2.4. İÇ BORÇLANMANIN EKONOMİK ETKİLERİ
3.3.6. Granger Nedensellik Testi
Johansen eşbütünleme testi uzun dönem ilişkisinin varlığını göstermesine karşılık, bu ilişkinin yönü hakkında bilgi vermez. Analizde kullanılan değişkenler arasındaki nedensellik yapısı bu nedenle Granger nedensellik testi ile belirlenmiştir. İki değişken arasında nedensellik ilişkisinin araştırılmasında temel neden; değişkenler arasındaki ilişkinin karşılıklı mı olduğu yoksa ilişkinin tek yönlü mü olduğunun belirlenmesine yöneliktir. Bunun için Granger nedensellik analizi yapılarak değişkenler arasındaki etkileşimin yönü belirlenmiştir. Granger testi, iktisadi değişkenlerin gelecek dönemlerine ilişkin öngörü yapabilme olanağı sağlamış olmaktadır.
Değişkenler arasında uzun dönemli ilişkinin varlığı (eşbütünleme ilişkisi) tespit edildikten sonra eşbütünleşik seriler arasında en azından tek yönlü nedensellik ilişkisi olması gerektiğine yönelik düşünceler doğrultusunda, oluşturulan VECM modelinden yola çıkarak Granger nedensellik analizi yapılmıştır. Hata düzeltme modeli bağımlı ve açıklayıcı değişkenler arasındaki sahte ilişkiyi önlediğinden hata teriminin de içine alındığı değişkenlerin birer gecikmeli değerleri için Granger nedensellik analizi sonuçlarına yer verilmiştir.
Çalışmamızdaki seriler eşbütünleşik olduğu için standart Granger Nedensellik testi geçerli olmayacaktır. Bu nedenle çalışmada Hata Düzeltme ile Geliştirilmiş Granger Nedensellik sonuçları Tablo 3.29 gösterilmiştir.
Tablo 3.29: Hata düzeltme İle Granger Nedensellik Test Sonuçları
Hipotezler Ki-kare Olasılık Değeri KKSY→ YAT 8.444 0.003*
YAT → KKSY 0.435 0.509 RGSMH→YAT 8.269 0.004*
YAT→RGSMH 1.460 0.226 BORÇ→YAT 3.199 0.073**
YAT→ BORÇ 2.735 0.098 FAİZ→YAT 7.821 0.005*
YAT→FAİZ 2.466 0.116 ENF→YAT 4.589 0.032*
YAT→ENF 2.292 0.129
* %5 ve ** %10 seviyesinde anlamlılığı göstermektedir.
Tablo 3.29’ daki sonuçlara göre; kamu kesimi sabit sermaye yatırım- larından özel sektör yatırımlarına doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisi vardır. Olasılık değeri %5 anlamlılık düzeyinden küçük olduğu için H0: kamu kesimi sabit sermaye yatırımları özel sektör yatırımlarının nedeni değildir hipotezi reddedilmiştir. Nedensellik testi başlangıçta elde edilen sonuçları destekler niteliktedir. Buna göre; kamu kesimi sabit sermaye yatırımları özel sektör yatırımlarını etkilemektedir. Ancak özel sektör yatırımlarından kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarına doğru bir nedensel ilişki söz konusu değildir.
Bir başka değişken olan RGSMH ile özel sektör yatırımları arasındaki ilişki özel yatırım harcamalarının belirlenmesinde ekonomik büyümenin önemli bir faktör olduğunu göstermektedir. Faiz oranları ile özel sektör yatırımları
arasındaki ilişki ise %5 anlamlılık seviyesinde tek yönlü bir nedenselliği göstermektedir. Türkiye’de iç borç faizlerinin yüksek olması özel kesim yatırımlarını olumsuz etkileyerek dışlama etkisine neden olmaktadır. Yüksek faiz oranları özel sektörün fon kaynaklarını azaltıp yatırım ve üretim imkanlarını daraltmaktadır.
Türkiye' de kamunun, yüksek faizli, vergiden muaf ve risksiz borçlan- ması ekonomideki tasarrufların büyük bir kısmının kamu kesimine akmasını sağlamıştır. Buna paralel olarak, özel sektörün, talep ettiği fonların maliyetini yükseltmiştir. Çünkü; bankalar mevduat kaynaklarını yüksek getiri sağlayan ve özel sektöre açacağı kredilere göre avantajlı olan borçlanma senetlerine plase etmeyi tercih etmiş ve özel sektörün dışlanmasına neden olmuştur.
Granger nedensellik test sonuçlarına göre; iç borçlanma ile özel yatırımlar arasında da iç borçlanmadan özel yatırımlara doğru %10 anlamlılık düzeyinde bir ilişki vardır. Bu sonuçlar Türkiye ekonomisinde 1989:1-2006:4 döneminde kamunun iç borçlanmasının özel sektör yatırımları üzerinde önemli azaltıcı etkisinin bulunduğunu göstermektedir. İç borç stokunun sürekli artması ve kamunun finansman ihtiyacının borçlanma yoluyla giderilmesi özel sektör yatırımlarını olumsuz etkileyerek dışlama etkisi yaratmıştır.
problem olarak görülmektedir. 1980’ lerden sonra, ortaya çıkan kamu mali disiplinindeki hızlı bozulma, kamu açıklarının artması ve bunun sonucunda borç stokundaki hızlı büyüme, Türkiye’nin önemli bir sorunu olarak ortaya çıkmıştır. Kamu açıklarının artması beraberinde düşük büyüme hızı, enflasyon, işsizlik gibi ekonomik ve sosyal sorunları da getirmiştir.
