Ehliyetnamenin Geri Alınmasının Süresi ve Uygulanış Şekilleri

KTK’da ehliyetnamenin geri alınması süreli veya süresiz olarak iki şekilde düzenlenmiştir. Bu süreli veya süresiz ehliyetnamenin geri alınması ise hâkimin zorunlu olarak hükmetmesi ve takdiri olarak hükmetmesiyle ortaya çıkmaktadır515.

A. Hâkimin Zorunlu Olarak Hükmetmesiyle Ortaya Çıkması Durumunda Hâkimin hükmetmek zorunda olduğu ehliyetnamenin geri alınması, KTK’nda düzenlenen bazı fiillerin işlenmesi halinde veya bir ceza mahkûmiyeti halinde sözkonusu olmaktadır. KTK’ndaki ehliyetnamenin geri alınmasını gerektiren fiiller ve geri alma süreleri şu şekilde belirtilebilir. KTK’nun 48. maddesinin 6. fıkrasında üç veya üçten fazla alkollü araç kullanma fiili düzenlenmiş ve bu fiili işleyenlerin ehliyetnamesinin beş yıl süreyle geri alınacağı belirtilmiş; 7. fıkrasında uyuşturucu ve keyif verici maddeleri alarak araç kullanma fiiline yer verilmiş ve bu fiili işleyenlerin ehliyetnamesinin süresiz olarak geri alınacağı öngörülmüştür. KTK’nun 118. maddesinin 4. fıkrasında bir yıl içinde üç defa yüz ceza puanını doldurma fiili düzenlenmiş ve bunu işleyenlerin ehliyetnamesinin süresiz geri alınacağı kabul edilmiş; 5. fıkrasında ölümlü trafik kazalarına asli kusurlu olarak sebebiyet verme fiili düzenlenmiş ve bu kişilerin ehliyetnamesinin bir yıl süreyle geri alınacağı hüküm altına alınmıştır. KTK’nda gösterilen bu fiillerin gerçekleşmesi durumunda hâkim ehliyetnamenin geçici süreli veya süresiz geri alınmasına karar vermek zorundadır, takdir hakkı bulunmamaktadır, yine sürenin belirlenmesi hususunda da herhangi bir takdiri sözkonusu değildir.

Bir ceza mahkûmiyetiyle birlikte hâkimin ayrıca hükmetmek zorunda olduğu ehliyetnamenin geri alınması, KTK’nun 119/1. maddesinde “Sürücü belgeleri, belge

515 _{KTK’nda ehliyetnamenin geri alınmasına idari bir yaptırım olarak da yer verilmiştir. Zira kanun 112/1.} maddesinde “Sürücü belgelerinin geçici olarak geri alınması hariç olmak üzere bu Kanundaki; …suçlarla ilgili davalara trafik mahkemelerinde, bunların bulunmadığı yerlerde yetki verilen sulh ceza mahkemelerinde bakılır” diyerek ehliyetnamenin geçici süreli alınmasında mahkeme dışında da bir yetkili olduğuna işaret etmiştir. Ek 13. madde bu yetkilinin 6. maddede sayılan trafik görevlileri olduğunu belirtmiş ve bunların KTK’nun 48. maddesindeki birinci ve ikinci kez alkollü araç kullanmak, 51/3. maddesindeki bir yıl içinde hız sınırını beş kez ihlal etmek, 118/2, 3. maddesindeki yüz ceza puanını doldurmak suçlarından dolayı ehliyetnamenin geri alınmasında yetkili bulunduğunu hüküm altına almıştır. Nitekim Yargıtay da bu hüküm doğrultusunda kararlar vermiştir (Bkz. Y7CD, 19.12.2000, 15607/17513; Y7CD, 14.11.2000, 13047/15161, (Gökcan/Kaymaz, Karayolu, s. 733). KTK’nun 112/1. maddesindeki “Sürücü belgelerinin geçici olarak geri alınması hariç olmak üzere” ifadesi trafik görevlilerin bütün geçici süreli ehliyetnamenin geri alınması durumlarında yetkili imiş gibi bir ifade taşısa da Ek 13. maddede trafik görevlilerin yetkili olduğu durumlar tadadi olarak sayıldığı için yetkileri sözkonusu maddede sayılan suçlarla sınırlı kalmaktadır. Bu itibarla örneğin Ek 13. maddede sayılmayan, fakat geçici süreli ehliyetnamenin geri alınmasını düzenleyen KTK’nun 48/6 ve 118/5. maddelerinde trafik görevlileri yetkili olmayacaklardır (Bkz. Gökcan/Kaymaz, Karayolu, s. 678, 680).

