Görsel modeller

Sosyal alanlarda görsel modellerin kullan›lmas›n›n arkas›ndaki mant›k birçok yönüyle Co¤rafi Bilgi Sistem- leri (CBS) yönteminin baflka alanlara uyarlanma çabas› olarak yorumlanabilir. Co¤rafi Bilgi Sistemleri fark- l› düzeyler ve farkl› kategorilere ait bilgilerin, ço¤ul içerikli ve çok katmanl› bir düzlemde bir araya getiril- mesini ve gösterilmesini içerir. Co¤rafi Bilgi Sistemlerindeki hakim paradigma, yeryüzüne (hem insani hem de fiziksel ögeleriyle birlikte) iliflkin çal›flmalar yaparken ve topra¤›n en uygun kullan›m› sorununa çözüm- ler bulmaya u¤rafl›rken yüzeyi bir seri farkl› harita ve katman üzerinden görebilmek ve bu haritalar›n ve kat- manlar›n üst üste bindirilmesi sayesinde, belirli bir amaç için en uygun etken kombinasyonlar›n›n bulundu- ¤u noktalar› belirleyebilmek gerekti¤i üzerinden hareket eder. Yeryüzünün üzerinde olan birbiriyle iliflkili bir- çok etken (topografya, jeoloji, hidroloji, flora ve fauna, iklim, insan eliyle yap›lm›fl her fley...) böylece hem bütüncül, hem de ele al›nan etken temelli de¤iflik görsel malzemeler üzerinden incelenme olana¤›na sahip olmaktad›r. (Birimicombe, 2003: 15-14) Tüm bu etkenleri bir arada göstermeye çal›flan bir harita çok kar- mafl›k olacakt›r. Bu nedenle CBS bir veya bir kaç etken üzerinden arama yaparak ayn› yüzeyi farkl› senar- yolarda görmemizi sa¤layan bir programlamad›r. Örne¤in CBS ile arama yapt›¤›n›zda ayn› yüzey üzerinde- ki itfaiye binalar›n›, bitki örtüsünü, topografik yap›y› v.b. sorgulama flans›na sahip olursunuz. Örne¤in, yön- tem belirli bir bölge üzerinde önce yerleflim yo¤unlu¤unu, sonra da yeflil alanlar› tarayarak bölge üzerinde yeflil alanlar›n da¤›l›m›n ne kadar adaletli oldu¤u konusunda bir sonuca ulaflman›z ve bu bilgi ›fl›¤›nda mo- deller ve planlar gelifltirmenize olanak verir.

fiimdi tekrar dönüp bu bölümün bafl›ndan itibaren hYd’nin örgütlenme özgürlü¤ü ile ilgili olarak ç›kard›¤›- m›z farkl› haritalar› bir kez daha gözünüzün önüne getirin. Bu haritalar›n tamam› toplumsal bir soruna ilifl- kin olarak farkl› etkenlerin temel al›nmas›yla yap›land›r›lm›flt›. Örne¤in sorun a¤ac›ndan yola ç›karak elde et- ti¤imiz ilk harita soruna iliflkin genel resmi vermekteydi, toplumsal zemin haritas› üzerinden bu soruna ilifl- kin hukuki düzenlemeleri ve aktörleri görebilmekteydik. Bu haritalar› çeflitlendirdi¤inizi düflünün; elimizde örgütlenme özgürlü¤ü ile ilgili de¤iflik etkenler üzerinden yap›lm›fl farkl› farkl› haritalar›n (aktörler, birinci dereceden iliflkili sorunlar, uygulanan yöntemler ve sonuçlar›, hukuki düzenlemeler, kültürel etmenler v.b.) bulundu¤unu varsay›n. Elbette burada yeryüzü gibi somut bir düzlem de¤il, soyut bir düzlem üzerinden ha- reket etmekteyiz –gerçi haritalar da uzay›n soyut temsili demek de¤il mi?-; bu nedenle tüm bu haritalar bi- ze mekansal olarak belli noktalar› iflaret edebilme gücünden yoksundur. Ancak tüm haritalarda belli nokta- lardaki dü¤ümlenmeleri ve öbeklenmeleri fark edebilmekte ve farkl› haritalardaki dü¤ümler ve öbekleri bir- birleriyle iliflkilendirebilmekteyiz.

Strateji oluflturma bölümünde strateji ve taktikleri belirlerken bu haritalar› nas›l kulland›¤›m›z› düflünürsek CBS yöntemiyle, burada kullanmakta oldu¤umuz görsel model aras›ndaki iliflki daha da aç›kl›k kazan›r. Tek tek haritalara bakarken asl›nda örgütlenme özgürlü¤ü ilgili de¤iflik etkenlere iliflkin sorgulamalar yapmaktay- d›k. Daha sonra bu sorgulamalardan ç›kan sonuçlar› birbirleriyle iliflkilendirdik ve bu iliflkiler üzerinden bir model (strateji) ve bir planlama (taktik-eylem) kurgulad›k.