Türkiye ekonomisinde kamu finansman açıklarının oluşmasındaki neden; kamu harcamalarındaki artışla birlikte vergi gelirlerinin arttırılamamasıdır. Sürekli artan kamu harcamaları vergi ve vergi dışı finansman kaynaklarının daha fazla kullanımını kaçınılmaz hale getirmiştir.
Kamu açıklarının finansmanı için vergi oranlarının arttırılmasında karşılaşılan güçlükler hükümetlerin iç ve dış borçlanmaya başvurmasına neden olmuştur.
Devlet vergi yolu ile finansmana gitmediği durumda borçlanmaya başvurmaktadır.Bu nedenle; borçlanma verginin alternatifi olarak görülmüştür.
Borçlanmanın zamanla normal bir kamu geliri niteliğine dönüşmesi, devleti ilerleyen dönemde borç kısır döngüsü ile karşı karşıya bırakmış, bunun sonucunda da borcun borçla finansmanı (röfinansman) şekline dönüşerek, sürekli bir finansman aracı haline getirmiştir.
Türkiye’de, özellikle 1978’li yıllardan sonra, kamu kesimi açıkları gerek mali piyasaları ve gerekse reel piyasaları olumsuz yönde etkilemiştir.
Kamunun mali sistem içinde büyük oranda fon talep etmesi ve kamu kesimi açıklarını finanse etmek için özel kesim fon kullanıcıları ile yoğun bir rekabete girip piyasa ortalamasının üzerinde faiz ödeyerek fon sağlamaya çalışması, özel kesim için kullanılabilir fon arzının daralmasına ve sonuçta özel kesimin piyasadan dışlanmasına neden olmuştur.
Kamu kesimi açıklarının faiz oranları üzerinde yükseltici etki yaratması üretken yatırımlarda dışlama etkisine yol açmıştır. Yatırımlar azalarak toplam
üretim artışı düşük seviyede gerçekleşmiş, yüksek faiz oranları bankaların özel sektöre kullandıracağı kredi miktarının düşmesine ve özel kesimin yüksek faizle kredi alıp üretim yapamamasına neden olmuştur.
Kamu açıklarının iç borçlanmayla finansmanı arttıkça özel kesimin fon kaynakları azalmış, özel yatırımlar, istihdam ve büyüme bundan olumsuz etkilenmiştir. Devlet, artan kamu açıklarını finanse etmek ve vadesi gelen borçların anapara ve faizlerini ödemek için tekrar borçlanmak zorunda kalmıştır. Borçlanma arttıkça faiz oranları artmış, vadeler kısalmış ve devlet yatırım yapamaz hale gelmiştir. Yüksek faiz oranları özel sektörün yatırım yapmak yerine kamuya borç vermesine neden olmuş, kamunun elde ettiği fonları borç ödemelerinde kullanılması ise yeni yatırımların yapılamaması sonucu kamu ve özel sektör yatırımlarını azaltmıştır.
Türkiye’de kamu kesimi iç borçlanması, temel makroekonomik değişkenleri negatif yönde etkilemiştir. Bu değişkenler; faiz oranları, gelir dağılımı, enflasyon, büyüme ve özel yatırım harcamalarıdır. Özellikle kamunun aşırı borçlanarak faiz oranlarını yükseltip, özel yatırım harcama- larını olumsuz yönde etkilemesi, Türkiye’de borçlanmanın ekonomi üzerinde yarattığı en önemli etkilerin başında gelmektedir.
İç borçlanma politikalarının bilinçli bir şekilde uygulanması durumunda ekonomi üzerinde yük teşkil etmesi engellenebilir. Bunun için borçlanma sonucu elde edilen kaynağın hangi alanlarda kullanıldığı önem taşımaktadır.
Borçlanmayla elde edilen kaynağın verimli yatırım harcamalarında kullanılmasıyla borçların ödenmesiyle ilgili sorunlar önlenebilir. Ayrıca, yatırımları, üretimi ve ihracatı artırıcı, rant ekonomisi yerine üretim ekonomisini güçlendirici yönde teşvikler etkin bir şekilde kullanılmalıdır.
