habere ulaşma. Muhabirin bizzat olaya tanıklık ettiği ya da izlediği haberler, muhabirin haber kaynağına telefonla ulaştığı haberler, röportajlar bu tip haber kaynaklarını oluşturur”104 şeklinde açıklamaktadır.
Muhabirlerin her olayı gözlemleyebilmesi imkansızdır. Bu durumlarda ikinci el kaynaklardan habere ulaşma yoluna gidilmektedir. Haber ajansları, basın bültenleri, açıklamalar, kamu ve özel sektör kuruluşları, oda, dernek, vakıf ve kişilerin çeşitli yol ve yöntemlerle alınan bilgi, belge ve verilerle oluşturulan haberlerin kaynakları ise ikinci el kaynaklar olarak tanımlanmaktadır.105 İkinci el kaynaklar yapısı bakımından da sınıflandırılabilmektedir. Bunlar haber ajansları, özel ve resmi kaynaklar ve diğer haber kaynakları şeklindedir.
Çebi, Zaman Gazetesi’nde haber kaynaklarından haberlerin nasıl toplandığı ve haber havuzundan haberlerin nasıl seçildiğini ve yaşananları şu şekilde aktarıyor: “En yoğun akış uluslararası ajanslar kanalı ile geliyor. Bağlı olduğumuz ajans sayısına göre bazen bini, iki bini bulan haber havuza akıyor. İstanbul medyasının havuzu var, bütün haberler havuza akıyor. Tüm bilgisayar kullanıcılarının görebileceği bir havuz. Bütün haberler buraya akıyor. Bunun haricinde ulusal ajanslar var bu da abone olduğumuz ajans sayısına göre 500’e 1000’e varan haberi aynı havuza akıtıyor. Bizim dış baskı merkezlerimiz var. Bunlardan gelen haberler de havuza akıyor. Yurtdışı muhabirlerimizden gelen haberler var. Bunlar da aynı havuza akıyor. Yurtiçi muhabirlerimizden gelen haberler var bunlar da aynı havuza akıyor. Bunun haricinde Ankara diğer bölgelerden biraz farklı. O da kısmen özerk çalışan, direkt yazı işlerine bağlı bir büro. Oradan da gelen haberler var. Haber merkezleri ve araştırma servislerinden gelen haberler var, belediyelerden gelen haberler
104 Yüksel ve Gürcan, a.g.e. s. 69. 105 Tokgöz, a.g.e. s. 217.
var. Şimdi düşünün internet'i dışarıda bırakırsanız, yaklaşık iki bini, üç bini bulan bir haber yığılması.”106.
Habere ait bilgiler toplanırken yaşanan sorunların her yerde aynı olduğunu anlatan ATV muhabiri Murat Çelik, “…anlayış sıkıntısı var ama, inanın Ankara'da İstanbul'da bu işi yapanlarla sonuçta temel olarak aynı sıkıntıları yaşıyorsunuz. Çünkü insan her yerde insan, politikacı her yerde politikacı. Burada ulaşamadığınız bir vali ile bizim Ankara'da ulaşmaya çalıştığımız bir bakanın arasında bana göre özünde çok bir fark yok. Ne zaman fark var? Mevkiler, sorumluluklar büyüdükçe yalanlar fazlalaşıyor”107 demektedir.
Habere ulaşırken kullanılan teknolojik aletler araç ve gereçler sürekli olarak gelişme yönünde değişmektedir. Bu araç ve gereçler genel hatlarıyla şu şekilde sıralanabilir: Telefon, cep telefonu, uydu telefonu, tele foto, faks, ses kayıt cihazı, bilgisayar, internet, e- posta, uydu (ajanslar uydu üzerinden haber servisi yapmaktadır), dijital fotoğraf makineleri, dizüstü bilgisayar, özellikle Amerikan ve Japon gazeteciler tercih edilen taşınabilir up-link.
