C. Amacı
II. Güvenlik Tedbirleri
Hukuk düzeni, davranış normlarına aykırı davranan, suç teşkil eden fiilleri işleyerek toplumun düzeninin bozan kişilere bazen ceza yaptırımının yanında ikinci bir yaptırım türü olarak güvenlik tedbiri yaptırımına da yer vermektedir. Bir yaptırım türü olarak güvenlik tedbiri yaptırımının bugünkü anlamı ile ceza hukukuna girişi pozitivist okul ile olmakla birlikte92, Roma hukukunda da güvenlik tedbiri yaptırımına rastlanılmaktadır93. Bugün güvenlik tedbiri yaptırımı için tedbir94 terimi yanında daha çok emniyet tedbirleri95, güvenlik önlemleri96, güvenlik tedbirleri97 gibi terimlerin kullanıldığı
91 Özgenç, Marka Hakkı, s. 856; Aynı yazar, Suç Teşekkülü, s. 57; Aynı yazar, Emniyet Görevlileri, s. 90; Centel, Ceza Hukukuna Giriş, s. 463-464; Aynı yazar, Cezanın Amacı, s. 356; Ayrıca bkz. Yücel, Ceza Adaleti, s. 441; Şahin, Cumhur: “Törelerin Etkisiyle İşlenen Adam Öldürme Suçlarının Ceza Hukuku Açısından Değerlendirilmesi”, in: Töre Cinayetleri (Panel Bildirileri), Ankara 1999, s. 41-42; Nitekim Yargıtay da modern ceza hukukunda yaptırımların artık sırf suçluya azap vermek amacını gütmediğini, toplumun korunması ile birlikte suçlunun da ıslahına yönelen karma nitelikte yaptırımların öngörüldüğünü belirtmektedir (Bkz. YCGK, E. 1998/2-340, K. 1999/2, KT. 2.2.1999, YKD, C. 25, Haziran 1999/6, s. 842); Aynı yönde bkz. YCGK, 27.6.2000, 2/136-146, (Kaban, Mater/Aşaner, Halim/Güven, Özcan/Yalvaç, Gürsel: Yargıtay Ceza Genel Kurul Kararları (Eylül 1996 – Temmuz 2001), Ankara 2001, no. 656; YCGK, 27.6.200, 2/137-140,
Kaban/Aşaner/Güven/Yalvaç, Eylül 1996 – Temmuz 2001, no. 657).
92 Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1344; Yüce, Turhan Tufan: Ceza Hukukunun Temel Kavramları, Ankara 1985, s. 125; Soyaslan, Genel Hükümler, s. 569; Aynı yazar: “Cezaların Bireyselleştirilmesi”, SÜHFD, C. 11, 2003/1-2, s. 33-34.
93 Bkz. Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 29; Ayrıca bkz. Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1344; Önder, C. 2- 3, s. 603; Aynı yazar, Ceza Hukuku Dersleri, s. 544.
94 Özgenç, Suça İştirak, s. 133, dn. 16; Aynı yazar, Davranış Normları Teorisi, s. 454; Erdoğdu, Ahmet: “Ceza Hukukunda Tedbirler”, AD, Yıl 38, Kasım 1947/11, s. 1029.
95 Taner, Ceza Hukuku, s. 578; Dönmezer/Erman, Ceza Hukuku Dersleri, no. 748; Kunter, Nurullah: “Ceza Kanunu Hakkında Düşündüklerim: III, Emniyet Tedbirleri”, AD, Yıl 33, 1942/6, s. 756; Erem, C. 2, s. 374; Erem/Danışman/Artuk, s. 894; Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 349;
Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 243; Hafızoğulları, Ceza Normu, s. 233; Günal,
Ceza ve Emniyet Tedbirleri, s. 715; Centel, Ceza Hukukuna Giriş, s. 584; Öztürk/Erdem/Özbek, no.526; Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 4; Zafer, Hamide: “Emniyet Tedbiri Muhakemesinin Özellikleri”, İHFM, C. 62, 2004/1-2, s. 263; “Emniyet tedbirleri” terimini gerek Anayasa Mahkemesi (Bkz. AMK, E. 1963/330, K. 1964/15, KT. 11.2.1964, AMKD 1971/2, 2. Tıpkı Basım 1991, s. 73; AMK, E. 1970/42, K. 1971/30, KT. 9.3.1971, AMKD, 1972/9, 2. Tıpkı Basım 1991, s. 366) gerekse Yargıtay da (Bkz. YCGK, E. 1983/1-265, K. 1983/385, KT. 28.11.1983, YKD, C. 10, Şubat 1984/2, s. 288) kullanmaktadır.