Türkiye ekonomisinde 1989:1-2006:4 döneminde kamu iç borçlanma- sının özel sektör yatırımları üzerindeki dışlama etkisi ekonometrik model ile tahmin edilmiştir. Çalışmada yapılan ekonometrik model sonuçlarına göre;
Türkiye’de iç borç faiz oranları ile özel yatırım harcamaları arasında ters yönlü
bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Faiz oranlarındaki artış yatırımları olumsuz yönde etkilemiş, iç borçların artmasına bağlı olarak faizlerin yüksek olması ülkedeki özel kesim yatırımlarının dışlanmasına (crowding out) neden olmuştur. Kamu iç borçlanmasının söz konusu olduğu dönemlerde özel sektör yatırımları üzerinde azaltıcı etkisinin bulunduğu görülmüştür. Ayrıca, özel kesim yatırımları üzerinde önemli bir dışlayıcılık etkisini ortaya çıkartan bir diğer faktörün, kamu kesimi sabit sermaye yatırımlarının olduğu anlaşılmaktadır.
Ülkemizde kamu iç borçlanmasının bir sonucu olan, dışlama etkisinin ortadan kaldırılabilmesi için; kamunun iç borçlanma gereksiniminin azaltılması gerekmektedir. Türkiye’de iç borç sorununu çözebilmek için; vergi gelirlerinin arttırılması, kamu kesimi finansmanında vergilemenin etkin kullanılması bunun için kayıt dışı ekonominin kayıt altına alınması gerekmektedir. Bununla birlikte bütçenin disipline edilerek iç borçların sınırlandırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır.
KAYNAKÇA
AÇBA, Sait; Devlet Borçlanması , Afyon, Adım Yayıncılık, 1996.
ARGADNA, Silvia, CASELLİ, Francesco, LANE , Timothy, “ Fiscal Discipline And The Cost Of Public Debt Service: Some Estimates For OECD Countries”, NBER Working Paper Series, 2004.
(Erişim) : http://www.NBER.Org/Papers/W10788 (03.07.2009)
AMIRKHALKHALI, Saleh, DAR, Atul, AMIRKHALKHALI ,Samad,“ Government Size, Factor Accumulation and Economic Growth: Evidence From OECD Countries”, Journal of Policy Modeling, Vol 24, 2002, s. 679–692.
ARTAN, Seyfettin, BERBER, Metin, “Kamu Kesimi Büyüklüğü ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Çoklu Koontegrasyon Analizi ”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 2, 2004, s. 13-29.
AYDIN, Faruk, M., “ Türkiye’de Kamu Kesimi İç Borçlanmasının Bankacılık Sektörü Bilançolarına ve Risklerine Olan Etkileri ”, Araştırma Genel Müdürlüğü Çalışma Tebliğ, Yayın No : 13, 2002, s.1-17.
BAĞCI, Hamdi, “Kamu Borçları Yönetimi ve Türkiye İçin Bir Değerlendirme”, Sermaye Piyasası Kurulu Yayını, Yayın No : 135, 2001, s. 58 -193.
BAKKAL, Süleyman; 1980 Sonrası İç Borçlanmanın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkisi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 2007.
BALL, Laurence, MANKİW, Gregory, N., ,“ What do budget deficits do?”, NBER Working Paper, No: 5263, 1995, s.1-36.
BARRO, Robert ,J.,“The Ricardian Approach to Budget Deficits”, Journal of Economic Perspectives, Vol. 3, 1989, s.37-54.
BARRO, Robert, J., “ Are Government Bonds Net Wealth? ”, Journal of Political Economy, Vol. 82, 1974, s.1095-1117.
BERNHEİM , Douglas ,B., “ A Neoclasical Perspective on Budget Deficits ”, Journal of Economic Perspectives, Vol. 3, No: 2, 1989, s. 55-72.
BROKER, Gunther; Government Securities and Debt Management in the 1990’s ,OECD ,Financial Affairs Division, 1993 .
BROWN , Charles, V. , JACKSON, Peter, M., ; Public Sector Economics, United Kingdom: BasilBlackwell, 4th Edition, 1990.
BUCHANAN, James,M., “ Bütçe Açıklarının Ekonomik Sonuçları”, Journal of Puplıc Finance and Puplıc Choıse, Vol. 90, No: 1-4, 1986, çev. : Ayça Eker, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 1996.
BUCHANAN, James, M., “The Balanced Budget Amendment : Clarifying The Arguments” , Puplic Choise , Vol 90, 1997, s.117-138.
BULUTOĞLU, Kenan; Kamu Ekonomisine Giris (Demokraside Devletin Ekonomik Bir Kuramı), Yapı Kredi Yayınları , 2003.
BÜLBÜL, Duran, EJDER, Haydar, ŞAHAN, Özgür, “ Türkiye ’ de Kamu Borçlarının Kaynakları, Yapısı ve Niteliklerinin Değerlendirilmesi (1990-2004 Dönemi Analizi)” , İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 35, 2006, s.101-124.
BÜLBÜL, Duran, “ Devlet Borçlanmasının Sosyal ve Ekonomik Etkileri ”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi , Cilt 14, Sayı 44-46, 2003, s.121-140.
CANSU, Tunalı,İ. ; Türkiye Ekonomisinde İç Borçlanmanın Faiz Oranı ve Döviz Kuruyla İlişkisi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2006.
CEYHAN, Said ,“ Türkiye’de Kamu Borçlarının Boyutları ve Karşılaştırılması ile Kamu Borçlanma Gereğinin Temel Nedenleri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-2 , 2005, s. 635-664.