Teknolojinin sağladığı avantajları ve zamanla yarışan basın organları arasında nasıl uçurum denilebilecek farklar yarattığını Çelik yaşadığı bir olayla şu şekilde örneklendirmektedir: “…Bir somut örnek vereyim 94 yılıydı ekim ayında, Ürdün-İsrail barışı. Ortadoğu’da dengeleri çok etkileyecek bir olay. Bütün dünyanın gözü Ürdün-İsrail sınırında çölün ortasına kurulmuş bir tören alanında. İşte Clinton’ından Arafat’ına, Kral Hüseyin’inden Kraliçe Nur’una kadar herkes orada, bütün gözler orada, canlı yayınlar yapılıyor. Biz de bu olayı izlemek gibi bir fırsat bulduk, şirketimiz bizi görevlendirdi gittik. Tabii bizim o zaman cep telefonlarımız yoktu. Olsaydı o zaman biz de canlı bağlantılar yapabilirdik. Ama bizim o şansımız yoktu. Biz biraz etrafı izleyip dünya medyası ne yapıyor, biz bu dünya medyasının içinde neredeyiz, onlara baktık. Belki biz de o zaman kendimizi, açıkçası “uçaktaki adamlar” onlar diye görüyorduk. Biz biraz yaya kaldığımızı düşünüyorduk… Bir platform kurmuşlardı, bizim için, tören alanının üstüne. Amerikan ABC, CBS, CNN, NBC gibi kanallar anında Amerikan Dışişleri Bakanı’nı canlı yayına konuk ederken ve biz de bu rüya gibi medya alemini görüntülemeye çalışırken, biraz ötede yaşlı bir adam, kır saçlı, hatta tamamen ak saçlı biri, telefonda, zannediyorum uydu telefondu, Fransızca birşeyler anlatıyor, bir dinledim, töreni anlatıyor. Sonra gittim
106 Çebi, a.g.k., http://www.byegm.gov.tr/seminerler/konusma3.htm 107 Çelik,a.g.k., http://www.byegm.gov.tr/seminerler/konusma4.htm
tanıştım. Adam bir Fransız radyosunun muhabiriydi. 62 yaşında, çölün ortasında, o sıcakta, tepesinde Ortadoğu güneşi, canlı olarak ve de bir radyoya haberini geçiyor. İşte güzel olan oydu.”108.
Geçmişe göre Türk basınında da zamanla birçok teknolojik yeniliğin kullanılmaya başladığını ve bunun sağladığı yararları anlatan Behçet Fakihoğlu, “Eskiden habercilikte, gazetelerde biliyorsunuz teknoloji gelişmemişti. Şimdi burada teknolojinin getirdiği bazı faydaları habercilik bazında anlatmak istiyorum. Biz gazeteyi hazırlardık, diyelim ki Erzurum uçağı kalkmadı, Almanya uçağı kalkmadı, gazete elimizde kalırdı. Zaman zaman çok erken göndermek zorunda kalırdık. Dolaysıyla olaylardan haberdar olmazdık, okuyucumuz olmazdı daha doğrusu. Şimdi bu teknoloji gelişti. Bazı konuşmacı arkadaşlar bu teknolojinin habere yeteri kadar yansımadığını söylediler de. Şimdi öyle bir endişemiz yok, hiçbirimizin yok. Hangi saatte olursa olsun düğmeye basıyorsunuz baskı merkezlerimize film geçiyorsunuz, Avrupa’ya geçiyorsunuz, başka yerlere geçiyorsunuz. Ondan sonra london dizme diye bir şey kalmadı. Yani haberler dizilmiş olarak bilgisayarımıza geliyor. Fotoğraflar olduğu gibi düşüyor, yani bu diayı aynen kullanıyorsunuz, şunun bunun diye bir şey yok. Zaten gazetelerimizin fotoğraf arşivleri de artık görüntülü oldu. Yani düğmeye basıyorsunuz, istediğiniz büyüklükte veya büyütebileceğiniz, küçültebileceğiniz bir fotoğraf geliyor ekranınıza. Bu büyük bir kolaylık sağladı”109 demektedir.
Kitle iletişim araçlarındaki haberlerin birbirinden ayrılan en önemli özelliği, yayım süreleridir. Genellikle gazetelerde haberler, günlük ya da haftalık periyotlatlarla bir araya getirilmektedir.Gazete haberlerinin yazım dili, periyodu nedeniyle diğer kitle iletişim araçlarının haber dilinden farklıdır. Genellikle daha kesin ifadeler içeren geçmiş zaman ifadeleri kullanılır. Olayla ilgili açıklamalar, geçmişe yönelik ayrıntılı bilgiler sunabilir. haberin uzunluğu ile ilgili bir kural yayın politikasına bağlıdır110.