CBS (Co¤rafi Bilgi Sistemleri):

Co¤rafyadaki kullan›m›nda CBS temelde üç soruya yan›t arar: • Ne nerede?

• Neden orada?

• Bu neden beni ilgilendiriyor?

“Karmafl›k sorunlar› anlama/çözme” konusunda kullan›lan birçok farkl› yaklafl›m aras›nda görsel modelle- rin kendine özgü özellikleri flunlard›r:

• Görsel modeller bilginin bütünlefltirilmesi için bir araçt›r.

Görsel modeller bir ad›m geriye çekilerek, hep de¤er verilen ve pek seyrek elde edilebilen “büyük / genifl resmi” görme olana¤› verir. Genifl resim sorunun tüm ögelerini, ba¤lant› noktalar›n›, kritik iliflki ve ba¤lan- t›lar› ve karfl›l›kl› (aradaki) ba¤lant›lar› görmemizi sa¤lar. Soruna bu kapsaml› ve entegre (bütünlüklü) bak›fl aç›s› zihnimizi karmafl›k sorunlar›n etraf›na dolayabilir (sorunu çevreleyebilir) ve ancak arka plana hakim olundu¤unda görülebilecek kritik kay›p parçalar› ortaya ç›karmam›za yard›mc› olur. Sorunun görsel bir mo- delini yaratarak farkl› perspektifleri bir araya getirip karmafl›k sorunlar› daha iyi düflünmeyi (kavramay›) ba- flarabiliriz.

• Görsel modeller insanlardan etkili ekipler oluflturabilmek için bir araçt›r.

Etkili ekipler ilgili herkesin anlay›fl›n› ve ba¤l›l›¤›n› gerektiren paylafl›lan bir ufuk (vizyon) üzerine infla edi- lir. Çözüme yönelik fikirlerini toparlamak ve bu fikirleri görsel modeller yoluyla sorgulamak, çözüm çaba- s›nda bir sinerji yarat›lmas›na olanak sa¤lar. Öte yandan, bu sorgulama s›ras›nda ortak çabayla gelifltirile- cek fikirlerin de görsellefltirilmesi sayesinde tutarl› bir bilgi bütününe eriflilmifl olunur. Bunu takiben, fikir- leri eyleme ba¤lamak yoluyla yeni görsel malzemeler yaratarak bu soyut yüzey üzerinde yaratabilece¤imiz dönüflümü be¤enebilir, ortak anlay›fl ve hedefe sahip yeni a¤lar– stratejik ittifaklar – kurabiliriz (Ackermann vd., 1996).

Çizim 2.22. CBS’de veri katmanlar›

‹nsanlar

Binalar

Sokaklar

Bu nedenlerle, görsel modeller sivil giriflimlerin ele alabilece¤i hemen her konuda – örne¤in kad›na karfl› ai- le içi fliddetten, bilgi edinme hakk›n›n ihlaline, çocuk eme¤inin sömürülmesinden köle ticareti ve insan ka- çakç›l›¤›na kadar çeflitli/farkl› sorun odaklar›nda – kullan›labilir. Bu alanlara yönelik bir giriflim veya müda- halede bulunmak isteyen ilgili tüm aktörlerin ifle koyulurken resmin bütününü de¤erlendirmeye ihtiyac› var- d›r. Bu as›l olarak panoramik, net bir foto¤raf çekmek ve bu resim üzerindeki tüm iliflkilerin, var olan ve ola- s› kaynak ve araçlar›n, potansiyel müttefik ve ittifaklar›n, risk ve k›s›tlamalar›n (engellerin, blokaj noktalar›- n›n), devams›zl›klar›n, ak›lc› hedeflerin vs. çok boyutlu ve derinlemesine bir analizini yapmak anlam›na gel- mektedir. Güçlü ve zay›f yanlar›m›z›n ve temel yetkinli¤imizin de¤erlendirmesini haritaya referansla yapt›k- tan sonra, ele ald›¤›m›z sorun alan›na yönelik olumlu bir de¤iflim yaratmak için haritada nereye ve nas›l en iyi biçimde müdahale edebilece¤imizi görebilir, bu müdahale için rasyonel ve ifllevsel bir strateji çizebilir ve bu stratejiye uygun araçlar› ifle koflabiliriz.

Teflhis bölümünde ele ald›¤›m›z haritalama konusunda haritalar›n birçok yarar›na karfl›n, en önemli deza- vantajlar›n›n haritan›n içinde ve haritalar aras›nda kaybolmak oldu¤undan söz etmifltik. Görsel modellerin kullan›m›n›n etkinleflmesi için bizi somut gerçeklikten kopmaktan kurtaracak bir manivelaya ihtiyaç bulun- maktad›r. Bu manivela bize haritay› gereken ölçekle s›n›rland›rma, anlaml› iliflkiler üzerinde yo¤unlaflma sezgisini verebilmelidir. ‹flte stratejik haritalama, görsel modellerin eyleme yönelik kullan›m› üzerinde yo- ¤unlaflarak bize –mükemmel olmasa bile- yararl› bir fren kolu sa¤lamaktad›r.