ÇATALOLUK, Cuma, “Kamu Borçlanması,Gerçekleşme Biçimi ve Makro Ekonomik Etkileri (Teorik Bir Yaklaşım, Türkiye Örneği)”, Balıkesir Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 12, Sayı 21, 2009, s.240-258.
ÇELEN, Mustafa, ZÜLFÜOĞLU, Özkan, “ Klasik Kamu Borçlanma Teorisinin Oluşumu” , Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi , Cilt 25, Sayı 2 , 2008, s. 289-308.
ÇELEN, Mustafa, BALİ, Bülent, “Finansal Piyasalar İle İç Borçlanma Maliyet İlişkisi : AB Ülkeleri İle Bir Karşılaştırma ”, 18. Maliye Sempozyumu, Yayın No: 16, 2003, s. 173-200.
ÇİÇEK, Halit, GÖZEGİR, Süleyman, ÇEVİK , Emre, “Bir Maliye Politikası Aracı Olarak Borçlanma ve Ekonomik Büyüme İlişkisi: Türkiye Örneği (1990-2009)”, Çukurova Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi , Cilt 11, Sayı 1, 2010, s. 141-156.
ÇOLAK ,Ertuğrul , “ Zaman Serilerinde Eşbütünleşim (Cointegration)”, Bilim Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, 2001.
DEMİR, Murat, SEVER, Erşan, “ Kamu İç Borçlanmasının Büyüme, Faiz, Enflasyon Oranı Üzerindeki Etkileri”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 7, Sayı 25, 2008, s.170-196.
DEMİR, Murat, SEVER Erşan, “ Kamu Açıkları ve Borçlanma İlişkisi: Türkiye, Azarbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan Üzerine Bir Uygulama ”, Sosyo Ekonomi Dergisi, Sayı 1, 2009, s.9- 26.
DEMİR, Meral, V. ; 4749 Sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun Getirdiği Yenilikler, Önceki Mevzuat İle Karşılaştırılması, Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü, Devlet Bütçe Uzmanlığı Araştırma Raporu , Ankara , 2004 .
DEMİR, Murat, ÇEVİK, Savaş, BEŞER, Kemal, “ Kamu Kesimi Finansman Açıklarının Ekonomik Etkileri : Türkiye Üzerine Bir İnceleme ”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2005, s.247- 267.
DEMİRCAN, Esra, “ Vergilendirmenin Ekonomik Büyüme ve Kalkınmaya Etkisi ”, Erciyes Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Sayı 21, 2003, s. 97-116.
(Erişim) : http://iibf.erciyes.edu.tr/dergi/sayi21/edemircan.pdf (03.08.2009)
DİLEYİCİ, Dilek, ÖZKIVRAK , Özlem, “ Bütçe Anlayışındaki Değişim Süreci:
Denk Bütçe İlkesinin Erozyonu ve Açık Bütçe Politikası”, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat Dergisi , Sayı 3, 2001, s. 93-115.
DORNBUSCH, Rudriger, STANLEY, Fisher; Macro Economics, 6 th Edition, 1994.
DPT; Borçlanma İç ve Dış Borç Yönetimi, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara, 2001a.
(Erişim) : http://ekutup.dpt.gov.tr/borclanm/oik607.pdf ( 05.02.2009)
DPT; Kamu Finansmanı Raporu 2002 Yılı Programı Temel MakroEkonomik Hedef ve Politikaları ile Kamu Kesimi Genel Dengesindeki Gelişmeler, 2001b.
(Erişim) : http://ekutup.dpt.gov.tr/kamumali/2002.pdf (18.03.2009)
DPT; Dokuzuncu Kalkınma Planı 2007 - 2013, Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 2007.
(Erişim) : http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/plan9.pdf (04.06.2009)
DURMUŞ, Mustafa; Kamu Ekonomisi, Ankara, Gazi Kitapevi, 2008.
EĞİLMEZ, Mahfi; Hazine , Finans Dünyası Yayınları , 1996.
EKER, Aytaç, MERİÇ, Metin; Devlet Borçları (Kamu Kredisi), İzmir, 1999.
ERDEM, Metin; Devlet Borçları, Bursa, Ekin Yayınları, 2006.
EROL, Ahmet; Ekonomik Etkileri Açısından Türkiye' de Devlet Borçları (1981-1990), Maliye ve Gümrük Bakanlığı APK Kurulu Yayını, Yayın No:
324, 1992.
EVGİN, Tülay, “ 90’lı Yıllarda Bütçe ve Bütçe Açığının Finansmanı”, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Cilt 5, Sayı 13, 1994, s.19-46.
EVGİN, Tülay ; Son Yıllarda Bütçe ve Bütçe Açığının Finansmanı, Hazine Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Araştırma ve İnceleme Dizisi ,1998.
EVGİN, Tülay ; Dünden Bugüne Dış Borçlarımız , Hazine Müsteşarlığı Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü Araştırma ve İnceleme Dizisi, 2000.