alındıktan sonra bu Kanunun 41 inci maddesinin (e) bendinde yazılı suçlardan biri ile mahkûmiyet halinde süresiz geri alınır.” şeklinde düzenlenmektedir516. Buna göre KTK’nun 41/e. maddesinde gösterilen TCK’nun 403, 404 ve 572/2-3. maddeleri ile 1918 sayılı Kaçakçılığın Men ve Takibine Dair Kanunun 28 ve 29 uncu maddeleri, 6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar Hakkında Kanunun 12. maddesinin 3. ve takip eden fıkralarındaki suçlardan hüküm giyilmesi halinde hakim ayrıca ehliyetnamenin süresiz geri alınmasına da karar vermek zorundadır. Hemen şunu belirtmek gerekir ki, kanaatimizce süresiz ehliyetnamenin geri alınabilmesi için ilgili maddede sayılan suçlardan mahkûm olmak yeterlidir. Çünkü maddede sadece mahkûmiyet kavramı kullanılmış, mahkûmiyetin hapis veya para cezası olması şeklinde bir ayrım yapılmamıştır. Bu itibarla sözkonusu suçlardan mahkûmiyetin gerçekleşmesiyle hâkim, ehliyetnamenin de süresiz geri alınmasına mutlaka karar verecektir. Hâkimin burada ne ehliyetnamenin geri alınması kararını vermede ne de süresini belirleme bir takdir hakkı bulunmaktadır.

B. Hâkimin Takdiren Hükmetmesiyle Ortaya Çıkması Durumunda

Hâkimin takdirine bağlı olarak hükmedilen ehliyetnamenin geri alınması ise KTK’nun 119/2. maddesinde “Diğer cürümlerden mahkûmiyeti halinde, mahkemece ceza süresini geçmemek üzere geçici olarak sürücü belgelerinin geri alınmasına da karar verilebilir.” biçiminde düzenlenmektedir. Bu düzenlemeye göre ehliyetnamenin geri alınması, KTK’nun 41/e. maddesinde sayılan suçların dışında kalan cürümlerden dolayı mahkûm olunması durumunda ortaya çıkmakta ve hâkim, takdiri olarak ceza süresini geçmemek üzere geçici bir süre ehliyetnamenin de geri alınmasına karar verebilmektedir. Dikkat edilecek olunursa burada geçici süreli ehliyetnamenin geri alınması bir cürümden mahkûmiyete bağlı olarak verilebilmekte, kabahatlerden mahkûmiyette verilmemektedir517. Ayrıca mahkûmiyetin niteliği konusunda bir ayrım yapılmadığı için

516 _{Doktrinde bir görüş ehliyetnamenin geri alınmasını ceza mahkumiyetinin bir sonucu olarak} görmektedir (Bkz. Önder, C. 2-3, s. 584; Demirbaş, Genel Hükümler 1. Baskı, s. 530; Yılmaz, Hak Yoksunlukları, s. 27-28). Aslında “mahkumiyet halinde süresiz geri alınır” ifadesi ehliyetnamenin geri alınmasının mahkumiyetin bir neticesi olarak ortaya çıktığı izlenimini vermektedir. Çünkü açıkça “karar verilir” şeklinde bir ifade kullanılmamıştır. Ancak KTK’ndaki ehliyetnamenin geri alınmasını düzenleyen hükümlere bakıldığında (örneğin m. 48, 118) “geri alınır” ifadesini ehliyetnamenin geri alınmasına hakimin karar vermesi gereken durumlarda kullandığı görülmektedir. Böyle olunca biz de ehliyetnamenin geri alınmasının hakimin ayrıca hükmetmesiyle ortaya çıktığı yönünde kanaat hasıl olmuştur.

517 _{Edis, Sürücü, s. 124-125; Aynı yazar, Ehliyetname, s. 474; Y4CD, E. 1977/4617, K. 1977/4741, KT.} 14.9.1977, (YKD, C. 4, Temmuz 1978/7, s. 1212); Y4CD, E. 1980/2322, K. 1980/2541, KT.

mahkûmiyetin hapis veya para cezası olması fark etmemekte ve geçici süreli ehliyetnamenin geri alınmasına karar verilebilmektedir. Maddedeki “ceza süresini geçmemek üzere” ifadesi tayin olunacak ehliyetnamenin geri alınmasının süresi göstermekte olduğundan hapis cezasına hükmedilmeyen hallerde ehliyetnamenin geri alınmasını engellememektedir518. Hâkim, mahkûmiyet gerçekleşse bile ehliyetnamenin geri alınmasına kararı vermek zorunda olmadığı gibi, geri alınmasına karar verse bile mahkûm olunan cezanın süresini geçmemek üzere ne kadar geri alınacağı konusunda da geniş takdir yetkisine sahiptir. Buna göre hâkim, ceza süresinden fazla bir süre ehliyetnamenin geri alınmasına karar veremeyecekken519, daha az bir süreye karar verebilecektir520. Hâkimin ehliyetnamenin geri alınmasında gözönünde bulunduracağı süre olarak gösterilen “ceza süresi” konusunda doktrinde bir görüş, bunun hapis cezasını ifade ettiği yönündedir521. Hapis cezasının açık olarak bir süre göstermesi nedeniyle bu görüş doğrudur. Ancak mahkûmiyetin para cezası olması durumunda bu sürenin, 4421 sayılı kanunun 7. maddesi esas alınarak belirlenmesi mümkün olduğundan para cezasını kapsadığını da söylemek yanlış olmaz. Eğer geçici süreli ehliyetnamenin geri alınması kararı verilmişse bu sınırlar içerisinde bir sürenin de kararda gösterilmesi gerekmektedir. Nitekim Yargıtay süresi belirtilmeden sadece ehliyetnamenin geri alınmasına karar verilmesini bozma nedeni saymaktadır522.