96 Yüce, Temel Kavramlar, s. 125; Önder, C. 2-3, s. 602; Aynı yazar, Ceza Hukuku Dersleri, s. 543; İçel/Sokulu-Akıncı/Özgenç/Sözüer/Mahmutoğlu/Ünver, Yaptırım Teorisi, s. 127; Anayasamızda 38. maddesinde “ceza yerine geçen güvenlik önlemleri” ifadesini kullanmaktadır.
97 Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1343; Dönmezer, Genel Ceza Hukuku Dersleri, no. 517; Soyaslan, Genel Hükümler, s. 568; Toroslu, Nevzat: Ceza Hukuku, 7. Baskı, Ankara 2005, s. 287.
görülmektedir. Ceza kanunumuz güvenlik tedbirleri terimini kullandığı için biz de bu terimi kullanacağız98.
Ceza kanunumuzda güvenlik tedbirlerinin tanımı yapılmamaktadır. Doktrinde ise güvenlik tedbirlerinin tanımı konusunda farklı tanımlara rastlanmaktadır. Örneğin Dönmezer/Erman güvenlik tedbirlerini “suçludaki tehlikeli haliyle orantılı olarak hükmedilen ve esas itibariyle sosyal savunma amacına yönelmiş bulunan müeyyidelerdir” şeklinde tanımlamaktadır99.
Artuk da güvenlik tedbirlerini “Bazı suçluların tehlikeli haline karşı toplumun menfaati gereği alınan bir önlem” olarak tarif etmektedir100.
Antolisei ise güvenlik tedbirlerini “tatbikinin bahis mevzuu olmadığı veya tatbik edilmekle beraber toplum savunmasına yeterli vasıta olmadığı, geleneksel ve klâsik cezayı tamamlamaya tahsis edilen suçluluğa karşı önleyici savunma vasıtasıdır” şeklinde tanımlamaktadır101.
Centel’e göre ise güvenlik tedbirleri “suç işleyen kişiler hakkında ceza yerine veya ceza yanında uygulanan, faili ıslah etme-toplumu koruma amacına yönelik olan ve failin tehlike halini esas alan yaptırımlardır”102.
Hafızoğulları da güvenlik tedbirlerini “ceza hukukunda, cezanın uygulanamadığı, uygulansa bile yeni suçları önlemede yetersiz sayıldığı hallerde, geleneksel ceza sistemini tamamlayan hukuki himaye vasıtalarıdır” şeklinde tanımlamaktadır103.
98 Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, kanaatimizce, Ceza kanunumuzun kullandığı güvenlik tedbirleri terimi, bu yaptırım türünün sadece güvenliğin sağlanması amacına hizmet ettiği, suçluların ıslah edilmesi amacını dikkate almadığı gibi bir intiba uyandırmaktadır (Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri , s. 5). Gerçi bu yaptırım türü açısından iyileştirme veya güvenlik altına alma ayırımının yapılamayacağı ileri sürülmekte; ayrıca kişilerin iyileştirilmesi yoluyla güvenliğin sağlandığı söylenmekte (Bkz.
Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 6) ise de, dolaylı yoldan bu amaçların tespitinin yapılması gayreti
yerine bu amaçların açıkça anlaşılabileceği şekilde Alman Ceza kanununda (StGB Dritter Abschnitt, Sechster Titel Maßregeln der Besserung und Sicherung) olduğu gibi iyileştirme ve güvenlik tedbirleri ifadesinin kullanılması ya da bu şekildeki anlaşılmalara sebebiyet vermediği ve daha kapsayıcı olduğunu düşündüğümüz tedbir teriminin kullanılması daha yerinde olurdu.
99 Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1343; Benzer tanım için bkz. Dönmezer, Genel Ceza Hukuku Dersleri, no. 517.
100 Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 349; Aynı tanım için bkz. Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 243.