GİLL, Indermit, PİNTO, Brian, “Public Debt in Developing Countries: Has The Market- Based Model Worked?”, World Bank Policy Research Working Paper, 2005, s.1-43.
GÖK, Abdülkerim, “Türkiye’de İç Borçlanmanın Ekonomik Etkileri ”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F.Dergisi, Cilt 18, Sayı 1, 2003, s.119-138.
GÖNÜL, Ayşenur ; Bütçe Açıklarının Finansmanı ve Ekonomik Etkileri, Devlet Planlama Teşkilatı Yayını, 1998.
GRANGER, Clıve, NEWBOLD , Paul, “Spurious Regression in Econometrics”, Journal of Econometrics, Vol 2, 1974, s.111-120.
GRANGER, Clıve , “ Some Properties of Time Series Data And Their Use İn Econometric Model Specification”, Journal of Econometrics, Vol 16, 1981, s.121-130.
GÜRLER, Sema ; Devlet İç Borç Yönetimi OECD Ülkeleri ve Türkiye, Yıllık Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi , Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları, 1998.
GÜNAL, Mehmet, “Türkiye’de Kamu Finansman Dengesi (ya da Dengesizliği) Sorunu ve Çözüm Önerileri”, İktisat İşletme Finans Dergisi, Cilt 11,Sayı 126, 1996, s. 4-16.
GÜNGÖR, Kamil, “ Kamu Harcamaları – Bütçe Açıkları İlişkisi”, Afyon Kocatepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 1, Sayı 2, 1999, s.1-18.
HAZİNE; Ekonomik Kavramlar ve Göstergeler Kılavuzu, 1993.
İNAN, Emre, A., “ Kamu Borç Stokunun Sürdürülebilirliği ve Türkiye”, Bankacılar Dergisi, Sayı 46 , 2003, s.15- 37.
İNCE, Macit ; Devlet Borçları ve Türkiye, Ankara, Gazi Kitabevi , 2001.
JOHANSEN, Soren, JUSELIUS, Katarına, “Maximum Likelihood Estimation and Inference on Cointegration with Applications to the Demand for Money”, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, Vol. 52, 1990, s. 172-200.
KESBİÇ, Yenal , BAKIMLI Esat, “ Hazine Borçlanmalarının Özel Kesime Aktarılabilecek Fonlar Üzerindeki Etkisi: Türkiye İçin Bir Analiz”, Finans-Politik- Ekonomik Yorumlar Dergisi , Sayı 486, 2004, s.34-54.
KESBİÇ, Yenal, BALDEMİR Ercan,BAKIMLI, Esat, “ Bütçe Açıkları ile Parasal Büyüme ve Enflasyon Arasındaki İlişki: Türkiye için Bir Model Denemesi”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Cilt 11, Sayı 2, 2004 , s.27-39.
KESİK, Ahmet, “Bütçe Yönetimi ile Borç Yönetiminin Ayrılmasının Konsolide Bütçeye Yansımaları”, Maliye Dergisi , Sayı 143, 2003, s.1-13.
KUŞTEPELİ, Yeşim, “ Effectiveness of Fiscal Spending: Crowding out or Crowding in ? ”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi , Cilt 12, Sayı 1, 2005, s.
185-192.
MANKIW, Gregory, N. ;Macroeconomics, New York: Worth Publishers, 1994.
OSKAY, Cansel, S., “Türkiye’ de İç Borçlanmanın Ekonomi Üzerine Etkisi”, Konya Ticaret Odası Dergisi, 2004.
(Erişim) : http://www.kto.org.tr/tr/dergi/dergiyazioku.asp?yno=145&ano=39 (05.02.2009)
ÖZATAY, Fatih, ÖZTÜRK, Emin, SAK, Güven “ 1980 Sonrası Kaynakların Kamu ve Özel Sektör Arasında Paylaşımı ve Sonuçları ”, Tüsiad Yayınları, No:96, 1996.
(Erişim) : www.tusiad.org/FileArchive/1980PDF.pdf (03.05.2009)
ÖZBİLEN, Şevki; Türkiye’ de Kamu Borçlanması ve Ekonomik Etkileri, Ankara, Atilla Yayıncılık , 1999.
ÖZBİLEN,Şevki, “Türkiye’de İktisadi Krizin Temel Nedenleri ve Bir Mali Sistem Reform Önerisi” , Yeni Türkiye Dergisi Kriz Özel Sayısı , Sayı 1, 2001, s.1-19.
(Erişim) : http://www.econturk.org/Turkiyeekonomisi/ozbilen.pdf (06.03.2009)
ÖZGEN, Ferhat, B.; Türkiye’ de İç Borç Sorunu ve İç Borçların Sınırlan- dırılması , Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı Doktora Tezi, 2002.
ÖZSOYLU, Ahmet, F., “ Türkiye’ de İç Borçların Siyasi Boyutları” , Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt 47, Sayı 3-4, 1992, s.279-286.
PARASIZ, İlker; Makro Ekonomi Teori ve Politika, Bursa, Ezgi Kitabevi Yayınları ,1998.
ROLPH, Earl, A., “Principles of Dept Management” , American Economic Rewiew, 1957.
SAATCİ, Yasin , “Türkiye’de Bütçe Açıkları ve Finansman Şekilleri” , Bütçe Dünyası Dergisi , Cilt 2 , Sayı 26, 2007, s. 91-101.
SAK, Güven, “ Konsolide Bütçe Açıkları ve Kamu Açıklarının Finansal Piyasalardaki Ağırlığının Faiz Oranları ve Döviz Kurları Üzerine Etkileri”, İşletme ve Finans Dergisi, Cilt 10, Sayı 110, 1995, s 36-53.
SAKAL, Mustafa ; Türkiye’ de Mali Disiplin Sorunu: Kamu Açıkları ve Borçlanmanın Sürdürülebilirliliği 1988-2000 Dönem Analizi , Ankara, Gazi Kitapevi, 2003.
SARAÇOĞLU , Fatih, " 1980-2001 Yılları Arasında Türkiye' de İç Borçların Yapısal Gelişimi ve Değerlendirilmesi", Ekonomik Yaklaşım Dergisi, Cilt 14, Sayı 45, 2003, s.55-81.
SERVEN, Luıs , “ Does Public Capital Crowd Out Private Capital?” , World Bank Policy Research Working Paper, No. 1613, 1996, s.1-36.
ŞEKER, Murat, “ Dış Borçlanmaya Teorik Bir Bakış ve Dış Borçların Ekonomik Etkileri ” , Sosyo Ekonomi Dergisi , 2006, s.74-92.
(Erişim): http://www.sosyoekonomi.hacettepe.edu.tr/060104.pdf (24.01.2009)
ŞEN, Hüseyin, SARUÇ, Tolga, KESKİN, Abdullah; İktisadi Kalkınmanın Finansmanı , Ekin Kitapevi, 2008.
ŞENSOY, Adnan ; Türkiye’ de Kamu Borçlarının İdaresi ve Günümüz İçin Düşünülebilecek Borç İdaresi Modelleri , Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü Devlet Bütçe Uzmanlığı Tezi, 1996.
ŞİMŞEK, Muammer, KADILAR, Cem, “Türkiye’ de Kamu Sabit Sermaye Yatırımlarının Verimliliği: Sınır Testi ile Ekonometrik Bir Yaklaşım, 1963-2002”, Dokuz Eylül Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2005, s. 87-102.
TABAN, Sami, KARA, Akif, “ Türkiye’de Kamu Kesimi İç Borçlanmasının Özel Yatırım Harcamaları Üzerine Etkisi”, Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F.
Dergisi, Cilt 1, Sayı 2 , 2006, s.11-26.
(Erişim) : http://iibf.ogu.edu.tr/dergi/dergi/2006-2/200621.pdf (21.04.2009)
TURAL, Aziz ; Devlet Borçları , Ankara, Maliye ve Gümrük Bakanlığı Araştırma Planlama ve Koordinasyon Kurulu Yayını, 1992.
TURHAN, İbrahim ; Kamu Kesimi Açıklarının Reel Makro Ekonomik Sonuçları ve Bankacılık Kesimine Etkileri , Marmara Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Araştırma İnceleme Yazısı , Yayın No:12, 1996.
TUNCA, Arda, “ Kamu Kesiminin Özel Kesimin Fon Kullanım Olanaklarını Daraltma Etkisi (Crowding - Out) ”, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, 1993.
TÜRK, İsmail; Maliye Politikası Amaçlar - Araçlar ve Çağdaş Bütçe Teorileri, Ankara, Turhan Kitabevi, 1998.
TÜSİAD; 1980 Sonrasında Kaynakların Kamu ve Özel Sektör Arasında Paylaşımı ve Sonuçları , TÜSİAD Yayını, 1996.
ULUATAM , Özhan ; Kamu Maliyesi, Ankara , İmaj Yayınları, 1991.
ULUSOY, Ahmet; Devlet Borçlanması, Trabzon, 2001.
ÜLGEN, Gülden, “ Türkiye’ de Dış Borcun Sürdürülebilirliği ”, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, 2005, s.19-34.
ÜNSAL, Hilmi, “ Türkiye’de Finansal Serbestleşme Sürecinde İç Borçlanma ve Sermaye Piyasası Üzerindeki Etkileri” , Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 5 , Sayı 3, 2003, s.191-205.
VARDAR, Ercüment, Türkiye’ de İç Borçlanmanın Gelişimi, Merkez Bankası Piyasalar Genel Müdürlüğü Uzmanlık Tezi , 2007.
YAŞA, Memduh; Devlet Borçlanması, İstanbul, 1980.
YAVUZ, Nilgün, Ç., “Türkiye’ de Kamu Yatırım Harcamalarının Özel Sektör Yatırım Harcamalarını Dışlama Etkisi Üzerine Ekonometrik Bir Analiz (1990-2000)”, Kamu İş Yayınları , Cilt 6, Sayı ,2, 2001.
(Erişim) : (http://www.kamu-is.org.tr/pdf/623.pdf) ( 07.02.2009)
YELDAN , Erinç ; Küreselleşme Sürecinde Birikim ve Büyüme, İstanbul, İletişim Yayınları,2001.