101 Bkz. Günal, Ceza ve Emniyet Tedbirleri, s. 715. 102 Centel, Yaptırımlar Sistemi, s. 791.
103 Hafızoğulları, Ceza Normu, s. 233; Aynı tanım için bkz. Aynı yazar: “Emniyet Tedbirleri”, AÜSBFD, C. 46, Haziran-Aralık 1991/3-4, s. 45.
Öztürk/Erdem/Özbek kapsamlı bir tanım vererek güvenlik tedbirlerini “İsnad kabiliyeti hiç bulunmayan veya azalmış bulunan kimselerin, suç genel teorisi esasları çerçevesinde suç olarak nitelenemeyen fiillerin karşılığı olarak ancak kanunla konulabilen; bu fiilleri işlediği sabit olan kimseleri ıslah ve tedavi etmek, bunların toplum içinde yeniden kendi başlarına yaşabilmelerini mümkün kılmak ve toplumu da tehlikeden korumak amacıyla ancak yargısal bir kararla hükmedilebilen; infaz edilmeleriyle ister istemez beraberlerinde hükümlü bakımından bazı yoksunluklar ve/veya sınırlamalar veya temel hak ve hürriyet kısıtlamaları getiren yaptırımlar(dır)” biçiminde tanımlamaktadır104. Özgenç’e göre ise güvenlik tedbirleri “işlediği suçtan dolayı kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın, suç işleyen kişi hakkında ya da suçun konusu ile veya suçun işlenmesinde kullanılan araçla ilgili olarak uygulanan, koruma veya iyileştirme amacına yönelik ceza hukuku yaptırımıdır”105.
Kanaatimizce de güvenlik tedbirleri, bir suçun işlenmesi nedeniyle suçu işleyen kişinin kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın, suç işleyen kişi ya da suçun konusu veya suçta kullanılan araçla ilgili olarak uygulanan koruma ve iyileştirme amacı taşıyan yaptırımlardır.
2. Güvenlik Tedbiri Sorumluluğunun Esası
Yukarıda verilen tanımlardan da anlaşılacağı gibi, güvenlik tedbirleri suçlunun tehlikelilik hali kavramına bağlı yaptırımlardır. Tehlikelilik halinin tedbir sorumluluğunun esası olduğu konusunda doktrinde106 görüş ayrılığı bulunmamaktadır. Buna göre kişinin kusur yeteneği olsun veya olmasın tehlikelilik hali arz etmesi durumunda hakkında güvenlik tedbiri uygulanacaktır107. Tehlikeli halden kasıt, kişinin yeni suçlar işleme olasılığının bulunmasıdır108. Bu olasılık ya kişinin önceden suç işlememiş fakat geçmişteki kötü yaşayış tarzı, fizyolojik veya akli bozuklukları olması
104 Öztürk/Erdem/Özbek, no. 546.
105 Özgenç, Gazi Şerhi, s. 627; Aynı yazar, Genel Hükümler, s. 609.
106 Önder, C. 2-3, s. 525, Aynı yazar, Ceza Hukuku Dersleri, s. 486; Centel, Ceza Hukukuna Giriş, s. 584.
107 Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1343; Aynı yazar, Ceza Hukuku Dersleri, no. 750; Taner, Ceza Hukuku, s. 581; İçel/Sokulu-Akıncı/Özgenç/Sözüer/Mahmutoğlu/Ünver, Yaptırım Teorisi, s. 60, 131;
Hafızoğulları, Ceza Normu, s. 235, 238; Aynı yazar, Emniyet Tedbirleri, s. 47; Centel, Ceza
Hukukuna Giriş, s. 586; Demirbaş, Genel Hükümler 3. Bası, s. 482; Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 65; Zafer, s. 265.
108 Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 350; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 246; Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 91.
halinde sözkonusu olmakta ya da suç işlemekle ortaya çıkmaktadır109. İşte ancak böyle bir tehlikelilik halinde bulunan kişi hakkında güvenlik tedbiri uygulanabilir110. Fakat güvenlik tedbirleri kişi özgürlük ve güvenliği ile bağlantılı olduğu için güvenlik tedbirlerine bir suç işlendikten sonra hükmedilmelidir111. Çünkü önceden suç işlememiş olan kişilerin daha sonra suç işleyecekleri bir tahminden ibaretken, kişilerin suç işlemeleri durumunda ileride suç işleyip işlemeyecekleri konusunda bir tahmin yürütmeye gerek kalmamakta, işlemiş oldukları suç, tehlikeli halleri için bir belirti kabul edilmektedir112. Bu itibarla kişi hakkında güvenlik tedbirinin uygulanabilmesi, tehlikelilik halinin suç şeklinde ortaya çıkmasına bağlıdır.