YILDIZ, Habip, “Türkiye’ de Kamu Kesimi Borçlanma Nedenlerinin Artış Nedenleri ve Kamu Borçlarının Boyutları” , Mevzuat Dergisi, Sayı 107, 2006.
(Erişim): www.mevzuatdergisi.com/2006/11a/01.htm (05.04.2009)
YURDAKUL, Funda, “ İç Kamusal Borçların Fiyatlar Üzerine Etkisi”, Gazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 1999, s. 9-23.
http://www.bumko.gov.tr/
http://evds.tcmb.gov.tr/
http://www.hazine.gov.tr/stat/yillik_borc.htm
http://www.spk.gov.tr/apps/aylikbulten/index.aspx?submenuheader=-1
http://www.tcmb.gov.tr/
http://www.treasury.gov.tr/stat/e-gösterge
EK-1
Logaritması alınmış ve Mevsimsel Düzeltmesi Yapılmış Veriler
BOR FAZ KKSY YAT RGSMH ENF 1989Q1 1.030.552 4.125.520 7.492.671 8.028.944 9.803.658 4.115.454 1989Q2 1.039.705 4.002.595 7.082.247 8.006.511 9.808.625 4.143.928 1989Q3 1.048.213 4.155.753 7.298.311 8.093.852 9.864.291 4.234.107 1989Q4 1.063.248 3.974.058 7.501.041 7.985.308 9.895.329 4.126.650 1990Q1 1.073.773 3.905.401 7.281.184 8.137.250 9.918.900 4.082.103 1990Q2 1.079.621 3.915.417 7.332.984 8.152.101 9.947.151 3.952.205 1990Q3 1.083.582 3.971.612 7.486.406 8.233.762 9.919.254 3.856.510 1990Q4 1.094.226 4.071.417 7.554.737 8.310.759 9.971.140 3.941.776 1991Q1 1.108.370 4.251.918 7.357.740 8.155.468 9.904.471 3.905.200 1991Q2 1.112.324 4.389.126 7.337.994 8.139.494 9.926.608 4.032.114 1991Q3 1.125.214 4.400.235 7.489.451 8.265.793 9.956.374 4.052.307 1991Q4 1.147.685 4.425.685 7.567.397 8.308.583 9.965.611 4.039.008 1992Q1 1.157.364 4.324.662 7.413.153 8.256.115 9.988.374 4.231.494 1992Q2 1.167.765 4.442.298 7.442.287 8.216.595 9.984.271 4.096.509 1992Q3 1.183.505 4.499.143 7.507.526 8.245.895 1.001.284 4.066.117 1992Q4 1.216.383 4.529.368 7.578.652 8.333.065 1.002.694 4.136.925 1993Q1 1.235.790 4.481.872 7.060.237 8.473.265 1.004.021 3.975.186 1993Q2 1.243.512 4.457.482 7.485.767 8.507.950 1.008.572 4.048.301 1993Q3 1.262.737 4.474.720 7.622.025 8.556.804 1.009.288 4.141.705 1993Q4 1.277.281 4.474.720 7.690.529 8.702.347 1.010.577 4.089.332 1994Q1 1.294.490 4.782.814 6.973.922 8.581.717 1.007.612 4.219.066 1994Q2 1.305.387 5.542.831 6.852.470 8.395.920 9.976.775 4.899.108 1994Q3 1.326.207 4.945.492 7.135.624 8.443.498 1.001.217 4.855.150 1994Q4 1.357.699 4.865.224 7.319.032 8.448.014 1.003.841 4.950.531 1995Q1 1.376.302 4.962.635 6.538.106 8.469.167 1.006.705 5.007.296 1995Q2 1.391.460 4.633.174 6.849.413 8.561.404 1.009.041 4.405.621 1995Q3 1.400.624 4.629.863 7.039.808 8.619.200 1.011.323 4.378.520 1995Q4 1.410.865 5.011.568 7.198.914 8.849.385 1.011.840 4.248.352 1996Q1 1.446.160 5.067.897 6.382.455 8.691.050 1.015.533 4.139.796 1996Q2 1.459.377 4.850.232 7.121.839 8.705.165 1.016.254 4.300.274 1996Q3 1.483.904 4.843.399 7.285.316 8.787.262 1.016.965 4.341.725 1996Q4 1.494.661 4.865.224 7.453.687 8.786.885 1.018.899 4.399.252 1997Q1 1.516.077 4.688.960 6.725.357 8.748.858 1.021.471 4.346.399 1997Q2 1.524.763 4.860.587 7.305.612 8.834.322 1.024.396 4.278.054 1997Q3 1.547.913 4.887.337 7.536.935 8.875.777 1.025.706 4.422.449 1997Q4 1.563.671 4.948.334 7.714.622 8.958.438 1.027.257 4.487.850 1998Q1 1.581.525 4.876.494 1.363.941 8.818.003 1.030.607 4.487.625 1998Q2 1.593.955 4.645.064 1.349.771 8.817.298 1.028.243 4.381.527 1998Q3 1.613.198 4.714.025 1.350.684 8.775.982 1.028.866 4.199.455 1998Q4 1.625.025 4.950.461 1.357.461 8.648.748 1.027.810 4.008.787
1999Q1 1.647.296 4.794.716 1.360.680 8.564.432 1.021.978 3.848.231 1999Q2 1.664.445 4.629.570 1.362.440 8.548.978 1.024.158 3.902.175 1999Q3 1.683.265 4.524.719 1.342.833 8.617.578 1.021.805 4.009.513 1999Q4 1.692.943 4.454.347 1.339.035 8.559.535 1.022.650 4.120.986 2000Q1 1.663.076 3.634.159 1.385.778 8.655.084 1.025.934 4.240.607 2000Q2 1.722.648 3.608.212 1.382.547 8.700.270 1.029.226 4.116.432 2000Q3 1.728.338 3.495.598 1.351.817 8.801.116 1.029.040 3.895.080 2000Q4 1.739.205 3.757.472 1.352.377 8.712.625 1.030.418 3.614.156 2001Q1 1.774.558 4.799.420 1.394.316 8.501.269 1.021.970 3.390.473 2001Q2 1.831.560 4.585.376 1.342.214 8.320.142 1.015.830 4.054.737 2001Q3 1.850.092 4.526.884 1.332.823 8.275.479 1.020.239 4.266.054 2001Q4 1.859.964 4.383.775 1.323.859 8.011.950 1.017.510 4.444.884 2002Q1 1.860.422 4.246.207 1.383.976 8.133.439 1.021.923 4.450.853 2002Q2 1.865.624 4.124.550 1.345.325 8.282.071 1.025.545 3.907.814 2002Q3 1.877.945 4.196.299 1.355.406 8.243.054 1.028.352 3.767.460 2002Q4 1.880.604 4.009.875 1.334.731 8.284.609 1.029.143 3.515.419 2003Q1 1.891.050 4.032.469 1.346.399 8.338.579 1.028.369 3.555.348 2003Q2 1.897.678 3.919.991 1.335.026 8.413.481 1.028.614 3.465.423 2003Q3 1.902.549 3.650.658 1.333.056 8.393.661 1.034.412 3.064.325 2003Q4 1.906.299 3.340.739 1.330.717 8.550.787 1.036.348 2.665.143 2004Q1 1.913.489 3.210.844 1.335.596 8.846.805 1.040.996 2.305.581 2004Q2 1.915.429 3.277.145 1.323.749 8.898.257 1.043.074 2.424.803 2004Q3 1.922.283 3.238.678 1.323.255 8.718.450 1.040.518 2.561.868 2004Q4 1.920.662 3.128.513 1.331.485 8.715.724 1.042.969 2.846.071 2005Q1 1.926.351 2.888.704 1.365.566 8.932.339 1.047.950 2.386.007 2005Q2 1.927.152 2.811.809 1.344.664 9.065.552 1.047.320 1.897.620 2005Q3 1.933.153 2.749.832 1.347.613 8.969.949 1.048.667 1.463.255 2005Q4 1.929.614 2.660.260 1.349.323 9.067.203 1.052.668 0.824175 2006Q1 1.932.211 2.636.912 1.371.066 9.213.092 1.054.032 1.581.038 2006Q2 1.932.938 2.413.232 1.346.871 9.233.414 1.056.016 2.125.848 2006Q3 1.936.396 3.046.425 1.346.377 9.107.708 1.053.127 2.535.283 2006Q4 1.932.031 3.066.657 1.353.805 9.122.006 1.057.083 2.433.613
Kaynak: TCMB ; http://evds.tcmb.gov.tr/ ve TUIK; http://www.tuik.gov.tr/
adresinden tarafımızca derlenmiştir.
ÖZET
KAYA, MÜGE, Türkiye’ de 1980 Sonrası Kamu Kesimi İç Borçlanma’ sının Özel Sektör Yatırım ve Tasarrufları Üzerindeki Etkisi, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2010.
Borçlanma; günümüzde, hemen hemen her ülkede kullanılan önemli bir finansman aracıdır. Vergi gelirlerinin yetersiz kalması sonucu devletler artan ihtiyaçlarını karşılamak için borçlanmakta ve bu şekilde harcamalarını finanse etmektedir.
Türkiye’de 1980 öncesinde kamu, finansman açıklarında Merkez Bankası kaynaklarına yönelirken, 1980 sonrasında ağırlıklı olarak iç borçlanmaya yönelmiştir. Kamunun artan oranda borçlanması sonucu borçlanma faizleri yükselmiş, böylece özel kesimin yüksek faizle fon sağlama olanakları azalmıştır. Özellikle 1990’lı yıllar boyunca konsolide bütçe gelirleri içinde yatırım harcamalarının payı azalırken, faiz ödemelerinin payı artmıştır.
Böylece iç borçlanma süreci bir yandan ülkenin üretim kapasitesinin ve
Böylece iç borçlanma süreci bir yandan ülkenin üretim kapasitesinin ve