3. Amacı
Kusurlu olsun veya olmasın suç işlemek dolayısıyla ortaya çıkan tehlikelik hali nedeniyle uygulanan güvenlik tedbiri yaptırımının amacı konusunda, bazı yazarlar güvenlik tedbirlerinin amacı kişinin ıslahı, terbiyesi ve onun tekrar topluma kazandırılmasıdır113 derken, diğer yazarlar ise toplumsal savunmadır demektedirler114. Kanaatimizce güvenlik tedbirlerinin amacı, gerek kişinin kendisinin gerekse toplumun korunması ve kişinin iyileştirilmesidir. Ancak güvenlik tedbirlerinin bu amaçları uygulanan güvenlik tedbirinin çeşidine göre değişmektedir115. Yani uygulanan güvenlik
109 Dönmezer, Cezai Mesuliyet, s. 56; Aynı yazar, Tehlikeli Hal, s. 181; Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 90.
110 Güvenlik tedbiri sorumluluğunun esası tehlikeli hal olunca ve tehlikeli hal, suç işlenmeden önce olabileceği kabul edilince, güvenlik tedbirlerinin hukuki niteliği tartışılmıştır. Bazı yazarlar güvenlik tedbirlerinin idari bir yaptırım olduğunu söylerken, çoğunluktaki yazarlar ceza yaptırımı olduğunu belirtmektedir, diğer bazı yazarlar ise güvenlik tedbirlerinin ne idari bir yaptırım ne de cezai bir yaptırım olduğunu, bağımsız bir yaptırım türü olduğunu ifade etmektedirler (Bu konudaki görüşler hakkında gbi bkz. Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 9 vd.; Hafızoğulları, Ceza Normu, s. 247 vd.). Kanaatimizce de güvenlik tedbirleri bir ceza yaptırımı çeşididir. Çünkü güvenlik tedbirine cezada olduğu gibi suç işlendikten sonra hükmedilmektedir. Suç işlenmeden önceki tehlikelilik hal ve buna yönelik uygulanan yaptırımlar idari yaptırımları ilgilendirirken, suç işlendikten sonra ortaya çıkan tehlikeli hale uygulanacak yaptırımlar ise ceza yaptırımını oluşturmaktadır.
111 Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 351; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 248; Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 91-92.
112 Önder, C. 2-3, s. 607; Aynı yazar, Ceza Hukuku Dersleri, s. 547; Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 351, 352; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 248, 253; Centel, Ceza Hukukuna Giriş, s. 586;
Nuhoğlu, Emniyet Tedbirleri, s. 65.
113 Artuk, Emniyet Tedbirleri, s. 352, 353; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Yaptırım Hukuku, s. 253, 255;
Centel, Ceza Hukukuna Giriş, s. 585; Toroslu, Ceza Hukuku, s. 287; Demirbaş, Genel Hükümler 3.
Bası, s. 481; Özbek/Bacaksız, TCK İzmir Şerhi, s. 531-532; Zafer, s. 266; Erdoğdu, s. 1035.
114 Dönmezer/Erman, C. 2, no. 1343; Hafızoğulları, Ceza Normu, s. 234, 238; Aynı yazar, Emniyet Tedbirleri, s. 45, 47.
tedbirlerinde bu amaçlardan yalnız birisi bulunabileceği gibi, her ikisinin de bir arada bulunabilmesi mümkündür. Örneğin mükerrirlere özgü güvenlik tedbirleri (TCK m. 58), belirli bir yere gitmekten veya belirli etkinlikleri yapmaktan men ve ehliyet ve ruhsat belgesinin geri alınması (TCK m. 50) gibi tedbirlerde amaç tehlikeli kişiden toplumun korunması olurken, çocuklara ve akıl hastalarına uygulanan güvenlik tedbirlerinde (ÇKK m. 5, TCK m. 57) ise gerek toplumun korunması gerekse kişinin iyileştirilmesi amaçları bir arada bulunmaktadır.